Technologie przyjazne środowisku

Prezentacja na temat: "Technologie przyjazne środowisku"— Zapis prezentacji:

1 Technologie przyjazne środowisku

2 Zasady tworzenia technologii przyjaznych środowisku
wprowadzenie rozwój zrównoważony technologie ograniczania zanieczyszczeń Charakterystyka przyjaznych dla środowiska strategii produktowych: Strategia Czystszej Produkcji (CP) Strategia Zintegrowanej Polityki Produktowej (ZPP). Najlepsza dostępna technika

3 Zasady tworzenia technologii przyjaznych środowisku

4 Wyzwanie Wprowadzenie
Stopień zagrożeń dla człowieka i środowiska naturalnego rośnie wraz ze wzrostem rozwoju gospodarczego Wynikiem rozwoju gospodarczego jest: nieustanny wzrost produkcji i wykorzystania produktów Wyzwanie Jak rozwiązać problem ochrony środowiska w sytuacji ciągłego dążenia do poprawy stylu życia i wzrostu dobrobytu, na które często w sposób bezpośredni wpływają produkty?

5 Jak sprostać temu wyzwaniu ?
Problemu nie rozwiąże Stosowanie polityki środowiskowej koncentrującej się na sprawach dotyczących dużych, punktowych źródeł zanieczyszczeń związanych z emisjami przemysłowymi lub gospodarki odpadami, i opartej głównie na ograniczaniu zanieczyszczeń metodą ochrony wtórnej Ochrona wtórna: minimalizacja powstawania odpadów na końcu procesu technologicznego - techniki „końca rury” postępowanie z odpadami, oczyszczanie gazów odlotowych, oczyszczanie ścieków Uzyskiwane efekty powstawanie nowych strumieni odpadów, a także wzrost kosztów inwestycyjnych i eksploatacyjnych.

6 Dlaczego? Polityka środowiskowa koncentrująca się na sprawach dotyczących dużych, punktowych źródeł zanieczyszczeń związanych z emisjami przemysłowymi lub gospodarki odpadami – „ochrona wtórna”: nie zawiera mechanizmów umożliwiających uzyskiwanie lepszej jakości produktów w połączeniu z poprawą stanu środowiska i wspieraniem konkurencyjności przemysłu.

7 DECYZJA NR 1600/2002/WE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY UE
Rozwiązanie problemu ochrony środowiska w sytuacji ciągłego dążenia do poprawy stylu życia i wzrostu dobrobytu zaproponowano w programie polityki ekologicznej opracowanej Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej DECYZJA NR 1600/2002/WE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY UE z dnia 22 lipca 2002 r. ustanawiająca szósty wspólnotowy program działań w zakresie środowiska naturalnego [Decyzja-2002_1600_WE]

8 Podstawowe zasady „zanieczyszczający płaci”, zasada ostrożności,
działaniach zapobiegawcze zasada usuwania zanieczyszczenia u źródła Główne priorytety ochrony środowiska: - zmiana klimatu, - przyroda i zróżnicowanie biologiczne, - środowisko naturalne, zdrowie i jakość życia, - zasoby naturalne i odpady. [Decyzja-2002_1600_WE]

9 W świetle zasad zawartych w Szóstym Programie Działań Środowiskowych [Decyzja-2002_1600_WE] :
podstawową metodą ograniczania zanieczyszczeń staje się ochrona pierwotna

10 Ochrona pierwotna: Uzyskiwane efekty
minimalizacja powstawania odpadów na początku procesu technologicznego, a nawet inwestycyjnego technologie zamykające obiegi wodnościekowe, ograniczanie powstawania odpadów, odnawialne („czyste”) paliwa, alternatywne źródła energii inne, np.działania organizacyjne i logistyczne Uzyskiwane efekty racjonalne korzystanie ze źródeł surowców nieodnawialnych, oszczędzanie energii, zapobieganie powstawaniu odpadów

11 DECYZJA NR 1600/2002/WE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY UE
Dla rozwiązania problemu ochrony środowiska, w sytuacji ciągłego dążenia do poprawy stylu życia i wzrostu dobrobytu, powiązanego bezpośrednio z produktami, niezbędne jest wdrażanie przyjaznych dla środowiska strategii produktowych, zapewniających: ograniczenie oddziaływania na środowisko jako całość spełnianie kryteriów zrównoważonego rozwoju ( ekorozwoju) Strategie przyjazne dla środowiska winny uwzględniać podstawowe zasady zaproponowane w programie polityki ekologicznej opracowanej Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej

