Historia chorału gregoriańskiego [edytuj]

Prezentacja na temat: "Historia chorału gregoriańskiego [edytuj]"— Zapis prezentacji:

1 Historia chorału gregoriańskiego [edytuj]
Chorał gregoriański, rzymski chorał, repertuar śpiewów ściśle liturgiczny kościoła rzymskokatolickiego, ukształtowany w początku VIII w., a przekazany w rękopisach w IX w. Językiem tekstów chorału gregoriańskiego jest łacina. Nazwa chorału gregoriańskiego pochodzi z ok. 770 r. i pierwotnie oznaczała śpiew rzymski – cantus firmus, na który składały się skodyfikowane śpiewy pochodzące m.in. z muzyki synagogalnej, syryjskiej, bizantyjskiej i greckiej. W 754 r. chorał rzymski usiłował wprowadzić w Galii król Pepin Mały. W 787 r. papież Hadrian wysłał rękopisy z chorałem opactwu w Cordobie. Wg Amaleriusza z Metzu (831 r.) w obu przypadkach chodziło o śpiew tzw. starorzymski zwany również autentycznym, w odróżnieniu od chorału późniejszego, do którego zalicza się hymny, sekwencje, versus, itp., jak również utwory klasyczne z późniejszego okresu, m.in. officium za zmarłych, o Św. Trójcy i Wszystkich Świętych. Chorał rzymski rozpowszechnił się w kraju Franków między 782 a 786 r., na północy Italii wyparł on lokalny śpiew zwany ambrozjańskim lub mediolańskim (chorał ambrozjański), charakteryzujący się bogatymi melizmatami i rozbudowaną melodyką. Chorał mediolański uległ niewielkim wpływom gregoriańskim za pośrednictwem kościoła w Monza, Ravennie, Pavii i klasztorów północnowłoskich, będących w kręgu wpływów ośrodka w Saint Gall. Wcześnie, bo jeszcze w VI w. chorał rzymski dotarł do Anglii. W 805 r. Karol Wielki wprowadził w swym państwie śpiew, który uważał za autentyczny chorał gregoriański. Nokter z Saint Gall podkreślił w 883 r., że między śpiewem rozpowszechnionym w Galii a śpiewem wykonywanym w Rzymie – śpiew starorzymski, istnieje wielka różnica. W IX w. chorał gregoriański objął swym zasięgiem centralną Germanię, później Czechy i Polskę (966 r.). Z lat pochodzi pierwszy znany rękopis chorału gregoriańskiego (Monachium, kodeks 9543) z melodiami zanotowanymi notacją bezliniową (in campo aperto).

2 Diatoniczny, monodia (homofonia)
Magnificat Tone 1, nota recitativa, finalis Magnificat (Tone 2, D, g.) Credo 3 Toni Maginificat III

3 Dies irae (łac. Dzień gniewu) - początek napisanej na przełomie XII i XIII w. przez Tomasza z Celano rymowanej sekwencji, która od XIV w. włączona została do mszału, a od czasu reformy trydenckiej śpiewana jest w liturgii kościoła rzymsko-katolickiego w mszach żałobnych w klasycznym rycie rzymskim. W nowym obrządku nie jest już powszechnie używana (ma charakter opcjonalny).

