Krzysztof Mądel SJ Kraków 2004 Etyka rynków wschodzących.

Prezentacja na temat: "Krzysztof Mądel SJ Kraków 2004 Etyka rynków wschodzących."— Zapis prezentacji:

1 Krzysztof Mądel SJ Kraków 2004 Etyka rynków wschodzących

2 Samuel P. Huntington, The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order, New York 1996. Zachód i reszta świata, 1920 Pod panowaniem Zachodu Kraje realnie lub nominalnie niezależne od Zachodu

3 Samuel P. Huntington, The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order, New York 1996. Zimna wojna, 1960 Wolny świat Blok komunistyczny Inne państwa

4 Samuel P. Huntington, The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order, New York 1996. Świat podziałów cywilizacyjnych, 1990 Zachodnia Latynoska AfrykańskaIslamskaChińskaHinduskaPrawosławnaBuddyjskaJapońska

5 Przeloty pasażerskie, 1991

6 A century of progress, The Economist, Apr 15th 2000 Przepaść między krajami bogatymi i biednymi cały czas rośnie. W Mozambiku dochód narodowy (PKB) liczony na osobę spadł z ok. 1 tys. dolarów w 1950 r. do ok. 850 dolarów w 1990. W USA wzrósł z blisko 10 tys. dolarów do blisko 24 tys. dolarów na głowę (wg cen z 1990 r.). Średnie zarobki mieszkańców Mozambiku w 1990 roku liczone w sile nabywczej pieniądza były niższe niż zarobki w jakimkolwiek kraju europejskim (łącznie z Rosją) w roku 1870. Nierówności społeczne

7 Sześć miliardów ludzi. Dynamika biedy > $2 < $2 < $1 < $1 Wydatki dzienne 6 mld Ziemian Wzrost PKB jest dobry dla biednych Wzrost PKB na głowę, % Każdy punkt oznacza jeden kraj. Oś pozioma oddaje przyrost dochodu narodowego (PKB) na głowę, oś pionowa oznacza przyrost dochodów osób najuboższych. Źródło: Bank Światowy Grinding the poor, The Economist Sep 27th 2001

8 Europejczycy biednieją The poor who are always with us, The Economist, Jul 1st 2000.

9 Spodziewana długość życia, 2050 The next society, The Economist Nov 1st 2001.

10 World Values Survey, University of Michigan, 2003. Cf. Living with a superpower, The Economist, 2 Jan 2003. Światopogląd (pionowo) Wartości tradycyjne to religia, rodzina, ojczyzna, silne poczucie tożsamości narodo- wej. Rodzice domagają się od dzieci posłuszeństwa, chcą, żeby dzieci spełniały ich ocze- kiwania, odrzucają aborcję, eutanazję, rozwody, samobój- stwo. Wartości laickie zawierają katalog wartości przeciwnych. Jakość życia (poziomo) Wartości egzystencjalne są istotne dla ludzi walczących na co dzień o przetrwanie, o bezpieczeństwo fizyczne i ekonomiczne. Ludzie żyjący w poczuciu zagrożenia z reguły okazują niechęć wobec cudzoziemców, mniejszo- ści seksualnych, osób chorych na AIDS, stronią także od aktywności politycznej, nawet od pisania petycji, uważają, że mężczyźni są lepszymi liderami politycz- nymi niż kobiety. Wartości auto- ekspresyjne zawierają katalog war- tości przeciwnych. Opracowano na podstawie setek kwestionariuszy wysyłanych w ciągu ostatnich 25 lat do mieszkańców 78 krajów (85% populacji). Japonia Szwecja Norwegia Dania Rosja Holandia Szwajcaria Niemcy Finlandia Bułgaria Chiny Korea Płd. Irlandia USA Australia Luksemburg Austria Wielka Brytania Islandia Francja Belgia Ukraina Estonia Litwa Białoruś Czarnogóra Kanada Węgry Iran Tanzania Rumunia Macedonia Kolumbia Wenezuela Meksyk Chile Gruzja Jordania Puerto Rico Salwador Polska Indonezja Uganda Argentyna Dominikana Egipt Maroko Zimbabwe Ghana wartości egzystencjalne wartości auto-ekspresyjne Hiszpania Peru Filipiny Nigeria Brazylia Włochy RPA Wietnam Nowa Zelandia A f r y k a A z j a K a t o l i c k a E u r o p a A m e r y k a Ł a c i ń s k a A n g l o s a s k i e W s c h o d n i a E u r o p a Ś r o d k o w o – P r o t e s t a n c k i e P o k o m u n i s t y c z n e wartości tradycyjne wartości laickie K o n f u c j a ń s k i e Narody i wartości Tajwan Mołdawia Łotwa Serbia Albania Słowacja Chorwacja Bośnia Słowenia Czechy Azerbejdżan Armenia Indie Turcja