12 Szkolenie w ramach projektu pt
Szkolenie w ramach projektu pt. „Propagowanie wzorców produkcji i konsumpcji sprzyjających promocji zasad trwałego i zrównoważonego rozwoju” mgr inż. Jolanta Baran, Politechnika Śląska w Gliwicach; WydziałOrganizacji i Zarządzania,Stowarzyszenie„POLSKI RUCH CZYSTSZEJ PRODUKCJI”UM, Gliwice 29 maj 2006

13 Szkolenie w ramach projektu pt
Szkolenie w ramach projektu pt. „Propagowanie wzorców produkcji i konsumpcji sprzyjających promocji zasad trwałego i zrównoważonego rozwoju” mgr inż. Jolanta Baran, Politechnika Śląska w Gliwicach; WydziałOrganizacji i Zarządzania,Stowarzyszenie„POLSKI RUCH CZYSTSZEJ PRODUKCJI”UM, Gliwice 29 maj 2006

14 Charakterystyka przyjaznych dla środowiska strategii produktowych

15 Rodzaje strategii produktowych, przyjaznych dla środowiska
Strategia Czystszej Produkcji (CP) Strategia Zintegrowanej Polityki Produktowej (ZPP).

16 Strategia Czystszej Produkcji (CP) :
jedna z kluczowych strategii w dążeniu do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju „ciągłe, zintegrowane, zapobiegawcze działanie w odniesieniu do procesów, produktów i usług, zmierzające do zwiększenia efektywności produkcji i usług oraz redukcji ryzyka dla ludzi i środowiska przyrodniczego" (definicja wg Programu Ochrony Środowiska Narodów Zjednoczonych – UNEP)

17 Filozofia CP Takie ukształtowanie postaw ludzkich, które zapewniają zaspokajanie niezbędnych potrzeb poprzez postępujące, oszczędne korzystanie z zasobów przyrody oraz ocenę i oddziaływanie na procesy produkcyjne na początku ich przebiegu (ochrona pierwotna). Zapobieganie a nie leczenie skutków może być źródłem podwójnych efektów: eko-eko (ekologicznych i ekonomicznych) Motto: Jeśli chcesz znajdziesz sposób. Jeśli nie chcesz znajdziesz powód.

18 Zasady Czystszej Produkcji (CP)
podejmowane wszystkich stosownych środków zapobiegawczych przeciwko zanieczyszczeniom, zwłaszcza poprzez stosowanie najlepszych dostępnych technik (BAT) ograniczenie zanieczyszczeń "u źródła", zamiast budowy kolejnych, coraz to nowocześniejszych oczyszczalni "na końcu rury". oczyszczanie jest traktowane jako rozwiązanie ostateczne, w stosunku do tych odpadów, których powstaniu nie da się jeszcze zapobiec. ciągłe dążenie do redukcji zanieczyszczeń, zmniejszenia zużycia energii i innych zasobów oraz kosztów związanych z opłatami środowiskowymi, poprzez wdrażanie projektów CP, opracowywanych przez grupy projektowe ds. CP.

19 Model CP Ilości odpadów, surowców, energii oraz koszty odnoszone są do wielkości produkcji zakładu w danym okresie.

20 CP jest pomostem do: wdrożenia Systemu Zarządzania Środowiskiem zgodnego z normą ISO 14001 rozszerzenia wymagań ISO o wymagania Rozporządzenia Rady i Parlamentu Unii Europejskiej z dnia w sprawie dobrowolnego uczestnictwa firm w programie Eko Zarządzania i Audytowania Wspólnoty (EMAS) nr 761/2001 wdrażania Dyrektywy 96/61/WE w sprawie Zintegrowanego Zapobiegania i Ograniczania Zanieczyszczeń (IPPC)

