Wałbrzych (Waldenburg)

Prezentacja na temat: "Wałbrzych (Waldenburg)"— Zapis prezentacji:

1 Wałbrzych (Waldenburg)
Autor: Agnieszka Węgrzyn Przedmiot: Historia

2 Pradzieje Z tego okresu pochodzą przedmioty odkryte w Starym Książu, a kształt jednego z nich - żelaznego topora wskazywać może na objęcie okolic Wałbrzych wpływami Państwa Wielkomorawskiego, wielkiego, organizmu państwowego, który pod koniec IX wieku obejmował Czechy, cześć dzisiejszych Węgier, Małopolskę i Śląsk. Wielka Morawa - pierwsze państwo słowiańskie zbrojnie wyemancypowane spod politycznej podległości Niemcom, podjęło próbę chrystianizacji w obrządku słowiańskim. Działalność misyjna Cyryla i Metodego nie przyniosła jednak sukcesu a państwo wielkomorawskie padło po najeździe Węgrów.

3 Pradzieje miasta Górski charakter okolic Wałbrzycha nie sprzyjał pierwotnemu osadnictwu, stąd nieliczne, potwierdzone wykopaliskami, ślady działalności ludzkiej odnoszą się do neolitu tj. młodszego okresu epoki kamienia ( p.n.e.). W epoce brązu ( p.n.e.) występują już liczne ślady osadnictwa, wiązane przez specjalistów z kulturą łużycką, charakterystyczną dla całego dorzecza Odry. Obszar ten, jak niemal cała ówczesna Europa nosi ślady wpływów Imperium Rzymskiego, choć oczywiście wpływy te nie miały charakteru zorganizowanej i systematycznej ekspansji militarnej czy gospodarczej a ograniczały się jedynie do sporadycznych wypraw kupieckich, związanych być może z eksploatacją Bursztynowego Szlaku. Burzliwe dzieje zachodniej Europy po upadku Imperium Romanum nie znalazły odbicia w znaleziskach w pobliżu Wałbrzycha i dopiero z epoki Karolingów ( ), pochodzi znaleziona w okolicach Kamieńska żelazna ostroga, której kształt wskazuje na zachodnioeuropejskie pochodzenie.

4 Początki historii (od końca XII wieku do 1382 roku)
Co prawda zapis siedemnastowiecznej, kroniki, mówiący o istnieniu w 1191 na obszarze dzisiejszego Wałbrzycha grodu i kościoła, w pobliżu którego bije uzdrawiające źródło, budzi wątpliwości historyków, na podstawie wykopalisk za pewne można przyjąć iż już na przełomie XII i XIII wieku funkcjonowała tutaj osada. Leżące na terenie księstwa świdnickiego wsie poddane zostały procesom społeczno gospodarczym, charakterystycznym nie tylko dla Śląska, ale dla całej średniowiecznej Europy wschodniej. Na czoło tych procesów wysuwa się osadnictwo na prawie niemieckim. To trwające od końca XII wieku zjawisko, z jednej strony niosło niewątpliwy postęp gospodarczy i związany z nim przyrost ludności, z drugiej przyczyniało się do tworzenia podstaw konfliktów narodowościowych a w odleglejszej perspektywie - religijnych.

5 XII i XIII wiek Naturalną koleją rzeczy Wałbrzych i przyległe do niego wsie, będące jego dzisiejszymi dzielnicami stawały się uczestnikami swoistej internacjonalizacji Śląska, a nakładające się na siebie wpływy polskie, niemieckie i czeskie wytworzyły region o specyficznych cechach demograficznych, gospodarczych i kulturowych. Zjawiska te nasiliły się zwłaszcza po śmierci Bolesława Krzywoustego(1138), kiedy scentralizowane państwo polskie podzielone zostało na słabnące i skłócone ze sobą dzielnice. Powstałe w wyniku tych podziałów Księstwo Świdnickie, przechodziło w średniowieczu burzliwe przemiany, lecz okolice dzisiejszego Wałbrzycha z racji swego peryferyjnego wówczas położenia i trudności komunikacyjnych wynikających z śródgórskiego terenu nie były terenem walk, jakie przetaczały się przez Śląsk w XII i XIII wieku. Był to jednak okres rozwoju gospodarczego Śląska a szczególne zasługi położyli tu piastowscy książęta Bolko I Surowy, panujący w latach oraz Bolko II Mały panujący do 1386 roku Pierwsza nie budząca wątpliwości wzmianka mówiąca o istnieniu Wałbrzycha to odnoszący się do 1305 roku zapis w tzw. Liber Fundationis biskupstwa wrocławskiego - swoistej księdze dochodów. Mówi się tam o wsi Waldenberc w tym samym źródle wymienia się również wsie Biały Kamień, Podgórze i Sobięcin. Władająca księstwem świdnicko- jaworskim piastowska dynastia wygasła po śmierci w 1392 roku księżnej Agnieszki, wdowy po Bolku II, a Wałbrzych, wraz z całym księstwem, przeszedł wówczas pod panowanie podporządkowanych Cesarstwu Niemieckiemu, Czech, rządzonych przez dynastię Luksemburgów.

