Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) członków rządu.

Prezentacja na temat: "Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) członków rządu."— Zapis prezentacji:

1 Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) członków rządu.

2 Pojęcie odpowiedzialności konstytucyjnej (prawnej) członków rządu.
Sankcje prawne przewidziane w normach prawa konstytucyjnego za zachowania polegające na działaniu lub zaniechaniu w sposób niezgodny z przyjętym w konstytucji lub ustawach wzorcem zachowania. Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) ma charakter zawsze indywidualny, także w odniesieniu do osób, które tworzą skład osobowy organu kolegialnego. Wykluczona jest więc odpowiedzialność kolegialna (zbiorowa).

3 Pojęcie odpowiedzialności konstytucyjnej (prawnej) członków rządu
Przedmiot odpowiedzialność konstytucyjnej może być określony generalnie (każde naruszenie konstytucji lub ustawy) lub w sposób kwalifikowany np. „ciężkie naruszenie konstytucji” , „naruszenie ślubowania” , „poważne naruszenie swoich obowiązków”, „niewłaściwe zachowanie” lub poprzez odwołanie się do konkretnej kwalifikacji czynu np. „zdrada stanu”. Niekiedy kwalifikacja czynu stanowiącego przedmiot odpowiedzialności powiązana jest ze zindywidualizowaniem podmiotu odpowiedzialności konstytucyjnej; odmiennie skonstruowana jest np. dla głowy państwa niż wobec członka rządu.

4 Pojęcie odpowiedzialności konstytucyjnej (prawnej) członków rządu
Instytucja odpowiedzialności konstytucyjnej (impeachment) narodziła się w XIV w. w Anglii; pierwotnie była następstwem przywileju zgodnie z którym parowie Królestwa mogli odpowiadać przed sądem równych sobie. Z biegiem czasu, przyjęła się zasada odpowiedzialności każdego, wobec którego wniosła Izba Gmin oskarżenie. Funkcja sądzenia przez Izbę Lordów współgrała z posiadaną przez tę Izbę funkcją Sądu Najwyższego. Z biegiem czasu konkurencyjną a zarazem mniej spektakularną formą „osądzenia” osoby obwinianej o nadużycie władzy w stosunku do impeachmentu stał się bill of attainder , który nie wymagał tak długotrwałej procedury. Znamienne jest, że utrwalenie wpływu Izby Gmin na skład gabinetu, a następnie narodziny odpowiedzialności parlamentarnej rządu łączą się z zanikaniem odpowiedzialności w trybie impeachment. Ostatnia (nieudana) próba jej użycia miała miejsce w poł. XIX w. wobec Lorda Palmerston’a.

5 Pojęcie odpowiedzialności konstytucyjnej (prawnej) członków rządu.
Współcześnie brak jednego kierunku w zakresie ustanowienia odpowiedzialności konstytucyjnej, często nawet w ramach jednej kultury prawnej. Np. w Niemczech odpowiedzialność konstytucyjna ograniczona jest do osoby prezydenta, nie dotyczy kanclerza i członków rządu federalnego, gdy tymczasem w Austrii odpowiedzialność konstytucyjną ponoszą obok prezydenta także członkowie rządu oraz wiele innych podmiotów np. organy stolicy Austrii. Dostrzec można następujące trendy: a) rezygnacji z odpowiedzialności konstytucyjnej lub ograniczenia jej tylko do głowy państwa; ponieważ jednocześnie odpowiedzialność parlamentarna rządu (głównie w systemach parlamentarnych) jest ciągle żywa, a ponadto w wielu przypadkach odpowiedzialność konstytucyjna jest najczęściej stosowana wobec głowy państwa, przy rezygnacji z niej w przypadku członków rządu prowadzi to do wniosku o wypieraniu odpowiedzialności konstytucyjnej przez odpowiedzialność polityczną; związane jest to z krytyką: rzadkiego korzystania z tej instytucji, tworzenia odrębnych (w domyśle – niezgodnych z zasadą równości) procedur sądowniczych, upolitycznienia tej formy odpowiedzialności (głównie przez zaangażowanie parlamentu w inicjowanie postępowania oraz formowanie składu organu orzekającego)