4 http://www. youtube. com/watch
List Totentanz 1 Dies iræ! dies illa Solvet sæclum in favilla: Teste David cum Sibylla! 2 Quantus tremor est futurus, Quando iudex est venturus, Cuncta stricte discussurus! 3 Tuba, mirum spargens sonum Per sepulchra regionum, Coget omnes ante thronum. 4 Mors stupebit, et natura, Cum resurget creatura, Iudicanti responsura. 5 Liber scriptus proferetur, In quo totum continetur, Unde mundus iudicetur. 6 Iudex ergo cum sedebit, Quidquid latet, apparebit: Nil inultum remanebit. 7 Quid sum miser tunc dicturus? Quem patronum rogaturus, Cum vix iustus sit securus? 8 Rex tremendæ maiestatis, Qui salvandos salvas gratis, Salva me, fons pietatis. 9 Recordare, Iesu pie, Quod sum causa tuæ viæ: Ne me perdas illa die. 10 Quærens me, sedisti lassus: Redemisti Crucem passus: Tantus labor non sit cassus. 11 Iuste iudex ultionis, Donum fac remissionis Ante diem rationis. 12 Ingemisco, tamquam reus: Culpa rubet vultus meus: Supplicanti parce, Deus. 13 Qui Mariam absolvisti, Et latronem exaudisti, Mihi quoque spem dedisti. 14 Preces meæ non sunt dignæ: Sed tu bonus fac benigne, Ne perenni cremer igne. 15 Inter oves locum præsta, Et ab hædis me sequestra, Statuens in parte dextra. 16 Confutatis maledictis, Flammis acribus addictis: Voca me cum benedictis. 17 Oro supplex et acclinis, Cor contritum quasi cinis: Gere curam mei finis. 18 Lacrimosa dies illa, qua resurget ex favilla iudicandus homo reus. Huic ergo parce, Deus: 19 Pie Jesu Domine, dona eis requiem. Amen.

5 Tyniec; Polski

6 ORGANUM (DIAFONIA) Pierwszy opis wraz ze wskazówkami wykonawczymi pojawił się w Musica enchiriadis (ok. 895 r.), traktacie tradycyjnie – niesłusznie – przypisywanym Hucbaldowi z St. Amand. Najstarsze metody nauczania techniki organalnej znajdują się w Scolica enchiriadis dołączonym do Musica enchiriadis. Początkowo organum nie miało być polifonią we współczesnym rozumieniu tego słowa; głos dodany miał być jedynie wzmocnieniem i harmonicznym wzbogaceniem melodii chorału, by dodać splendoru liturgii w większe święta. Analogię można dostrzec w architekturze: w XII i XIII wieku konsekrowano coraz większe gotyckie katedry, w których z kolei rozbrzmiewała coraz bardziej skomplikowana polifonia.

7 Fragment organum zanotowanego w Musica enchiriadis
Porownaj:

8 Papież Jan XXII Docta Sanctorum Patrum, 1324 r.
„ Per hoc autem non intendimus prohibere, quin interdum diebus festis praecipue, sive solennibus, in missis et praefatis divinis officiis aliquae consonantiae, quae melodiam sapiunt, puta octavae, quintae, quartae et huiusmodi, supra cantum ecclesiasticum simplicem proferantur, sic tamen, ut ipsius cantus integritas illibata permaneat, et nihil ex hoc de bene morata musica immutetur, maxime quum huiusmodi consonantiae auditum demulceant, devotionem provocent, et psallentium Deo animos torpere non sinant. Actum et datum Avinioni Pontificatus nostri anno IX.”

9 Manuskrypt organum Alleluia nativitas Perotinusa
Perotinus Magnus, magister Perotinus, Pérotin (przełom XII i XIII wieku) – kompozytor francuski działający w Paryżu w latach przy katedrze Notre Dame i związanej z nią paryskiej szkole.  Manuskrypt organum Alleluia nativitas Perotinusa