21 Dotychczasowe wyniki i oferta Polskiego Programu CP:
Aktualna sytuacja w Polsce Polska znajduje się w zakresie rankingu w ochronie środowiska na jednym z ostatnich miejsc Dotychczasowe wyniki i oferta Polskiego Programu CP: ONZ-towski Program CP, występujący obecnie pod nazwą Sustainable Consumption and Production Program (SCP) - Program Zrównoważonej Produkcji i Konsumpcji oferuje w Polsce trzy istotne ścieżki realizacyjne:

22 Proponowane ścieżki realizacyjne CP:
edukacyjna: szkoły CP przygotowujące do projektowania i wdrażania projektów CP oraz systemów zarządzania CP-EMS dla realizacji konstytucyjnych zadań zrównoważonego rozwoju; łącznie z pracownikami w jednostkach. Istotne jest również wdrożenie programów dydaktycznych CP w wielu uczelniach. systemowa: wprowadzanie systemu Dobrowolnych Zobowiązań Ekologicznych wg strategii CP (DZE-CP), wraz z raportowaniem o ekoefektywności - prowadzenie Polskiego Rejestru Czystszej Produkcji i Odpowiedzialnej Przedsiębiorczości jako przygotowanie do raportowania o realizacji zadań programu zrównoważonej produkcji i konsumpcji

23 Proponowane ścieżki realizacyjne CP:
c.d. Proponowane ścieżki realizacyjne CP: • wydawnicza: wydawnictwo, kwartalnik Czystsza Produkcja i Ekozarządzanie oraz strona internetowa; obie akcje służą jako forum dyskusyjne doskonalenia zarządzania środowiskiem oraz platforma prezentacji uzyskanych rezultatów i możliwości ich rozpowszechnienia Plan działania Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych w sprawie CP: wpisanie wymienionych obszarów działalności w sprawie CP w Narodowy Program Zrównoważonej Produkcji i Konsumpcji.

24 CP w Polsce Centrum Polskiego Programu CP
Katowice ul. Krasińskiego 13 tel./fax(032)256 55O7 Istnieje Stowarzyszenie „Polski Ruch Czystszej Produkcji" W przemyśle pracuje kilkuset dyplomowanych ekspertów CP, przygotowanych do realizacji projektów CP.

25

26 Strategia Zintegrowanej Polityki Produktowej (ZPP)
W decyzji 1600/2002/WE ustanawiającej VI Program Działań na rzecz Środowiska UE, Rada i Parlament Europejski określiły w art. 2 główne cele Programu ZPP następująco: poprawa efektywności wykorzystania zasobów oraz lepsze zarządzanie surowcami i odpadami. Ma to zapewnić, że nie zostanie przekroczona odporność środowiska na presję wynikającą z konsumpcji zasobów odnawialnych i nieodnawialnych (art. 2 ust. 2.4), poprzez osiągnięcie bardziej zrównoważonych wzorów produkcji i konsumpcji nastąpi rozdzielenie związku (decoupling) pomiędzy tempem wzrostu gospodarczego, a wielkością wykorzystania zasobów i wytwarzania odpadów.

27 Strategia Zintegrowanej Polityki Produktowej (ZPP)
rozwiązuje problem ochrony środowiska w sytuacji ciągłego dążenia do poprawy stylu życia i wzrostu dobrobytu, powiązanego bezpośrednio z produktami poprzez wdrażanie: przyjaznych dla środowiska strategii produktowych, obejmujących cały cykl życia produktu: metody projektowania, technologie wytwarzania, użytkowanie i likwidację produktów oraz instalacji, zapewniających: ograniczenie oddziaływania na środowisko jako całość spełnianie kryteriów zrównoważonego rozwoju ( ekorozwoju)

28 ZPP odnosi się do całego cyklu życia produktu, włączając w to fazę jego użytkowania.
Zintegrowana Polityka Produktowa zakłada: wykorzystywanie podejścia środowiskowego opartego na analizie cyklu życia produktu, wprowadzanie strategii zrównoważonego wykorzystywania zasobów naturalnych oraz wprowadzanie strategii zapobiegania powstawaniu odpadów i ich recyklingu (ochrona wtórna i pierwotna).

