W 1. Podstawy badań pedagogicznych (wprowadzenie)

Prezentacja na temat: "W 1. Podstawy badań pedagogicznych (wprowadzenie)"— Zapis prezentacji:

1 W 1. Podstawy badań pedagogicznych (wprowadzenie)
Dr Joanna Świątkiewicz Wyższa Szkoła Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa w Poznaniu

2 Moduły problemowe Istota i rola metodologii w rozwoju nauk [rozróżnienia terminologiczne] Metodologia i przedmiot badań pedagogicznych Tradycje w metodologii badań pedagogicznych (paradygmaty, orientacje)

3 Istota i rola metodologii w rozwoju nauk [rozróżnienia terminologiczne]

4 Nauka pojęcie nauki jest wieloznaczne; można wyróźnić kilka znaczeń:
1. nauka to wiedza naukowa (wytworem nauki jest system wiedzy); 2. nauka to specyficzne, właściwe tylko poznaniu naukowemu instrumentarium badawcze, zbiór wysoce profesjonalnych metod, technik i narzędzi badawczych, procedur i strategii oraz kompetencji poznawczych niezbędnych dla efektywnego działania w procesach eksploracji (odkrywania, badania); 3. nauka to system instytucji. NAUKA (łac. Scire – oznacza wiedzieć) – całokształt wiedzy osiąganej za pomocą środków metodologii naukowej

5

6 Nauka a metodologia nauk
Ważne rozróżnienia: jeśli naukę rozpatrujemy od strony jej wytworów, mamy do czynienia z teorią nauki (teorią poznania); jeśli naukę rozpatrujemy od strony czynnościowej, mamy do czynienia z metodologią nauki: - podział metodologii nauki: metodologia ogólna zajmuje się wspólnymi dla wszystkich nauk sposobami postępowania badawczego, metodologie szczegółowe dotyczą postępowania badawczego w poszczególnych dziedzinach naukowych.

7

8 Istota metodologii Płaszczyzna ontologiczna – (ontologia - nauka o bycie) w jej ramach każda nauka odpowiada na pytanie: czym jest byt, który poznajemy? - tworząc całościową koncepcję przedmiotu badania, formułując poglądy na temat jego struktury i właściwości. Płaszczyzna epistemologiczna – (epistemologia – teoria poznania) w jej obrębie koncentrują się dyskusje o wiedzy, do jakiej ma prowadzić poznanie naukowe, dyskusje ogniskują się wokół pytania: jaki typ wiedzy o bycie nauka ma wytwarzać? Płaszczyzna metodyczna – myślenie naukowców, badaczy koncentruje się wokół pytania: jak prowadzić proces eksploracji (badawczy), aby pożądana wiedza o bycie mogła być wytworzona?

9 Rola metodologii badań
dostarcza reguł komunikowania – funkcją metodologii jest ułatwienie komunikacji między badawczami - reguły metodologii tworzą podstawy do powtarzania badań (replikacja badań, ochrona przed błędami i oszustwami, konstruktywna krytyka osiągnieć) dostarcza reguł wnioskowania – obserwacje empiryczne muszą być uporządkowane i powiązane w logiczną, systematyczną strukturę - system reguł wnioskowania pozwala na wyprowadzenie rzetelnych wniosków z zaobserwowanych faktów, dostarcza reguł intersubiektywności – intersubiektywność jest wymianą informacji wśród naukowców, informacji dotyczących wyników obserwacji empirycznych – zastosowanie reguł metodologii umożliwia dzielenie się wiedzą.

10 Metodologia i przedmiot badań pedagogicznych

11 Metodologia badań pedagogicznych
Metodologia pedagogiki to ogół sposobów działania, które zmierzają do ustalenia charakteru pedagogiki jako nauki, jej przedmiotu, rodzajów i sposobów badań, sposobów wyrażania twierdzeń pedagogicznych. [W. Okoń] Metodologia badań pedagogicznych jest nauką o zasadach i sposobach postępowania badawczego zalecanych i stosowanych w pedagogice. [M. Łobocki] Metodologia badań pedagogicznych służy opracowaniu wartościowych projektów badawczych (oryginalnych i wiarygodnych), a kształcenie w tym zakresie służy budowaniu kompetencji do korzystania z wiedzy i praktyki metodologicznej jak ze „skrzynki z narzędzimi” w celu ulepszania praktyki edukacyjnej. [T.Hejnicka-Bezwińska]