6 Od osady do miasta ( ) Od 1382 roku Wałbrzych został lennem łużycko-śląskiego rodu Schoffów zwanego później Schaffgotschami, którzy nadali tej liczącej ok. 200 mieszkańców, osadzie prawa miejskie a od 1426 roku Wałbrzych stał się domeną rodu Czettritzów, którzy z kilkoma przerwami władali miastem do 1738 roku. Wraz z otrzymaniem praw miejskich, mieszkańcy otrzymali prawo podejmowania działalności rzemieślniczej oraz sprzedawania wyrobów w promieniu jednej mili od miasta. W XV i XVI wieku głównym jednak źródłem utrzymania się mieszkańców była produkcja rolna dopiero z czasem stopniowo uzupełniana i wypierana przez lniarstwo, w którym na początku XVII wieku zatrudnionych było ok. 25% mieszkańców miasta. Znaczny wpływ na opóźnienia rozwoju miasta miały niewątpliwie wojny, jakie przetoczyły się przez Śląsk w XV wieku. Ruch husycki, jaki ogarnął Czechy znalazł także swoich zwolenników na Podsudeciu. Doktryna Husa łącząca idee odnowy kościoła i hasła zmniejszenia dominacji niemieckiej w Czechach, znalazła również wyznawców wśród Czettritzów.

7 XIV-XVIII wiek Ród Czettritzów konsekwentnie popierał ruch husycki a synowie Hermana, Jerzy i Jan stanęli po stronie czeskiego króla Jerzego z Podiebradu, reprezentującego umiarkowany nurt husytów tzw. Kalikstynów w wojnie o tron czeski z węgierskim królem Maciejem Korwinem. Śmierć Jerzego z Podiebradu (1471) spowodowała przejście Śląska pod rządy węgierskie, a następnie od 1492 Jagiellonów, władających koroną Czech i Węgier. Wojny spowodowały znaczny upadek gospodarczy a nieodłączna towarzyszka średniowiecznych wojen - zaraza przyczyniła się do spustoszenia wsi które odzyskały swe zasoby ludnościowe i możliwości produkcyjne dopiero w połowie XVI wieku. Także na połowę XVI wieku przypadają pierwsze wzmianki o eksploatacji kopalin w okolicach Wałbrzycha. (w pobliskim Boguszowie już na przełomie XV i XVI wieku wydobywano i przetapiano rudy ołowiu i srebra.) Pierwszym historycznym źródłem, mówiącym o funkcjonowaniu w mieście kopalni jest pochodzący z 1536 zapis testamentowy, kolejny dokument mówiący o warunkach dzierżawy kopalni na Białym Kamieniu, jest datowany na 1561 rok a z przekazu pochodzącego z 1594 roku wynika iż "fedrowano" także w Sobięcinie i na Starym Zdroju a głównym odbiorcą tego paliwa były świdnickie kuźnie. Choć ten rodzaj ówczesnej działalności gospodarczej wart jest odnotowania, jednak nie górnictwo a tkactwo było w XVI wieku główną dziedziną produkcji w Wałbrzychu. W podsudeckich wsiach od niepamiętnych czasów uprawiano len a zapotrzebowanie na tanie lniane tkaniny było znaczne tym bardziej iż wówczas jedyną alternatywą dla lnu była droga i trudna w obróbce wełna. Chłonność rynków zbytu i renoma wałbrzyskich płócienników spowodowały, iż oprócz pobliskich terenów zaopatrywano centralne Niemcy i Polskę. W XVI i XVII rozwój gospodarczy, bogacącej się dzięki odkryciom geograficznym Europy, spowodował iż obok tradycyjnych niderlandzkich i francuskich źródeł zaopatrzenia chętnie sięgano po płótna ze Śląska, które docierało do Rosji, na Bałkany a nawet do afrykańskich i amerykańskich kolonii.