6 Formy odpowiedzialności konstytucyjnej (prawnej) członków rządu
b) położenie nacisku na klasyczną odpowiedzialność karną, czemu służy jej instalowanie także w państwach, które miały tradycję odpowiedzialności konstytucyjnej (np. Włochy, Francja), c) utrzymanie powiązań między władzą ustawodawczą, a jakimś etapem procedury odpowiedzialności konstytucyjnej (np. inicjowanie postępowania – Dania, Austria, Holandia, Belgia, Islandia; umożliwianie pociągnięcia do odpowiedzialności – Włochy, Grecja; wybór organu orzekającego – Dania, Islandia, Francja. Ze względu na ujęcie podmiotu, przed którym ponoszona jest odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) przez członków rządu wyróżnić można odpowiedzialność ponoszoną: w trybie impeachment (W. Brytania, Ukraina) przed Trybunałem Konstytucyjnym (Austria), przed specjalnie powołanym do tego organem (Finlandia, Dania, Szwecja), przed sądem (Hiszpania, Francja, Holandia, Belgia) , Istnieje grupa państw, które zrezygnowały z instytucji odpowiedzialności konstytucyjnej członków rządu np.: Czechy (G), Słowacja (G), Chorwacji (G), Irlandia (G), Niemcy (G), Włochy.

7 Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) członków rządu
§ 101 Konstytucji Finlandii Trybunał Stanu (Riksrätten – dosł. Trybunał Królestwa, nazwa utrzymana z czasów unii szwedzko – fińskiej) Trybunał Stanu rozpatruje oskarżenie przeciwko członkowi Rady Państwa, Kanclerzowi Sprawiedliwości, Ombudsmanowi, sędziemu Sądu Najwyższego lub Najwyższego Sądu Administracyjnego o czyny niezgodne z prawem popełnione podczas sprawowania urzędu. Trybunał Stanu rozpatruje także oskarżenie, o którym mowa w § 113 (odpowiedzialność Prezydenta). Trybunał Stanu składa się z Prezesa Sądu Najwyższego, jako Przewodniczącego, a także Prezesa Najwyższego Sądu Administracyjnego, trzech najstarszych stażem przewodniczących sądów apelacyjnych i pięciu deputowanych wybranych przez parlament na okres czterech lat. Szczegółowe przepisy dotyczące składu Trybunału Stanu, składów orzekających i procedury w Trybunale Stanu określa ustawa.

8 Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) członków rządu
Konstytucja Danii § 16 Ministrowie mogą być oskarżeni przez Króla lub przez Folketing o nienależyte sprawowanie urzędu. Sprawy z oskarżeń przeciw ministrom o nienależyte sprawowanie urzędu rozpatruje Najwyższy Trybunał Królestwa. § 60 (1) Najwyższy Trybunał Królestwa rozpatruje sprawy przeciw ministrom wniesione przez Króla lub Folketing. (2) Król za zgodą Folketingu może oskarżyć przed Najwyższym Trybunałem Królestwa także inne osoby o przestępstwa, które uzna za szczególnie niebezpieczne dla państwa.

9 Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna)
§ 59 Konstytucji Danii (1) Najwyższy Trybunał Królestwa składa się z piętnastu najstarszych stażem zwyczajnych sędziów Sądu Najwyższego Królestwa oraz z takiej samej liczby członków wybranych na okres sześciu lat przez Folketing, zgodnie z zasadą reprezentacji proporcjonalnej. Dla każdego z obieralnych członków Trybunału wybierany jest jeden lub większa liczba zastępców. Żaden z deputowanych Folketingu nie może być obrany członkiem Najwyższego Trybunału Królestwa ani też nie może działać jako członek Najwyższego Trybunału. Jeśli w rozpatrywaniu danej sprawy nie mogą uczestniczyć niektórzy sędziowie Sądu Najwyższego - członkowie Trybunału, w sprawie nie bierze udziału równa im liczba członków Trybunału powoływanych przez Folketing poczynając od najpóźniej obranego. (2) Najwyższy Trybunał Królestwa wybiera spośród swoich członków Przewodniczącego. (3) W sprawie toczącej się przed Najwyższym Trybunałem Królestwa wybrani przez Folketing członkowie zachowują swoje miejsca w Trybunale przez czas trwania tejże sprawy, jeśli nawet upłynął termin, na jaki zostali obrani. (4) Ustawa określa przepisy szczegółowe o Najwyższym Trybunale Królestwa. § 24 Konstytucji Danii Królowi przysługuje prawo łaski i udzielania amnestii. Król może ułaskawiać ministrów skazanych przez Najwyższy Trybunał Królestwa, pod warunkiem uzyskania zgody Folketingu.