29 W ZPP podejście środowiskowe czyli oddziaływanie produktu na środowisko, w tym na atmosferę, jest traktowane w sposób zintegrowany Co to oznacza? działania odnoszące się do oddziaływania na środowisko powinny być podejmowane w tym etapie cyklu życia produktu, na którym w sposób najlepszy i najbardziej efektywny kosztowo zostanie zmniejszone wykorzystanie zasobów i oddziaływanie na środowisko. Istnieją metodologie umożliwiające dokonanie oceny wpływu na środowisko produktów na różnych etapach ich cyklu życia. [Decyzja-2002_1600_WE]

30 Przykład oddziaływania produktu na środowisko w cyklu jego życia
Natura oddziaływania wyrobu na środowisko w całym cyklu jego życia jest złożona i trudna do oceny, a potencjalnie stanowi poważny problem Przykład oddziaływania produktu na środowisko w cyklu jego życia [COM (2003) 302, str.2]. „Samochód jest odpowiedzialny za około 80% emisji CO2 z sektora transportu w Unii Europejskiej, czyli sektora w którym emisje rosły najszybciej. Zwiększa się ilość samochodów w odniesieniu do liczby mieszkańców o 14% pomiędzy 1990 a 1999 rokiem i wykorzystuje się większą ilość zasobów w procesie wytwarzania, więcej przestrzeni na parkingi oraz drogi, stwarzając większe problemy z unieszkodliwianiem odpadów. Wszystko to dzieje się mimo zmniejszenia się wielkości emisji przypadających na 1 samochód i znaczących wysiłków podejmowanych przez przemysł, w tym dobrowolnych zobowiązań do zmniejszenia emisji CO2 o 25% do 2008 r. Poza tym w ostatnich dekadach doszło do bardzo poważnego zmniejszenia emisji innych zanieczyszczeń”

31 Czynniki uzasadniające konieczność wprowadzenia do polityki środowiskowej zintegrowanego wymiaru produktowego, obejmującego wszystkie fazy życia wyrobu [20_Komunikat_ZPP]: zwiększa się całkowita ilość produktów, zwiększa się zróżnicowanie produktów i ich funkcji wskutek innowacji ciągle powstają nowe rodzaje produktów dokonuje się globalny obrót produktami produkty stają się coraz bardziej złożone produkt może być zaprojektowany w sposób perfekcyjny, jego niewłaściwe użytkowanie i unieszkodliwianie może spowodować jednak znaczne oddziaływanie na środowisko produkty w trakcie ich cyklu życia powiązane są z coraz bardziej zróżnicowanymi uczestnikami

32 Powyższe czynniki wskazują, że polityka ekologiczna, oparta na wymiarze produktowym, powinna:
ujmować produkty w sposób całościowy, włączając możliwie wielu uczestników i pozostawiając im odpowiedzialność za dokonywane przez nich wybory. ma wspierać także szersze cele gospodarcze i społeczne Unii Europejskiej, określone w nowej Strategii Lizbońskiej. powinna też sprzyjać poprawie warunków rynkowych dla produktów przyjaznych środowisku na rynku europejskim

33 Zintegrowana Polityka Produktowa powinna wpływać na:
W komunikacie Komisji Wspólnot Europejskich COM (2003) 302 stwierdza się, między innymi: Zintegrowana Polityka Produktowa powinna wpływać na: poprawę warunków rynkowych dla produktów przyjaznych środowisku (greener products), wzmocnienie pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw oraz całych gałęzi przemysłowych Unii Europejskiej poprzez udział produktów przyjaznych środowisku w tworzeniu nowego rynku Zintegrowana Polityka Produktowa ma ponadto: odgrywać kluczową rolę we wdrażaniu wspólnotowych strategii tematycznych (Strategii zrównoważonego użycia zasobów naturalnych i Strategii zapobiegania powstawaniu odpadów i ich recyklingu), uzupełniać istniejące polityki produktowe, dostarczając szerszych ram koncepcyjnych opartych na analizie cyklu życia produktu, wzmacniać koordynację i spójność pomiędzy instrumentami istniejących i przyszłych polityk produktowych. 20_Komunikat_ZPP

34 Strategia Zintegrowanej Polityki Produktowej (ZPP)
Integralna część Strategii Zrównoważonego Rozwoju UE. Podstawowy cel Zmniejszenie oddziaływania na środowisko wywieranego przez produkty w trakcie ich cyklu życia, w miarę możliwości za pomocą podejścia rynkowego, uwzględniającego zagadnienia konkurencyjności. ZPP opiera się na: instrumentach stosowanych w ramach wdrażania systemu zarządzania środowiskowego (ISO 14000, EMAS), ekoznakowaniu i stosowaniu informacji o oddziaływaniu produktu na środowisko oraz innowacyjnym podejściu do oceny cyklu życia produktu i usługi.

