Zagadnienia ustrojowe w Księstwie Warszawskim Ćwiczenia II

Komisja Rządząca- 14 stycznia 1807 r. Najwyższy organ władzy „Polski zdobytej na królu pruskim”; Złożona z siedmiu osób: Stanisław hr. Małachowski (prezes Komisji); Ludwik Gutakowski; Józef Wybicki; Stanisław Kostka Potocki; Ksawery Działyński; Piotr Bieliński; Walenty Sobolewski. Spoza swojego składu Komisja wybierała sekretarza i pięciu Dyrektorów rozmaitych części administracji publicznej; Kraj podzielono na sześć departamentów: warszawski, poznański, kaliski, bydgoski, płocki, białostocki.

Traktat Tylżycki i powstanie Księstwa Warszawskiego rokowania były prowadzone od 25 czerwca do 7 lipca 1807 r. na Niemnie pod Tylżą. ze strony Komisji Rządzącej w Tylży przebywali Stanisław Kostka Potocki i Aleksander Batowski. ostatecznie traktat pokojowy pomiędzy Rosją a Francją został podpisany 7 lipca 1807 r., a Francją i Prusami 9 lipca 1807 r. artykuł piąty traktatu tworzył z ziem II i III zaboru pruskiego Księstwo Warszawskie połączone unią personalną z Saksonią. Zapowiadano również nadanie konstytucji, która miała chronić interesy mieszkańców. artykuł szósty tworzył z Gdańska wolne miasto pod protekcją Francji, Prus i Saksonii. artykuł dziewiąty oddawał okręg białostocki Rosji. Księstwo miało liczyć 104 tys. km2 i zamieszkiwało tam 2,6 mln. ludności.

Konstytucja Księstwa Warszawskiego

Konstytucja Księstwa Warszawskiego

Władza królewska (kompetencje ustawodawcze) Według konstytucji książę warszawski Fryderyk August Wettyn nazywany był królem. W jego osobie łączono tron warszawski i saski (unia personalna). Posiadał pełnię władzy ustawodawczej i wykonawczej. Uprawnienia z zakresu władzy ustawodawczej: wyłączna inicjatywa ustawodawcza, wydawanie dekretów, którymi mógł uzupełniać i zmieniać Konstytucję, mianowanie przewodniczących Sejmu i Senatu, zwoływanie, odraczanie i zamykanie obrad Sejmu; zwoływanie sejmików i zgromadzeń gminnych; mianowanie senatorów; promulgacja ustaw sejmowych i dekretów w "Dzienniku Praw Księstwa Warszawskiego„ Za akty prawne król nie był odpowiedzialny, ponieważ konstytucja wprowadzała zasadę kontrasygnaty.

Władza królewska (kompetencje wykonawcze) Król posiadał pełnię władzy wykonawczej, którą wykonywał przy pomocy Rady Stanu i Rady Ministrów. Monarcha prowadził sprawy zagraniczne, które powierzono rządowi w Saksonii, a faktycznie przejęte były przez Napoleona i powierzono je rezydentom francuskim. Król wykonywał kompetencje kreacyjne, powołując wicekróla, członków Rady Stanu, rad departamentowych, prefekturalnych, sędziów, prefektów i podprefektów, prezydentów municypalnych. Mógł powołać i odwołać wszystkich urzędników, poza dożywotnimi sędziami i senatorami, a oni przed nim ponosili odpowiedzialność. Monarcha posiadał również kompetencje nadzorcze w stosunku do Rady Ministrów, Rady Stanu i podległych sobie urzędników.