11 Rozwój cywilizacyjny Polski W rankingach rozwoju społecznego ONZ systematycznie pniemy się w górę: w 1997 r. byliśmy się tam na 58 miejscu, ale w 2002 r. trafiliśmy już na 38. Ruch w górę oznacza poprawę wielu wskaźników jakości życia. Konkretnie oznacza, że w Polsce spada w Polsce śmiertelność noworodków, poprawia stan zdrowia obywateli, wydłuża średnia długość ich życia; obecnie wynosi ona 73,3 lat, podczas gdy w 1995 r. wynosiła 72,1 roku. Wzrasta także dochód narodowy liczony na jednego mieszkańca w sile nabywczej pieniądza; obecnie wynosi on 9051 dolarów, podczas gdy w 1995 r. wynosił 6350 dolarów. Podnosi się poziom wykształcenia. W chwili upadku PRL mieliśmy zaledwie pół miliona studentów, co stawiało nas szarym końcu Europy, dzisiaj mamy ich 1,8 miliona (ok. 50% młodzieży wieku studenckim). Pod względem jakości i powszechności wykształcenia daleko nam jeszcze do krajów najbardziej dynamicznych gospodarczo, w których, jak USA, 60% młodzieży lub nawet 70%, jak w Korei Płd., kończy koledż lub uniwersytet.

12 Jeffrey Sachs, A new map of the world, The Economist, Jun 24th 2000 Innowatorzy, adopterzy, outsiderzy Technologiczni innowatorzy – dziesięć lub więcej patentów na milion mieszkańców. Adoptujący nowe technologie – eksport wysokich technologii tworzy co najmniej 2% PKB. Wykluczeni technologicznie – niski eksport high-tech, mało rejestrowanych patentów.

13 Jeffrey Sachs, A new map of the world, The Economist, Jun 24th 2000 Populacja, produkt krajowy i patenty

14 Dziesięć najbogatszych państw świata, w tym głównie USA, posiada dzisiaj 95% ogółu praw patentowych. Rzymianie uznawali realne istnienie tajemnicy handlowej (rola stoików). Do tajemnic najlepiej strzeżonych na świecie należał przez wieki chiński patent na produkcję jedwabiu. Nowożytnej kulturze praw wyłącznych dały początek władze Wenecji, wydając w 1469 r. pierwszy znany patent drukarski, a potem cały szereg kolejnych patentów i praw autorskich, którym Serenissima zawdzięcza swą dzisiejszą świetność. Niepisane brytyjskie prawo tajemnicy handlowej Amerykanie wcielili do Konstytucji USA z 1791 r. Pochwała pewnego monopolu. Prawa wyłączne

15 Już w połowie XIX w. amerykański urząd patentowy rejestrował już ok. 20 tys. wynalazków rocznie. Specjalna ustawa Kongresu (Bayh-Dole Act, 1980) zezwalająca uniwersytetom i organizacjom non-profit na rejestrowanie praw patentowych do wynalazków powstających w programach finansowanych przez budżet federalny, przynosi amerykańskiej gospodarce ok. 21 mld dolarów rocznie i tworzy co roku 180 tys. nowych miejsc pracy. Obecnie wydatki USA na badania naukowe i rozwój są prawie dwukrotnie większe niż podobne wydatki krajów Unii Europejskiej (odpowiednio 225 mld i 140 mld dolarów), wydajność amerykańskiej gospodarki rośnie dwukrotnie szybciej niż gospodarski unijnej, a różnice w tempie rozwoju obu gospodarek, o czym nigdy dość przypominać, są jeszcze większe. Polska. Uzyskanie patentu w Urzędzie Patentowym trwa od 5 do 7 lat. Uzyskanie świadectwa ochrony znaku towarowego trwa 3-4 lata. Konieczne jest przyspieszenie tych procedur, powołanie specjalistycznego sądownictwa patentowego oraz usprawnienie prac sądów powszechnych, w których dochodzenie wszelkich praw własności ciągnie się latami. Najważniejszym jednak zadaniem jest upowszechnienie podstawowej wiedzy z zakresu ochrony praw patentowych. Spośród 47.384 praw patentowych zarejestrowanych w 2002 r. w Europejskim Urzędzie Patentowym tylko 10 wywodziło się z Polski (0,02% ogółu). Tyle samo patentów zarejestrowała w tym urzędzie w tym czasie Panama oraz Wyspy Bahama. Pochwała pewnego monopolu. Prawa wyłączne