35 UCZESTNICY PROCESU WDRAŻANIA ZPP
przedsiębiorcy, instytucje naukowo-badawcze, administracja publiczna, organizacje konsumenckie, organizacje ekologiczne, instytucje UE (Komisji Europejskiej i Europejskiej Agencji Środowiska).

36 KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH Bruksela, 18.06.2003 r.
COM (2003) 302 wersja ostateczna KOMUNIKAT KOMISJI DLA RADY I PARLAMENU EUROPEJSKIEGO Zintegrowana Polityka Produktowa Wykorzystywanie podejścia środowiskowego opartego na analizie cyklu życia produktu STRATEGIA WDRAŻANIA w POLSCE ZINTEGROWANEJ POLITYKI PRODUKTOWEJ - Dokument przyjęty przez Komitet Europejski Rady Ministrów w dniu 25 lutego 2005 r. D:\ochr srodow\tos 08 prez\komponent 2, podkomponent 9.mht

37

38 Myślenie w kategoriach cyklu życia produktu
Cel - redukcja skumulowanego szkodliwego dla środowiska działania zjawisk zachodzących w czasie trwania całego cyklu życia danego produktu Niezbędne działania promowanie myślenia w kategoriach cyklu życia produktu wśród wszystkich uczestników rynku, którzy wchodzą w kontakt z produktem: podmiotów zajmujących się produkcją i świadczeniem usług pracowników, klientów i dostawców. Działania powinny być podejmowane na szczeblu - krajowym i regionalnym.”

39 Współpraca z rynkiem Ustanawianie zachęt, aby rynek działał w sposób zrównoważony, poprzez wspieranie podaży i popytu produktów przyjaznych dla środowiska Niezbędne działania podnoszenie poziomu świadomości, w zakresie oddziaływania produktów na środowisko wspieranie przedsiębiorstw innowacyjnych i zaangażowanych w realizację idei zrównoważonego rozwoju proekologiczna polityka zamówień publicznych

40 Zaangażowanie wszystkich podmiotów obecnych na szeroko pojętym rynku
Zachęcanie wszystkich uczestników rynku przemysłu, konsumentów i administracji do działania w zakresie ich sfery wpływów i wzajemnej współpracy Podejmowane działania uwzględnianie aspektów ekologicznych w projektowaniu produktu nabywanie produktów przyjaznych środowisku wdrażanie dobrych praktyk w użytkowaniu i unieszkodliwianiu produktów ustanawianie ramowych warunków gospodarczych i prawnych dla przedsięwzięć gospodarczych oddziaływanie na rynek, na przykład poprzez zakup produktów przyjaznych środowisku („produktów zielonych”)

41 Stymulowanie doskonalenia produktów
Cel Zmniejszenie oddziaływania produktu na środowisko w okresie całego cyklu życia - w fazach projektowania, wytwarzania, użytkowania lub unieszkodliwiania, uwzględniając czynniki określone przez rynek. Podejmowane działania dążenie do ciągłego ograniczania szkodliwości oddziaływania produktu na środowisko w okresie całego cyklu życia, koncentrowanie się na produktach o największym potencjale poprawy środowiskowej stosowanie ekonomicznie efektywnych środków współpraca w zakresie: współtworzenia i realizacji porozumień środowiskowych i upowszechniania stosowania analizy cyklu życia produktu, upowszechniania zarządzania środowiskowego, stosowania w zamówieniach kryteriów środowiskowych oraz wspierania i rozwijania europejskiego systemu eko-znakowania.

42 Zróżnicowanie instrumentów polityki
Duża różnorodność produktów i uczestników mających kontakt z produktem wymaga wielu różnych inicjatyw o skali od lokalnej do międzynarodowej Charakter instrumentów (narzędzi) porozumienia dobrowolne, regulacje i działania obowiązkowe Czynnikiem decydującym o rodzaju stosowanych instrumentów i ich zasięgu jest efektywność narzędzia, czyli: przynoszenie oczekiwanych wyników przy przestrzeganiu zasad zrównoważonego rozwoju.