Rada Stanu (skład) Król albo Wicekról albo Prezes Rady Stanu (jednocześnie Prezes Rady Ministrów), Sekretarz Rady, Ministrowie, Od 12 sierpnia 1808 r. nominowano 6 radców stanu z głosem stanowczym (A. Linowski, M. Kochanowski, I. Sobolewski, J. Węgleński, J.P. Woronicz, W. Rzętkowski). Od 27 stycznia 1810 r. dekretem królewskim powołano czterech nowych radców stanu (T. Matuszewicz, F. Grabowski, M. Badeni, czwartego król miał powołać w późniejszym terminie). Konstytucja przewidywała istnienie 4 referendarzy z głosem doradczym. Nie byli oni członkami Rady Stanu, mieli oni zajmować się sprawami z zakresu sądownictwa kasacyjnego oraz współpracowali z komisjami sejmowymi. Od 27 stycznia 1810 r. liczbę referendarzy zwiększono do 6. Członkowie Rady Stanu wchodzili w skład Izby Poselskiej.

Rada Stanu (kompetencje) Realizowała inicjatywę ustawodawczą króla. Oddawanie urzędników pod sąd. Kontrola nad działalnością ministrów, rozpatrywanie sprawozdań, rachunków, raportów ministrów. Udział w wykładni prawa. Rozpatrywanie spraw budżetowych (dochodów, wydatków z dóbr narodowych). Rozkład podatków na departamenty. Sądownictwo kasacyjne. (Rozpoznawanie skarg na ostateczne wyroki w sprawach karnych i cywilnych). Sądownictwo kompetencyjne. (Rozpoznawanie sporów o właściwość między organami sądowymi a administracyjnymi) Sądownictwo administracyjne. Według modelu francuskiego sąd II instancji, (I instancja – rady interesów spornych w departamentach) lub w I instancji, gdy rozpatrywała spory, gdzie stroną był minister.

Rada Ministrów (skład i sposób działania) Organ przewidziany na wypadek niepowołania wicekróla. Skład: Prezes Rady Ministrów (St. Małachowski do grudni 1807 r., L. Gutakowski do marca 1808 r., St. Kostka Potocki do końca Księstwa Warszawskiego). Minister sprawiedliwości- Feliks Łubieński. Minister wojny- ks. Józef Poniatowski. Minister policji- Aleksander Potocki (od listopada 1811 r. Ignacy Sobolewski). Minister przychodów i skarbu- Tadeusz Dembowski (Jan Wegleński 1809-1811, Tadeusz Matuszewicz 1811-1813). Minister spraw wewnętrznych- Jan Paweł Łuszczewski (od listopada 1812 r. Tadeusz Mostowski). Minister-sekretarz stanu- Stanisław Breza. Rada Ministrów działała kolegialnie, podejmując decyzje większością głosów, przy równości głosów rozstrzygał Prezes; Komplet czyli quorum stanowiły prezes i trzy osoby, posiedzenia ordynaryjne odbywały się dwa razy w tygodniu. W razie potrzeby można było zwołać posiedzenie ekstraordynaryjne.

Rada Ministrów (kompetencje) Kompetencje Rady Ministrów nie zostały określone przez konstytucję. Zostały ostatecznie zapisane w niepublikowanym dekrecie z 20 kwietnia 1808 r. o organizacji ministerstw. Kompetencje: Na posiedzeniach Rady Ministrów rozstrzygano sprawy przekraczające kompetencje jednego ministra; Na posiedzeniach Rady Ministrów rozstrzygano sprawy ogólne; Na posiedzeniach Rady Ministrów dokonywano wykładni przepisów rozkazów szczegółowych wydawanych ministrów, a które budziły wątpliwości. W 1810 r. Rada Ministrów i ministrowie otrzymali prawo podejmowania decyzji w tzw. stanie nagłości (czyli nagłych przypadkach, kiedy nie można było czekać na decyzję króla). 26 maja 1812 r., tuż przed początkiem II wojny polskiej, Fryderyk August przekazał Radzie Ministrów całą władzę wynikającą z konstytucji z wyjątkiem wprowadzania zmian w sądownictwie.

Rada Ministrów (odpowiedzialność Ministrów) W niepublikowanym dekrecie z 20 kwietnia 1808 r. o organizacji ministerstw określono zakres odpowiedzialności ministrów. Ministrowie byli odpowiedzialni: Za ustawy, które kontrasygnowali, a stojące w sprzeczności z konstytucją i prawami krajowymi; Za rozkazy szczegółowe, które wydali, a stojące w sprzeczności z konstytucją i prawami krajowymi; Za niewykonywanie swoich obowiązków, wynikających z dekretu kompetencyjnego. O odpowiedzialności ministrów decydował Król, a sprawę prowadziła Rada Stanu.