12 Znajomość metodologii badań pedagogicznych pomaga m.in. w:
poznaniu różnych ograniczeń co do możliwości poznania podejmowanych problemów, odróżnieniu wiedzy naukowej od zdroworozsądkowej, czyli wiedzy uzasadnionej i sprawdzonej od tej przyjętej bez dowodów (wiedzy opartej na wierz, autorytecie), zachowaniu należytej ostrożności i umiaru w wyciąganiu wniosków z przeprowadzonych badań, unikaniu formułowania twierdzeń w kategoriach powinności, rozumieniu potrzeb komplementarnego podejścia w badaniach pedagogicznych (łączeniu strategii), wybiórczym i krytycznym czytaniu prac z zakresu pedagogiki i innych nauk społeczno-humniastycznych. [za: M. Łobocki]

13 Przedmiot badań w pedagogice (1)
Przedmiot badań w pedagogice tradycyjnej Pedagogika bada zjawiska wychowawcze w kontekście procesów społecznych i przy uwzględnieniu jednostkowych procesów psychicznych. Uogólnia ona praktykę, ukazując istotę wychowania i jego rolę w kształtowaniu osobowości człowieka (Pedagogika. Podręcznik akademicki, red. G. Godlewski, 1974). Pedagogika jest nauką badającą, w jaki sposób realizować określone, z góry założone i pożądane stany rzeczy (H. Muszyński, Ideały i cele wychowania, 1974).

14 Przedmiot badań w pedagogice (2)
Przedmiot badań pedagogiki współczesnej Pedagogika to dyscyplina nauki zajmująca się badaniem szeroko rozumianych procesów edukacyjnych oraz uwarunkowań dyskursów edukacyjnych. Przedmiotem badań pedagogiki jako nauki jest praktyka edukacyjna, na którą składa się wiele zjawisk, takich jak działanie instytucji edukacyjnych, stosunki międzyludzkie w nich panujące, zmiany zachodzące w ludziach poddanych oddziaływaniom edukacyjnym (Rubacha, ) Zadaniem pedagogiki naukowej jest opisywanie praktyki, rozpoznanie i wyjaśnienie zjawisk edukacyjnych, nazwanie ich, poddawanie krytycznej ocenie.

15 EDUKACJA SPOŁECZNA PRAKTYKA EDUKACYJNA 2. DYSKURSY EDUKACYJNE
Przedmiot badań pedagogicznych jako obszar generowania najważniejszych problemów współczesnej pedagogiki Przedmiotem współczesnej pedagogiki jest: EDUKACJA Dokładnie rzecz ujmując: SPOŁECZNA PRAKTYKA EDUKACYJNA Która obejmuje: 1. PROCESY EDUKACYJNE 2. DYSKURSY EDUKACYJNE

16 Procesy edukacyjne jako przedmiot badań pedagogicznych (1)
Model procesów edukacyjnych (tzw. dekader edukacyjny) Hominizacja – proces kształtowania cech gatunkowych człowieka (uczłowieczenie) Kształcenie i humanizacja – procesy nauczania i uczenia się umożliwiające poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury oraz rozwój kompetencji poznawczych Wychowanie i jurydyfikacja – wdrażanie do akceptowania i realizowana czynności i ról społecznych oraz kształtowanie świadomości prawnej Inkulturacja i personalizacja – proces wrastania w określoną kulturę, zmierzający do uzyskania tożsamości autonomicznej Socjalizacja – proces socjalizacji pierwotnej w rodzinie

17 Procesy edukacyjne jako przedmiot badań pedagogicznych (2)
Model procesów edukacyjnych (tzw. dekader edukacyjny), c.d. Polityzacja, biurokracja, profesjonalizacja – kształtowanie przydatności do zatrudnienia i funkcjonowania w społeczeństwie zorganizowanym Kolektywizacja – proces socjalizacji wtórnej Nacjonalizacja – procesy kształtowania więzi z narodem (językiem, kulturą, tradycją, mitami itp.) Etatyzacja – wprowadzenie w organizację i struktury funkcjonowania państwa oraz powinności obywatelskie Globalizacja – wprowadzenie w problemy globalne [Zbigniew Kwieciński]

18 Dyskursy edukacyjne jako przedmiot badań pedagogicznych
Trzy typy dyskursu edukacyjnego: Dyskurs jako obecny w szkole gatunek „mowy” – wyspecjalizowane praktyki, procedury, reguły, zasady, metody kształcenia: 1) nauczania, 2) uczenia się; Dyskurs jako zdarzenie interakcyjne – wymiana komunikatów w procesie edukacyjnym między podmiotami tworzącymi społeczność szkolną, agendami administrującymi szkołą, instytucjami nadzoru, samorządem lokalnym, mediami jako miejscem debaty publicznej o edukacji (prasa, radio, telewizja, internet); Dyskurs jako typ wypowiedzi i wytwarzania wiedzy o edukacji w określonych warunkach historycznych – dyskurs modernistyczny (tradycje pozytywistyczne) i dyskurs postmodernistyczny.