43 INSTRUMENTY ZINTEGROWANEJ POLITYKI PRODUKTOWEJ – PROPOZYCJE KOMISJI WE
podatki ekologiczne, rachunkowość uwzględniająca wszystkie koszty produkcji (łącznie ze stratami w środowisku), tzw. internalizacja kosztów zewnętrznych, nieudzielanie pomocy publicznej na działania niekorzystnie oddziałujące na środowisko, upowszechnianie eko-znakowania, upowszechnianie zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwach i organizacjach - EMAS (Eco-management and Audit Scheme), upowszechnianie deklaracji środowiskowych dla produktów, porozumienia pomiędzy przedsiębiorcami i władzą publiczną, stosowanie kryteriów ekologicznych przy przetargach finansowanych ze środków publicznych, zapewnienie dostępu do informacji środowiskowych związanych z produktem dla konsumentów.

44 http://www. ekoportal. gov

45 Najlepsza dostępna technika

46 Najbardziej efektywny i zaawansowany poziom rozwoju działań i metod ich obsługi, który wskazuje na szczególną stosowność konkretnych technik dla zapewnienia ustalonych granicznych wielkości emisji oraz tam gdzie nie jest to praktykowane, ogólnie dla ograniczenia emisji i wpływu na środowisko jako całość: 'techniki' będą obejmować zarówno stosowane technologie jak sposób w jaki instalacja jest zaprojektowana, zbudowana, utrzymywana, eksploatowana i wycofywana z eksploatacji, 'dostępne' techniki będą oznaczać techniki rozwinięte na skalę, która pozwala na wdrożenie w stosownym sektorze przemysłu, zgodnie z ekonomicznie i technicznie realnymi warunkami, z uwzględnieniem kosztów i korzyści, bez względu na to czy techniki te są, czy też nie są wykorzystywane lub tworzone w danym Kraju Członkowskim, tak długo jak są realnie dostępne dla operatora, 'najlepsze' będzie oznaczać najbardziej efektywne w osiąganiu wysokiego ogólnego stopnia ochrony środowiska jako całości. Dyrektywa 96/61/WE , art.. 2 pkt 11:

47 Instalacja Operator Stacjonarna jednostka techniczna gdzie:
prowadzi się jedno lub więcej działań wymienionych w Aneksie I Dyrektywy 96/61/WE (szczegółowy wykaz działalności przemysłowych), oraz wszystkie inne bezpośrednio związane działania, które mają techniczny związek z działaniami prowadzonymi w tym miejscu , i które mogłyby mieć wpływ na emisje i zanieczyszczenie; D:\ochr srodow\tos 08 prez\DYREKTYWA RADY 96-6I-EC.mht Operator Każda osoba fizyczna lub prawna, która obsługuje lub kontroluje instalację lub osoba, której przyznano decydujące uprawnienia ekonomiczne w kwestii technicznego funkcjonowania instalacji.

48 ANEKS IV (Dyrektywa 96/61/WE )
Względy, które należy wziąć pod uwagę przy określaniu najlepszych dostępnych technik wykorzystanie technologii nisko odpadowych wykorzystanie mniej niebezpiecznych substancji rozwój odzysku i recyclingu substancji wytwarzanych i wykorzystywanych w procesach oraz odpadów porównywalne procesy, usprawnienia lub metody działania, które zostały wypróbowane z sukcesem na skalę przemysłową postęp technologiczny i rozwój wiedzy natura, skutki i wielkość danych emisji terminy przekazania do eksploatacji dla nowych i istniejących instalacji czas potrzebny do wprowadzenia najlepszych dostępnych technik zużycie i właściwości surowców (włącznie z wodą) wykorzystywanych w procesie oraz ich wydajność energetyczna potrzeba zapobiegania lub redukcji do minimum całkowitego wpływu emisji na środowisko oraz związanych z tym zagrożeń potrzeba zapobiegania wypadkom oraz minimalizacji skutków dla środowiska informacja opublikowana przez Komisje zgodnie z Artykułem 16 (2) lub przez organizacje międzynarodowe