16 Underground economy, The Economist Feb 1st 2001. Szara strefa gospodarki

17 The "out put gap" is the difference between an economy's actual and potential GDP, ie, the level of output consistent with full employment and stable inflation. Economies with positive gaps are outpacing their trend growth and so risking higher inflation; negative gaps mean that faster growth is safe. Measuring gaps is as much art as science. The OECD estimates that Japan and Ireland have, respectively, the biggest negative and positive gaps. Performance versus potential, The Economist May 31st 2001. Potencjał gospodarczy i jego wykorzystanie

18 Korupcja na świecie Kenneth Murphy and Marek Hessel, Stealing the State, and Everything Else - A Survey of Corruption in the Postcommunist World, Project Syndiate at http://www.project-syndicate.org (2003).http://www.project-syndicate.org

19 Odsetek firm borykających się z korupcją polityczną (state capture) Kenneth Murphy and Marek Hessel, Stealing the State, and Everything Else - A Survey of Corruption in the Postcommunist World, Project Syndiate at http://www.project-syndicate.org (2003).http://www.project-syndicate.org

20 Korupcja jako dodatkowe koszty administracyjne (administrative corruption) Kenneth Murphy and Marek Hessel, Stealing the State, and Everything Else - A Survey of Corruption in the Postcommunist World, Project Syndiate at http://www.project-syndicate.org (2003).http://www.project-syndicate.org

21 Korupcja polityczna a korupcja administracyjna (state capture and administrative corruption) Rosja Ukraina Rumunia Czechy Bułgaria Węgry Armenia Polska Słowacja Gruzja Kirgistan Chorwacja Estonia Azerbejdżan Mołdawia Albania Łotwa Słowenia Japonia Litwa Albania wysoki średni wysoki Kenneth Murphy and Marek Hessel, Stealing the State, and Everything Else - A Survey of Corruption in the Postcommunist World, Project Syndiate at http://www.project-syndicate.org (2003).http://www.project-syndicate.org

22 Typologia korupcji The typology can be divided into four spheres determined by the relative levels of state capture and administrative corruption: Countries within the medium-medium category have been able to contain both types of corruption to more manageable levels, though serious challenges remain. In the medium-high category are countries where the problem of administrative corruption remains the central problem, while the state has been less subject to capture by the private sector than other transition countries. The high-medium category includes countries that have been able to contain the level of administrative corruption relative to other transition countries, but nevertheless have done so in a context of high state capture. In the high-high category, a serious problem of administrative corruptionand hence, weak state capacityis nested in a state highly subject to capture. Kenneth Murphy and Marek Hessel, Stealing the State, and Everything Else - A Survey of Corruption in the Postcommunist World, Project Syndiate at http://www.project-syndicate.org (2003).http://www.project-syndicate.org

23 Korupcja i szara strefa gospodarki Kenneth Murphy and Marek Hessel, Stealing the State, and Everything Else - A Survey of Corruption in the Postcommunist World, Project Syndiate at http://www.project-syndicate.org (2003).http://www.project-syndicate.org 0 10 20 30 40 50 123456789 Stopień skorumpowania Szara strefa, %PKB Rosja Ukraina Kolumbia Bułgaria Łotwa Rumunia Węgry Polska Grecja Francja Austria USA Estonia Szwecja Włochy Hiszpania Niemcy Dania Czechy Słowacja Meksyk