19 Tradycje w metodologii badań pedagogicznych

20 Paradygmat naukowy Paradygmat rozumiany jako model badań naukowych zawiera następujące elementy: przyjęty zbiór założeń (ontologicznych, aksjologicznych i epistemologicznych), zbiór podstawowych teorii i twierdzeń opisujących i wyjaśniających rzeczywistość lub badany fragment rzeczywistości (np. edukację), instrumentarium badawcze, zastosowania osiągniętych wyników badań. [T. S. Kuhn]

21 Rozwój badań naukowych
Nauka normalna (instytucjonalna) – oznacza badania wyrastające z jednego lub wielu osiągnięć naukowych, które dana społeczność uczonych aktualnie akceptuje i traktuje jako fundament dalszej praktyki badawczej Paradygmat – osiągnięcia naukowe, akceptowane wzory praktyki naukowej (prawa, teorie, metodologie), które tworzą model, pewną zwartą tradycje badań naukowych Rewolucja naukowa – zmiana dominującego lub rozwój konkurencyjnego paradygmatu naukowego Wg Karla R. Poppera nigdy nie powinno dochodzić do uświęcenia jakiegoś dominującego paradygmatu, nauka powinna znajdować się w stanie ciągłej rewolucji

22 Wieloparadygmatyczność
Paradygmaty współczesnych nauk społecznych (wg Yvonna S.Lincoln i Egon G. Guba): Paradygmat pozytywistyczny Paradygmat postpozytywistyczny Paradygmat teorii krytycznej Paradygmat konstruktywisyczny Paradygmat emancypacyjny

23

24 Pozytywizm August Comte (1798-1857) Główne założenia
francuski filozof, teoretyk społeczeństwa stworzył podstawy filozofii pozytywnej Kurs filozofii pozytywnej (wyd ) Główne założenia świat przyrody i świat społeczny stanowi jedność i dlatego metodologia badań społecznych musi opierać się na tych samych zasadach co nauk przyrodniczych (metoda empiryczna), zjawiska społeczne należy opisywać i badać tak, jak zjawiska przyrody (tymi samymi metodami – naturalizm metodologiczny), ograniczenie badań do tego, co realne, pewne, ścisłe (przedmiotem badań mogą być tylko fakty, to, czego istnienie można dowieść empirycznie), celem badań jest wyjaśnienie, przewidywanie, zapobieganie.

25 Przełom antypozytywistyczny
Ruch intelektualny na przełomie XIX i XX wieku, który przejawiał się w zakwestionowaniu stosowania metodologii badań przyrodniczych w naukach społecznych (humanistycznych). Główne założenia: przedmiot badań nauk społecznych jest całkowicie odmienny niż przedmiot badań nauk przyrodniczych, dlatego nauki społeczne powinny dążyć do wypracowania swoistych sposobów i metod badawczych; nauki społeczne dążą do rozumienia, a nie tylko wyjaśniania w kategoriach przyczynowo-skutkowych zjawisk życia społecznego; przyjęto nowy paradygmat - interpretatywny (hermeneutyczny), czyli rozumienie na podstawie tzw. humanistycznej interpretacji sensu czynności i wytworów człowieka.

26 Wybrane cechy tradycji pozytywistycznej i humanistycznej

27 Naturalizm-antynaturalizm
Odkrywanie praw sprawdzalnych empirycznie, umożliwiających przewidywanie i wyjaśnianie zjawisk Wzory metodologiczne nauk przyrodniczych taktuje się jako uniwersalne, także dla nauk społecznych Nauki społeczne muszą spełniać kryterium naukowości - weryfikowalności teorii Proces społeczne są tak złożone, że odkrywanie autentycznych praw społecznych i przewidywanie zachowań ludzkich jest niemożliwe Osobliwości nauk społecznych wymagają swoistych sposobów i metod badawczych Nauki społeczne muszą dążyć do zrozumienia i interpretacji zjawisk, a teorie społeczne nie są nigdy pewne