8 Rozwój tkactwa, które na początku XVII wieku dawało zatrudnienie jednej czwartej ludności, w naturalny sposób przyśpieszył wzrost innych dziedzin związanych z funkcjonowaniem miasta. Na początku XVII wieku działał już cech piekarzy, krawców ,szewców, funkcjonował browar. Tak więc Wałbrzych stawał się administracyjnym i produkcyjnym centrum dla okolicznych wsi i majątków coraz bardziej ograniczając w tym zakresie rolę pobliskiej Świdnicy. Rozwój gospodarczy Śląska spowodował wzrost intelektualnej więzi z Zachodnią Europą a szybka recepcja luteranizmu jest tego widomym przykładem. Ogłoszony w 1517 manifest niemieckiego teologa Marcina Lutra, potępiający korupcję papiestwa i pychę duchowieństwa, domagający się powrotu do duchowych korzeni chrześcijaństwa szybko zyskał poparcie zachodnioeuropejskiego mieszczaństwa i renesansowych elit intelektualnych. Także na Śląsku gdzie żywe były wspomnienia o ruchu husyckim szybko przyswojono te religijne i intelektualne nowinki, w Wałbrzychu już w 1546 luteranizm był oficjalnym wyznaniem. Rozwój nowych nurtów religijnych w Europie pociągnął za sobą wojny religijne, które objęły w XVI m.in. Francję, Hiszpanię, Włochy. Do nielicznych obszarów nieobjętych w XVI wieku wojnami należał Śląsk a z nim coraz szybciej rozwijający się Wałbrzych, kiedy jednak napięcia narodowościowe i religijne ogarnęły Czechy, pożoga wojenna ogarnęła jednak i te tereny. Gdy w 1618 antyhabsburski i antykatolicki bunt praskich mieszczan wywołał gwałtowną reakcję cesarza z pomocą Czechom ruszył luterański Śląsk. Był to początek wojny trzydziestoletniej, która przyniosła całej Europie zachodniej ruinę gospodarczą i katastrofę demograficzną.

9 W pierwszym okresie wojny mimo wiszącej nad miastem groźby agresji ze strony katolickich książąt z innych dzielnic Śląska, Wałbrzych nie odczuł bezpośrednich skutków działań wojennych. Gdy jednak w 1627 katolickie wojska dowodzone przez Albrechta Wallensteina wkroczyły na Śląsk, wypierając oddziały protestanckie rozpoczął się okres nędzy, terroru i epidemii. Stan ten uległ pogorszeniu, gdy 1632 roku wojska przystępującej do wojny protestanckiej Szwecji, wkroczyły na Śląsk. Miasta obkładane kontrybucjami, rabowane przez żołnierzy i maruderów, dziesiątkowane przez epidemie popadały w ruinę a ludność masowo porzucała domostwa i chroniła się w lasach. Pokój westfalski(1648) pozostawił Śląsk w rękach katolickich Habsburgów a kontrreformacja doprowadziła do znacznego ubytku ludności emigrującej na tereny zdominowane przez protestantów. Zjawisko to w oczywisty sposób odbiło się na stanie gospodarki Wałbrzycha, zwłaszcza tkactwo, będące podstawą jego funkcjonowania popadło w ruinę, z której podniosło się dopiero po kilkudziesięciu latach.

10 Państwo Pruskie Okres powolnej stabilizacji gospodarczej i społecznej, jaki rozpoczął pod koniec XVII wieku i trwał przez pierwsze dekady XVIII wieku zakłócony został wybuchem kolejnych trzech wojen śląskich. Wojny te, to efekt rosnącej potęgi i ekspansji Prus, które pod rządami Fryderyka II dwukrotnie w latach i pokonały armię austriacką, anektując Śląsk na mocy pokoju drezdeńskiego. Szanse odzyskania Śląska uzyskała Austria w kolejnej wojnie zwanej siedmioletnią ( ). Fragmentem tego wielkiego, europejskiego konfliktu, obejmującego także Kanadę i Indie Wschodnie była tzw. trzecia wojna śląska. Wymierzona w sojusz prusko- angielski koalicja Austrii, Rosji, Szwecji, Francji odnosiła zwycięstwa, lecz nagłe wycofanie się z koalicji Rosji i spory wśród innych członków koalicji ocaliły zagrożone katastrofą Prusy, które na mocy pokoju w Hubertusburgu utrzymały swe panowanie nad Śląskiem. Tym samym Wałbrzych, będący od 1738 roku domeną rodu Hochbergów wszedł w skład nowoczesnego i ekspansywnego państwa, którego polityczne i militarne aspiracje obejmowały nie tylko całe Niemcy.