24 Arbitralność administracji Stopień skorumpowania Korupcja i arbitralność administracji Rosja Ukraina Niemcy Czechy Honduras W. Brytania Węgry Polska Słowacja Grecja Włochy Francja Wenezuela Portugalia Irlandia USA Hiszpania Szwecja Japonia niska wysoka Kenneth Murphy and Marek Hessel, Stealing the State, and Everything Else - A Survey of Corruption in the Postcommunist World, Project Syndiate at http://www.project-syndicate.org (2003).http://www.project-syndicate.org niski wysoki

25 Źródło: OECD; Zbigniew Pendel, Polscy uczniowie poniżej średniej, Gazeta Wyborcza 4 grudnia 2001. Por. www.ifispan.waw.pl oraz www.pisa.oecd.orgwww.ifispan.waw.plwww.pisa.oecd.org PISA 2001: Rozumienie tekstu. Punkty uzyskane przez uczniów

26 Odsetek populacji na studiach III stopnia 19701996% kobiet Brazylia0.441.1752.9* W. Brytania 1.083.2551.8 Chiny0.010.4933.3 Francja1.583.5454.9 Indie0.440.6536.2 Indonezja0.21.16§34.8§ Iran0.260.6538.1 Izrael1.863.5951.3** Meksyk0.491.7647.7 RPA0.371.49*48.0* Płd. Korea0.63 5.6536.9 Turcja0.482.3535.1 USA4.145.3755.1§ *1994 1997 1993 §1995 **1992 Źródło: UNESCO, UNPD The new workforce, The Economist Nov 1st 2001. Wszyscy na studia

27 * bezpośrednie subsydia dla instytucji oraz dla gospodarstw domowych, bez uwzględnienia subsydiów na koszty utrzymania studentów; ** średnia ważona łącznie dla 27 krajów OECD w oparciu o dostępne lub szacunkowe dane; *** wypadkowa wartości ważonych dla każdego z 27 krajów OECD z osobna w oparciu o dostępne lub szacunkowe dane. Wydatki na edukację wyższego szczebla w krajach OECD*

28 Egzamin pogimnazjalny 2002: matematyka

29 Rolnictwo, przemysł, usługi US employment, % of totalservicesmanufacturing agriculture and mining Toiling from there to here, The Economist Dec 25th 1999. Developing countries exports, % of totalmanufacturingmineralsagriculture Some win, some lose, The Economist Dec 5th 2001.

30 Przemysł, rolnictwo, usługi, 1980-1999 Źródło: International Labor Organization The manufacturing paradox, The Economist Nov 1st 2001 Znikające kominy fabryk Zatrudnienie w przemyśle, rolnictwie i usługach w wybranych krajach, % 1980 1997 1980 1997 Wielka Brytania Niemcy (tylko Zachodnie, 1980) JaponiaUSA PrzemysłRolnictwoUsługi Knowledge is power, The Economist Sep 21st 2000

31 Warto iść na studia Real median weekly earnings* of US male workers, 1979=100 * Deflated by consumer prizes Source: US Departament of Labour college graduates high-school graduates high-school drop-outs Ratio of US college graduates to: 1979 1999 1.3 high-school graduates1.7 1.6high-school drop-outs2.5 Labour pains, The Economist, Sep 21st 2000