28 Nomotetyzm - idiografizm
Ustalanie i wyjaśnianie prawidłowości dla pewnej klasy sytuacji czy zdarzeń Wyjaśnienie nomotetyczne zmierza do wypracowania uniwersalnych praw, twierdzeń odnoszących się do badanej populacji – na jego podstawie można formułować przewidywania Badania ilościowe Opis i rozumienie odrębności unikalnych zjawisk, przypadków Wyjaśnienie idiograficzne zmierza do wypracowania szczegółowych twierdzeń odnoszących się do badanego terenu i osób – ujawnia porządek jednostkowy Badania jakościowe

29 Nauki humanistyczne Wilhelm Dilthey (1833-1911)
niemiecki filozof, prekursor tradycji hermeneutycznej w socjologii, dokonał metodologicznego rozróżnienia nauk humanistycznych i przyrodniczych Koncepcja nauk humanistycznych człowiek istnieje w dwóch światach - w świecie przyrody i w świecie kultury („świat ducha”); świat kultury stanowi przedmiot badań nauk humanistycznych, należy odrzucić założenia naturalizmu metodologicznego (antynaturalizm jako efekt tzw. przełomu antypozytywistycznego) wskazano odrębności metodologiczne i teoretyczne nauk humanistycznych (paradygmat interpretatywno-krytyczny)

30

31 Nauki społeczne i humanistyczne

32 Pedagogika empiryczna
Kierunek pedagogiki (od XIX wieku), który cechuje: dążenie do nadania pedagogice pozycji autonomicznej dyscypliny naukowej poprzez gromadzenie, porządkowanie i uogólnianie danych, informacji i wiedzy o procesach wychowania i kształcenia, traktowanych jako „fakty społeczne”; badanie uwarunkowań procesów wychowania i kształcenia oraz stopnia skuteczności stosowanych technik i oddziaływań pedagogicznych; odkrywanie prawidłowości, opis i wyjaśnienie w sposób pewny rzeczywistości edukacyjnej; tworzenie naukowych podstaw dla projektowania praktyki edukacyjnej (metodyki, technologii kształcenia i wychowania).

33 Pedagogika humanistyczna
Nurty i kierunki pedagogiczne, którym początek dało wyodrębnienie nauk humanistycznych przez W. Diltheya Istotą pedagogiki humanistycznej jest podkreślenie znaczenia fenomenu duchowości, rozumianego jako „uczłowieczenie” jednostki zdolnej uwolnić się od deterministycznych uwarunkowań. Celowościowe procesy edukacyjne są rozumiane jako interakcyjny przekaz międzygeneracyjny. W centrum zainteresowań są możliwości „twórczego urzeczywistniania się człowieka” (wartości duchowe, poznawcze, moralne, estetyczne, religijne, sensy i znaczenia zakorzenione w kulturze). W ramach badań podejmuje się studia nad jednostkowymi losami z wykorzystaniem głównie metod badań jakościowych.

34 Problem badawcze współczesnej pedagogiki
Podstawowe problemy i zalecenia: recepcja tradycji humanistycznej i neohumanistycznej w pedagogice i społecznej praktyce edukacyjnej, wykorzystanie idei humanizmu w kreowaniu społecznej praktyki edukacyjnej, czyli badanie faktycznie stosowanych, upowszechnianych i realizowanych pedagogii (paradygmatów edukacyjnych), projekty badań naukowych nad edukacją (procesami i dyskursami edukacyjnymi) nie mogą być zredukowane do badań empirycznych, to przedmiot badań ma skłaniać do poszukiwania metodologii, dzięki której uzyskamy przyrost wiedzy, a o wartości badań decyduje świadomość filozoficzna, teoretyczna i metodologiczna badacza.

35 Lektura obowiązkowa Kubinowski D., Przyrodnicze i humanistyczne podstawy badań pedagogicznych, [w:] Podstawy metodologii badań w pedagogice, red. nauk. S. Palka, Gdańsk: Wydaw. GWP, 2010, s Hejnicka-Bezwińska T., Badania nad edukacją w perspektywie poznawczej współczesnych nauk społecznych i humnistycznych, [w:] Podstawy metodologii badań w pedagogice, red. nauk. S. Palka, Gdańsk: Wydaw. GWP, 2010, s [teksty dostępne w punkcie ksero uczelni]