Księstwo Warszawskie Sejm – władza ustawodawcza Sejm Księstwa składał się z izby poselskiej i senatu, zwoływany przez króla, miał się zbierać co 2 lata i obradować 15 dni, zebrał się trzy razy: na sesje zwyczajne w 1809 r. i 1811 r. oraz na sesję nadzwyczajną w 1812 r.

Księstwo Warszawskie Sejm – władza ustawodawcza Sejm Księstwa składał się z izby poselskiej i senatu. Składy izb: Senat: w skład senatu wchodzili: biskupi, wojewodowie i kasztelanowie w liczbie 6 każdej z grup ( 10 od 1809), członkowie senatu byli mianowani przez króla.

Księstwo Warszawskie Sejm – władza ustawodawcza 2) Izba poselska: w skład izby poselskiej wchodziło 60 posłów szlacheckich, a następnie 100 (1809 r.) wybieranych na sejmikach oraz 40 deputowanych gminnych (66 od 1809 r.), skład izby uzupełniali członkowie Rady Stanu, w liczbie nieprzekraczającej 13, posłowie byli wybierani na sejmikach powiatowych, po jednym z każdego powiatu – udział w sejmikach zapewniono tylko szlachcie osiadłej, deputowani byli wybierani na zgromadzeniach gminnych spośród właścicieli ziemi niebędących szlachtą, właścicieli przedsiębiorstw, kupców, proboszczów i wikariuszy, artystów i ludzi wykształconych, podoficerów i żołnierzy rannych w walce lub odznaczonych, oficerów, izbie przewodniczył mianowany przez króla marszałek.

Księstwo Warszawskie (sejm) Kompetencje ustawodawcze sejmu: 1) podatki, 2) prawo cywilne i karne, 3) sprawy monetarne. - sejm nie posiadał inicjatywy ustawodawczej, należała ona wyłącznie do króla.

Księstwo Warszawskie (sejm) Izba poselska (kompetencje): - przyjmowała lub odrzucała przedłożone projekty Rady Stanu, - komisje sejmowe proponowały zmiany, jednak do przyjęcia poprawki wymagana była zgoda Rady Stanu, - ustawy przyjmowano większością głosów w głosowaniu tajnym – król miał prawo sankcji.

Księstwo Warszawskie (sejm) Senat (kompetencje): prawo odmówienia zatwierdzenia ustawy uchwalonej przez izbę poselską, gdy była ona sprzeczna z konstytucją, procedurą ustawodawczą lub godziła w obronność kraju (król mógł zakwestionowaną ustawę przyjąć lub skierować do ponownego przedyskutowania, w razie ponownego sprzeciwu mógł rozwiązać izbę poselską lub mianować nowych senatorów), kontrola ważności wyborów tzw. rugi poselskie, kontrola ksiąg obywatelskich.

Księstwo Warszawskie (administracja terytorialna) Według Konstytucji kraj podzielono na 6 departamentów, a każdy departament dzielił się na 10 powiatów. Powiaty podzielono na municypalności miejskie i wiejskie. Departamenty: warszawski; płocki, łomżyński; poznański; bydgoski kaliski; Po zwycięskiej wojnie 1809 r. powiększono terytorium Księstwa o 4 nowe departamenty: siedlecki; krakowski; radomski; lubelski.