32 Fordyzm Ekonomia skali Ekonomia skali Produkcja masowa Produkcja masowa Uniformizacja i standaryzacja Uniformizacja i standaryzacja Duże zapasy surowców, pół- fabrykatów i wyrobów gotowych Duże zapasy surowców, pół- fabrykatów i wyrobów gotowych Badania jakości ex-post Badania jakości ex-post Duże straty czasu pracy Duże straty czasu pracy Produkcja zależna od czynników produkcji i zasobów Produkcja zależna od czynników produkcji i zasobów Integracja pionowa (czasem pozioma) Integracja pionowa (czasem pozioma) Redukcja kosztów w wyniku kontrolowania płac Redukcja kosztów w wyniku kontrolowania płacPost-fordyzm Ekonomia jakości i zakresu Ekonomia jakości i zakresu Produkcja małoseryjna Produkcja małoseryjna Produkcja elastyczna, wielość wytwarzanych produktów Produkcja elastyczna, wielość wytwarzanych produktów Brak zapasów Brak zapasów Kontrola jakości wkomponowana w proces produkcji Kontrola jakości wkomponowana w proces produkcji Zmniejszenie strat czasu pracy Zmniejszenie strat czasu pracy Produkcja zależna od popytu Produkcja zależna od popytu (Quasi-)pionowa integracja; zlecanie robót podwykonawcom (Quasi-)pionowa integracja; zlecanie robót podwykonawcom Redukcja kosztów w wyniku innowacji i poprawy jakości Redukcja kosztów w wyniku innowacji i poprawy jakości Stara i nowa ekonomia. Proces produkcji Źródło: Grzegorz Gorzelak, Reforma terytorialnej organizacji kraju: geneza, założenia, uzasadnienie, w: Idem (ed.), Decentralizacja terytorialnej organizacji kraju: założenia, przygotowanie, ustawodawstwo, Raporty CASE nr 21, Warszawa 1999, ss. 9-20.

33 Fordyzm Robotnik wykonuje pojedyncze, proste czynności Robotnik wykonuje pojedyncze, proste czynności Płaca akordowa (oparta o normy techniczno-ekonomiczne) Płaca akordowa (oparta o normy techniczno-ekonomiczne) Wysoka specjalizacja pracy Wysoka specjalizacja pracy Brak lub ograniczone szkolenia zawodowe, brak podnoszenia kwalifikacji w miejscu pracy Brak lub ograniczone szkolenia zawodowe, brak podnoszenia kwalifikacji w miejscu pracy Nacisk na ograniczanie zakresu odpowiedzialności robotnika Nacisk na ograniczanie zakresu odpowiedzialności robotnika Brak pewności pracy i złe warunki dla zatrudnionych czasowo; poszerzanie się umów nieformalnych Brak pewności pracy i złe warunki dla zatrudnionych czasowo; poszerzanie się umów nieformalnychPost-fordyzm Wielość zadań Wielość zadań Płaca wg stawki osobistej Płaca wg stawki osobistej Eliminacja specjalizowanych czynności Eliminacja specjalizowanych czynności Długie szkolenie w miejscu pracy Długie szkolenie w miejscu pracy Zwiększony nacisk na współodpowiedzialność robotników Zwiększony nacisk na współodpowiedzialność robotników Wysoka pewność pracy dla pracowników podstawowych (zatrudnienie do emerytury) Wysoka pewność pracy dla pracowników podstawowych (zatrudnienie do emerytury) Stara i nowa ekonomia. Praca Źródło: Grzegorz Gorzelak, Reforma terytorialnej organizacji kraju: geneza, założenia, uzasadnienie, w: Idem (ed.), Decentralizacja terytorialnej organizacji kraju: założenia, przygotowanie, ustawodawstwo, Raporty CASE nr 21, Warszawa 1999, ss. 9-20.

34 Fordyzm Hierarchia przestrzenna oparta na funkcjach Hierarchia przestrzenna oparta na funkcjach Przestrzenny podział pracy Przestrzenny podział pracy Homogenizacja regionalnych rynków pracy (przestrzenna segmentacja rynków pracy) Homogenizacja regionalnych rynków pracy (przestrzenna segmentacja rynków pracy) Globalne sieci dostawców i podwykonawców Globalne sieci dostawców i podwykonawców Organizacja przestrzeni konsumpcji w formie suburbanizacji Organizacja przestrzeni konsumpcji w formie suburbanizacjiPost-fordyzm Powstawanie skupisk i aglomeracja Powstawanie skupisk i aglomeracja Przestrzenna integracja lub podział pracy Przestrzenna integracja lub podział pracy Dywersyfikacja rynków pracy (segmentacja rynków pracy w danym miejscu) Dywersyfikacja rynków pracy (segmentacja rynków pracy w danym miejscu) Terytorializacja więzi między firmami Terytorializacja więzi między firmami Organizacja przestrzeni konsumpcji przez miejskie centrum Organizacja przestrzeni konsumpcji przez miejskie centrum Stara i nowa ekonomia. Przestrzeń Źródło: Grzegorz Gorzelak, Reforma terytorialnej organizacji kraju: geneza, założenia, uzasadnienie, w: Idem (ed.), Decentralizacja terytorialnej organizacji kraju: założenia, przygotowanie, ustawodawstwo, Raporty CASE nr 21, Warszawa 1999, ss. 9-20.