10 http://everything2. com/title/Organum http://hunsmire. tripod

11 Adam de la Halle: Bonne amourete me tient gai - Dame, or sui traïs
MUZYKA ŚWIECKA: TUBADURZY, TRUWERZY… Adam de la Halle, także: Adam le Bossu (Adam Garbus), Adam d'Arras (ok (1245?), Arras - ok. 1306, Neapol) to francuski poeta, kompozytor i wybitny truwer. Studiował w klasztorze cystersów w Vaucelles (diecezja Cambrai). W latach przebywał w Douai. Po powrocie do Arras poślubił swą ukochaną Maroie. Parę lat później rozpoczął studia na uniwersytecie w Paryżu, gdzie uzyskał tytuł maîitre ès arts. Został członkiem Confrérie des jongluers (Bractwa żonglerów) w Arras, gdzie został wystawiony jego Jeu d'Adam ou de la Feuollée. W 1271 został minestrelem na dworze Roberta II hrabiego d'Artois. Podróżując z dworem zwiedził Egipt, Palestynę, Syrię i Włochy. Później w latach przebywał na dworze króla Sycylii Karola I d'Anjou Adam de la Halle: Bonne amourete me tient gai - Dame, or sui traïs Adam de la Halle: Se li maus c'amours envoie (z instrumentami) A la doucour de la bele seson - Gace Brulé 1160? – 1213? jednoglosowa

12

13 Cerveri de Girona (~1259 - 1295), l'un des derniers représentants de l'art des trobars

14 POLIFONIA KONTRAPUNKT

15

16 "Sumer Is Icumen In" is a traditional English round, and possibly the oldest such example of counterpoint in existence. The title might be translated as "Summer has come in" or "Summer has arrived".[1] The round is sometimes known as the Reading rota because the manuscript comes from Reading Abbey though it may not have been written there. It is the oldest piece of six-part polyphonic music (Albright, 1994). Its composer is anonymous, possibly W. de Wycombe, and it is estimated to date from around The manuscript is now at the British Library. The language is Middle English, more exactly Wessex dialect. (dzieci) cała melodia (30 sec)

17

18 Philippe de Vitry (Filip z Vitry), ur. 31 października 1291, zm
Philippe de Vitry (Filip z Vitry), ur. 31 października 1291, zm. 9 czerwca 1361 Strona z traktatu-manifestu Ars nova tradycyjnie przypisywanego Filipowi z Vitry Traktat o rytmie, synkopach, izorytmii…

19 Termin pochodzi z traktatu Phillippe'a de Vitry Ars nova (ok. 1320).
Ars nova (łac. sztuka nowa) – termin, którym określa się tendencję w muzyce francuskiej i włoskiej, związaną z rozwojem muzyki polifonicznej w latach Jest to pojęcie przeciwstawne do Ars antiqua. Termin pochodzi z traktatu Phillippe'a de Vitry Ars nova (ok. 1320). Cechy nowego stylu: wysunięcie się na plan pierwszy muzyki świeckiej pojawienie się zupełnie nowych gatunków muzycznych, takich jak: madrygał, caccia, ballata, także nowe wielogłosowe opracowania takich gatunków jak ballada, virelai, rondo, chase, rozkwit motetu izorytmicznego, dalszy rozwój polifonii, wprowadzenie pojęcia kontrapunkt, rozważanie istoty dysonansu, konsonansu, wprowadzenie nowych zasad rytmiki; dawna rytmika modalna zostaje zastąpiona przez rytmikę mensuralną, mającą wielokrotnie bogate podziały wartości, pojawiają się poglądy na temat dzieła muzycznego, widzianego jako źródło przyjemności (poglądy takie zapowiadają renesans). Francja [edytuj] Głównym przedstawicielem był Philippe de Vitry. Z jego twórczości zachowały się tylko nieliczne kompozycje, a także wspomniany już traktat Ars nova. Największym kompozytorem tego okresu był Guillaume de Machaut (ur. ok. 1300, zm w Reims), będący także poetą i sekretarzem królewskim. Przez długie lata służył na dworze króla Czech Jana Luksemburskiego jako jego sekretarz. Z królem odwiedził wiele krajów i miast, między innymi Kraków oraz Wrocław. Po śmierci króla służył na dworze królów francuskich, a około 1350 osiadł w Reims jako kanonik. Jego twórczość obejmuje zarówno utwory świeckie, jak i religijne. Stosował formy refrenowe z tradycji truwerów, takie jak ballada, virelai, rondo, w większości opracowane wielogłosowo. Jest autorem m.in. czterogłosowej Mszy Notre Dame, pierwszego w historii wielogłosowego opracowania całego cyklu mszalnego.