Księstwo Warszawskie (departamenty) Władzę w departamentach posiadał prefekt. Mianowany przez króla. Służbowo podlegał ministrowi spraw wewnętrznych, ale miał obowiązek wykonywać polecenia monarchy i innych ministrów. Uprawniania: Do niego należały wszystkie sprawy z zakresu resortów spraw wewnętrznych i policji; zarząd administracją lokalną za wyjątkiem wojska i sądownictwa; W szczególności: kierowanie policją, bezpieczeństwo, porządek publiczny, zwalczanie włóczęgostwa, nadzór nad więzieniami, aresztami; ogłaszanie aktów prawnych władz państwowych; przedstawianie rządowi petycji mieszkańców; nadzór nad poborem podatków, sporządzenie wykazów statystycznych; sprawy rolnictwa, hodowli, leśnictwa, pomiar gruntów, handel, zaopatrzenie w żywność; nadzór nad przemysłem, rzemiosłem, kopalniami, infrastrukturą drogową; zakładami dobroczynnymi, przytułkami, sierocińcami, sprawy zdrowotne, sprawy oświaty oraz szkół.

Księstwo Warszawskie (departamenty) Organem pomocniczym dla prefekta była Rada Interesów Spornych (Rada prefekturalna). Skład- 3 - 5 radców mianowanych przez króla w porozumieniu z miejscowym prefektem. Kompetencje: sąd administracyjny I instancji; organ pomocniczy dla prefekta; kolegialny organ administracyjno-sądowy orzekający w sporach na tle majątkowym (skarbowym) pomiędzy administracją a obywatelami (o dzierżawę dóbr narodowych, w tym spory o czynsz dzierżawny, wynagrodzenia za zajęte lub wywłaszczone przez władze państwowe grunty i budynki, spory o drogi publiczne, rzeki spławne, kanały, mosty, tzw. "allewiacje„ czyli ulgi w podatkach i ciężarach publicznych z tytułu klęsk żywiołowych, spory z tytułu tzw. "entrepryzy", czyli z kontraktów zawartych z przedsiębiorcami, spory na tle kontraktów zawartych między władzami rządowymi a osobami).

Księstwo Warszawskie (departamenty) W departamencie istniała ogólna Rada Departamentowa. Skład: 16 - 24 radców powoływanych przez króla, na 4 lata, spośród podwójnej listy kandydatów przedstawionych przez sejmiki powiatowe. Zbierała się przynajmniej raz w roku w lutym, a obrady trwały 15 dni. Kompetencje: rozkład podatków w departamencie, opinie dla prefekta, szacowanie szkód wojennych, petycje w sprawach departamentu, roboty publiczne, bezpieczeństwo w powiecie, zażalenia na urzędników.

Księstwo Warszawskie (powiaty) w powiecie organem władzy był podprefekt, mianowany przez króla. Służbowo podlegał ministrowi spraw wewnętrznych, ale miał obowiązek wykonywać polecenia monarchy i innych ministrów, uprawniania analogiczne do prefekta, w powiecie działał również rada powiatowa, skład: 9- 12 radców powoływanych przez króla, na 4 lata, spośród podwójnej listy kandydatów przedstawionych przez sejmiki powiatowe. Zbierała się przynajmniej raz w roku w styczniu, a obrady trwały 10 dni, kompetencje analogiczne do rad departamentowych.

Księstwo Warszawskie (municypalność) W głównych miastach: Warszawa, Poznań, Toruń, Kalisz, a po 1809 r. Kraków, Lublin i Sandomierz organami władzy byli prezydenci municypalni oraz rady municypalne, a w mniejszych miastach burmistrzowie i rady miejskie. Prezydenci byli nominowani przez króla i podlegali prefektom, burmistrzowie byli nominowani przez Ministra Spraw Wewnętrznych i podlegali podprefektom. Organem pomocniczym w głównych miastach były rady municypalne: Skład: od 10 do 30 radców mianowanych przez króla spośród kandydatów przedstawionych przez zgromadzenia gminne. Na czele rady stał prezydent. kompetencje: rozkład podatków, budżet, opłaty komunalne, mienie komunalne, opinie, zażalenia. W mniejszych miastach organem pomocniczym były rady miejskie w składzie od 3 do 10 radców przedstawianych przez zebranie właścicieli nieruchomości miejskich (posesjonatów, posiadaczy miejskich). Na czele rady stał burmistrz. Kompetencje analogiczne do rad municypalnych z wyjątkiem układania budżetu. W gminach wiejskich organem władzy był wójt z radą gminną

Księstwo Warszawskie