35 Fordyzm Negocjacje zbiorowe Negocjacje zbiorowe Uspołecznienie bogactwa (państwo dobrobytu) Uspołecznienie bogactwa (państwo dobrobytu) Centralizacja Centralizacja Państwo lub miasto subsydiujące Państwo lub miasto subsydiujące Krajowa polityka regionalna Krajowa polityka regionalna Badania i rozwój finansowane przez przedsiębiorstwa Badania i rozwój finansowane przez przedsiębiorstwa Wiodąca rola przemysłu w tworzeniu innowacji Wiodąca rola przemysłu w tworzeniu innowacjiPost-fordyzm Negocjacje prowadzone na szczeblu lokalnym lub firmy Negocjacje prowadzone na szczeblu lokalnym lub firmy Prywatyzacja potrzeb zbiorowych oraz zabezpieczenia społecznego; pomoc charytatywna Prywatyzacja potrzeb zbiorowych oraz zabezpieczenia społecznego; pomoc charytatywna Decentralizacja i zaostrzająca się konkurencja międzyregionalna Decentralizacja i zaostrzająca się konkurencja międzyregionalna Państwo lub miasto przedsiębiorcze Państwo lub miasto przedsiębiorcze Terytorialne (sub-krajowe) polityki regionalne Terytorialne (sub-krajowe) polityki regionalne Badania i rozwój finansowane przez sektor publiczny Badania i rozwój finansowane przez sektor publiczny Wiodąca rola sektora publicznego w tworzeniu innowacji Wiodąca rola sektora publicznego w tworzeniu innowacji Stara i nowa ekonomia. Rola państwa Źródło: Grzegorz Gorzelak, Reforma terytorialnej organizacji kraju: geneza, założenia, uzasadnienie, w: Idem (ed.), Decentralizacja terytorialnej organizacji kraju: założenia, przygotowanie, ustawodawstwo, Raporty CASE nr 21, Warszawa 1999, ss. 9-20.

36 Fordyzm Masowa konsumpcja dóbr trwałego użytku Masowa konsumpcja dóbr trwałego użytku Modernizm Modernizm Państwo narodowe Państwo narodowe Uspołecznienie UspołecznieniePost-fordyzm Konsumpcja zindywidualizowana Konsumpcja zindywidualizowana Postmodernizm Postmodernizm Lokalizm i regionalizm Lokalizm i regionalizm Indywidualizacja Indywidualizacja Stara i nowa ekonomia. Ideologia Źródło: Grzegorz Gorzelak, Reforma terytorialnej organizacji kraju: geneza, założenia, uzasadnienie, w: Idem (ed.), Decentralizacja terytorialnej organizacji kraju: założenia, przygotowanie, ustawodawstwo, Raporty CASE nr 21, Warszawa 1999, ss. 9-20.

37 FORDYZM Zasoby siły roboczej Zasoby siły roboczej Koszty robocizny Koszty robocizny Łatwość nabycia surowców Łatwość nabycia surowców Koszty transportu Koszty transportu Infrastruktura transportowa Infrastruktura transportowa Dostatek mocy Dostatek mocy Specjalizacja lokalnego przemysłu Specjalizacja lokalnego przemysłu Niskie podatki Niskie podatki Pomoc finansowa władz publicznych Pomoc finansowa władz publicznych Klimat KlimatPOST-FORDYZM Kwalifikacje siły roboczej Kwalifikacje siły roboczej Koszty robocizny Koszty robocizny Bliskość autostrady, lotniska międzynarodowego Bliskość autostrady, lotniska międzynarodowego Ponadregionalne połączenia kolejowe Ponadregionalne połączenia kolejowe Koszty energii Koszty energii Bliskość dostawców Bliskość dostawców Jakość administracji lokalnej Jakość administracji lokalnej Opłaty lokalne Opłaty lokalne Usługi miejscowych banków Usługi miejscowych banków Wspieranie działalności gospodarczej Wspieranie działalności gospodarczej Jednostki obsługi biznesu, izby gospodarcze Jednostki obsługi biznesu, izby gospodarcze Bliskość szkół wyższych i instytutów badawczych Bliskość szkół wyższych i instytutów badawczych Dobry wizerunek miasta/regionu Dobry wizerunek miasta/regionu Komunikacja miejska Komunikacja miejska Mieszkania Mieszkania Zaplecze medyczne Zaplecze medyczne Życie kulturalne, możliwości wypoczynku Życie kulturalne, możliwości wypoczynku Źródło: Grzegorz Gorzelak (ed.), Decentralizacja terytorialnej organizacji kraju: założenia, przygotowanie, ustawodawstwo, Warszawa 1999, s. 17. Stare i nowe kryteria lokalizacji inwestycji