11 Dzięki tym reformom Wałbrzych uzyskał statut samorządnego
Dzięki tym reformom Wałbrzych uzyskał statut samorządnego. Państwo to wkrótce jako uczestnik wielu koalicji starło się z wyrosłym na gruncie rewolucji, ekspansjonizmem francuskim a Wałbrzych i okoliczne miejscowości stały się teatrem fatalnej dla Prusaków kampanii lat Kolejno ponoszone porażki, skutkujące upokarzającym Prusy pokojem w Tylży(1807), stały się powodem decyzji o głębokich reformach. Ministrowie Stein, Hardenberg i Scharnhorst przeprowadzili reorganizację administracji i armii, wprowadzili samorząd miejski, dali także początek uwłaszczeniu włościan. Dzięki o miasta zarządzanego, przez 24-osobową radę miejską i magistrat, na którego czele stał burmistrz. Zmiany te oraz okres pokoju, jaki nastąpił w Europie po klęsce napoleońskiej Francji, były niewątpliwie stymulatorem rozwoju gospodarczego Wałbrzycha Na początku XIX wieku zaczął kształtować się wizerunek i kształt miasta jako lokalnego centrum przemysłowego z coraz bardziej charakterystycznymi cechami ośrodka górniczego

12 Rozwój przemysłu ( ) Po roku 1871 zjednoczone bismarckowskie Niemcy, wykorzystując zwycięstwo nad Francją, głównym, kontynentalnym rywalem i dysponując środkami uzyskanymi dzięki wymuszeniu znacznej kontrybucji, weszły w fazę szybkiego rozwoju gospodarczego związanego z nim wzrostu aspiracji politycznych a nawet kolonialnych. Z tych lat pochodzą zachowane w swym kształcie wałbrzyskie budowle takie jak dworce kolejowe, poczta główna, czy szkoły. Nastąpił rozwój wodociągów, systemu dostaw gazu i prądu. Mimo zarysowującej się przewagi wpływów górnictwa, Wałbrzych nie nabrał jednak cech charakterystycznych dla wielu europejskich miast, zdominowanych przez węglowa monokulturę. Utrzymano tu tradycje przemysłu włókienniczego powstały także liczne zakłady metalowe a przemysł ceramiczny rozwijał się bardzo szybko. Klęska Niemiec w pierwszej wojnie światowej przyniosła miastu skutki nie odbiegające od warunków, w jakich znalazły się całe pokonane Niemcy. Zubożenie ludności, inflacja spadek konkurencyjności wałbrzyskich wyrobów przyczyniły się do upadku znaczenia miasta.

13 Po wojnie (Po 1945 roku) W latach drugiej wojny miasto nie poniosło strat i zniszczeń, nie było ono celem alianckich nalotów, nie przewalił się tędy walec radzieckiej ofensywy. Stąd postanowione na mocy porządku jałtańsko- poczdamskiego rozszerzenie terytorium Polski także o ziemię wałbrzyską przebiegało w warunkach względnie normalnego funkcjonowania gospodarki (zwłaszcza kopalń) oraz sprawnego (na miarę wojny) działania struktur miejskich. Samo miasto opanowano bez walki 8 maja 1945 a pierwsze działania wojennej administracji radzieckiej skierowane były na zachowanie sprawności organizmu miejskiego. Podobny zakres miały działania administracji polskiej, która formalnie objęła rządy nad miastem 24 maja 1945. Wkrótce jednak stanęła ona przed pierwszym ważnym zadaniem, jakim było wysiedlenie niemieckiej ludności i polonizacja miasta.

14 Zabytki Zamek Książ – Zamek będący ciągiem korytarzy, prawdopodobnie będących częścią większego kompleksu Riese - największy zamek na Dolnym Śląsku, trzeci pod względem wielkości w Polsce (po Wawelu i Malborku). Zamek wybudowany został w latach 1288–1292 dla Bolka I ażeby mógł się on bronić przed najazdem Czechów. Po wygaśnięciu dynastii Książ wielokrotnie zmieniał właścicieli (dynastie czeskie, węgierskie, niemieckie). Najdłużej ( ) na zamku panował ród Hochbergów. W 1941r obiekt skonfiskowany przez III Rzeszę, przebudowywany ( ) na Hitlerowską siedzibę. Pod zamkiem znajduje się wybudowany podczas II wojny światowej system podziemnych o w Górach Sowich. Przeznaczenie tuneli nie zostało jednak wyjaśnione.

15 Wałbrzyski rynek Wałbrzyski Rynek – centralny plac miasta na którym w 1731 roku stał drewniany ratusz. W 1996 roku rynek przeszedł gruntowną modernizację, ograniczono na nim ruch samochodowy, wybudowano fontannę oraz elementy małej architektury (dotychczas mieścił się tam parking wybudowany w 1928 roku).

16 Ciekawostka: „Legenda o powstaniu Wałbrzycha”
Pewnego razu żył sobie pewien rycerz. Ruszył on na polowanie na jelenia. Zobaczył zwierzę i podszedł do niego. Za chwilę jeleń zranił rycerza porożem i uciekł. Kiedy wstał rana już była. Znalazł skałę i wszedł na nią. Po chwili zobaczył jak z kamienia tryska woda. Wziął Trochę na rękę i nasmarował ranę. Nagle się zagoiła. Wrócił do zamku i nakazał, żeby wybudowano tam kościół. Taka jest legenda Wałbrzycha.

17 Dziękuję za uwagę 