20 Guillaume de Machaut (Machault) (ur. ok. 1300, zm
Guillaume de Machaut (Machault) (ur. ok. 1300, zm w Reims), kompozytor i poeta francuski. Główny reprezentant muzyki Ars nova. Od 1323 tworzył na dworze króla czeskiego Jana Luksemburskiego, aby po jego śmierci w 1346 roku przenieść się na dwór księcia Jana Normandzkiego. W latach działał na dworze króla francuskiego Karola V. Był także kanonikiem katedry Notre Dame w Reims. Komponował głównie muzykę wywodzącą swoje tradycje z działalności trubadurów i truwerów, a także muzykę kościelną (Msza Notre Dame będącej pierwszym polifonicznym opracowaniem pełnego cyklu ordinaum missae jednego kompozytora). Machaut otrzymuje od Natury jej troje dzieci - Sens, Retorykę i Muzykę. Francuska miniatura z XIV wieku.

21 Guuillaume Dufay (1400 – 1474) Original French English L'homme, l'homme, l'homme armé, L'homme armé L'homme armé doibt on doubter, doibt on doubter. On a fait partout crier, Que chascun se viengne armer D'un haubregon de fer. The man, the man, the armed man, The armed man The armed man should be feared, should be feared. Everywhere it has been proclaimed That each man shall arm himself With a coat of iron mail. Dufay (MISSA PARODIA)

22 „Sztuczki niderlandzkie”
Josquin des Prés (Desprez, Jodocus Pratensis) (ur , zm. 27 sierpnia 1521) – kompozytor i śpiewak flamandzki, dyrygent chórów kościelnych w Mediolanie, Rzymie, Ferrarze i Modenie. Msze, motety, madrygały: rozwinięta polifonia imitacyjna, ilustracyjność, „Sztuczki niderlandzkie” (greorianski) (Japonczycy)

23 Utwór 12 głosowy N. Gombert
Przykład „sztuczek niderlandzkich” – polifonia imitacyjna. J. des Pres „Salve Regina” Prototyp chorałowy: Utwór 12 głosowy N. Gombert Wacław z Szamotuł

24 Kamerata Florencka Vincenzo Galilei (c – 2 July 1591) Dialogo della musica antica e della moderna (1581): Monodia akompaniowana, recytatyw. Kompozyotorzy: Giulio Caccini, Jacopo Peri…

25 Chorał protestancki Marcin Luter, Tłumacznie Pisma Świętego, melodie „chorałowe” dla ludu, często pochodzenia ludowego, opracowanie „Nota-contra notam” Ein feste Burg ist unser Gott

26 Nota contra notam G. P. da Palestrina („uratował muzykę kościelną” podczas Soboru Trydenckiego) dał dowód, że można komponować utwory łacińskie, bez „sztuczek niderlandzkich”. „Popule meus” zamówione przez p apieża Marcelego II (1555 r.)

27

28 Galilei, Galileo ( ) Discorsi e dimostrazioni matematiche : intorno � due nuove scienze attenenti alla mecanica & i movimenti locali In Leida : Appresso gli Elsevirii, 1638.

29 Johann Sebastian Bach (1685, Eisenach - 1750, Lipsk)
Uważany za nejwieksdzego twórcę w dziejach muzyki (por. Z.Wodecki) Polifonia: fuga, inwencja „Nota contra notam” (harmonia): chorał protetstancki Monodia akompaniowana: aria, recytatyw Wielochórowość: motety, pasje, koncerty „brandenburskie” Twórca ponad 200 kantat (ilustracji muzycznych do kazań), pasji (2 zachowane), licznych utworów instrumentalnych.

30