38 W miarę dorastania dzieci i młodzii ludzie coraz mniej polegają na zewnętrznych czynnikach dyscyplinujących, a coraz bardziej na swoich ugruntowanych przekonaniach. Pod koniec lat szcześćdziesiątych psycholog Lawrence Kohlberg doszedł do wniosku, że przechodzą oni przez sześć stadiów (podzielonych na poziomy) rozumowania moralnego. Zebrane przez niego dane pochodzą m.in. z długoterminowego badania 58 młodych mężczyzn, z którymi spotykano się regularnie w ciągu blisko 20 lat. Ich dojrzałość moralną oceniano na podstawie sposobu, w jaki rozwiązywali hipotetyczne dylematy – na przykład czy mąż powinien ukraść lek dla swojej umierającej żony. Badany mógł odpowiedzieć twierdząco lub przecząco; istotne było podane uzasadnienie. Z wiekiem osoby badane przechodziły przez kolejne etapy, choć w różnym czasie. Szósty etap pozostaje niestety niejasny. Choć model ten z powodzeniem opisuje intelektualny aspekt rozwoju moralnego, to nie pozwala on wyjaśnić rzeczywistych ludzkich zachowań. Dwie osoby reprezetnujące to samo studium mogą zachować się w różny sposób. L. Kohlberg, Essays on Moral Development. Vol. I: The Philosophy of Moral Development, Harper and Row, San Francisco 1981; Vol. II: The Psychology of Moral Development, Harper and Row, San Francisco 1984. Por. Dorota Czyżowska, Rozwój moralny, Charaktery 1999 nr 2 (25) ss. 40-41. Lawrence Kohlberg: Etapy dojrzewania moralnego

39 Sprawiedliwość jako konstytucja społeczna o b y w a t e l e personalizm i solidaryzm, prawa człowieka sprawiedliwość wymienna

40 Sprawiedliwość jako konstytucja społeczna o b y w a t e l e d o b r o w s p ó l n e sprawiedliwość wymienna aspekt osobowy aspekt instytucjonalny

41 Sprawiedliwość jako konstytucja społeczna sprawiedliwość legalna polityczna społeczna o b y w a t e l e d o b r o w s p ó l n e sprawiedliwość dystrybutywna sprawiedliwość wymienna

42 Sprawiedliwość jako konstytucja społeczna sprawiedliwość legalna polityczna społeczna o b y w a t e l e d o b r o w s p ó l n e sprawiedliwość dystrybutywna personalizm i solidaryzm, prawa człowieka sprawiedliwość wymienna subsydiaryzm d o b r o w s p ó l n e

43 Pomocniczość instytucje państwowe, porządek prawny, kultura narodowa... samorząd terytorialny i zawodowy, kultura regionu... stowarzyszenia i ruchy obywatelskie, kultura lokalna, obyczaje...

44 Pomocniczość d o b r o w s p ó l n e w sensie jakobińskim państwu nie wolno zbytnio ingerować w życie obywateli w sensie papieskim państwo winno pomóc obywatelom, ilekroć ci nie są w stanie zaradzić własnym potrzebom w sensie republikańskim kształt i zakres kompetencji państwa zależy od woli obywateli w sensie liberalnym obywatele sami realizują swoje cele, rolę państwa ograniczają do minimum

45 Etapy podejmowania decyzji

46 http://madel.opoka.net