10 Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) członków rządu
Szwedzki Akt o formie rządu, rozdział 12, § 3 Osoba, która jest lub była członkiem Rządu może zostać pociągnięta do odpowiedzialności za popełnienie przestępstwa w związku ze swoją funkcją jedynie w razie poważnego zaniedbania swoich obowiązków służbowych. Decyzję o oskarżeniu podejmuje Komisja Konstytucyjna, a sprawę rozstrzyga Sąd Najwyższy.

11 Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) członków rządu
Artykuł 103 Konstytucji Belgii Izba Reprezentantów ma prawo stawiania ministrów w stan oskarżenia i pociągania ich do odpowiedzialności przed Sądem Kasacyjnym, któremu przysługuje wyłączna właściwość do ich sądzenia, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie, w związku z przypadkami złożenia powództwa cywilnego przez stronę poszkodowaną i w przypadku przestępstw popełnionych przez ministrów poza wykonywaniem ich funkcji urzędowych. Ustawa określa przypadki odpowiedzialności, rodzaje kar wymierzanych ministrom i sposób postępowania, tak w przypadku oskarżenia przez Izbę, jak i ścigania na wniosek pokrzywdzonego. Islandia – prawo wnoszenia oskarżenia przeciwko ministrom przysługuje Althingowi (w następstwie ustaleń dokonanych przez komisję śledczą), który kieruje go do Sądu Stanu (Landsdómur). W skład Sądu Stanu wchodzi 15 sędziów, o sędziowsko – parlamentarnym rodowodzie; ośmiu członków wybranych przez Althing, pięciu sędziów Sądu Najwyższego, przewodniczący sądu dystryktowego i profesor prawa konstytucyjnego. Po raz pierwszy w swej historii (od 1905r.) Sąd Stanu skazał b. premiera Geir’ a Haarde z tytułu zaniechań jakich dopuścił się w związku z kryzysem 2008r.

12 Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) członków rządu.
Artykuł 142 Konstytucji Austrii (1) Trybunał Konstytucyjny orzeka o oskarżeniu w przedmiocie odpowiedzialności konstytucyjnej naczelnych organów federalnych lub krajowych za zawinione naruszenie prawa w ich czynnościach urzędowych. (2) Oskarżenie może zostać wniesione: b) przeciwko członkom Rządu Federalnego lub innego organu równorzędnego z punktu widzenia odpowiedzialności, z powodu naruszenia ustawy - w drodze uchwały Rady Narodowej; (4) W wyroku skazującym Trybunał Konstytucyjny orzeka utratę urzędu, a w okolicznościach szczególnie obciążających także czasową utratę praw politycznych. Artykuł 143 Oskarżenie przeciwko osobom wymienionym w art. 142 można także wnieść za czyny podlegające odpowiedzialności karno-sądowej, związane ze sprawowanym przez oskarżonego urzędem. W takim przypadku Trybunał Konstytucyjny jest wyłącznie właściwy; przejmuje on postępowanie karne prowadzone przed powszechnymi sądami karnymi. Trybunał Konstytucyjny może w takich przypadkach stosować obok art. 142 ust. 4 także postanowienia ustaw karnych.

13 Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) członków rządu
Artykuł 117 Konstytucji Portugalii (Status osób sprawujących urzędy polityczne) 1. Osoby sprawujące urzędy polityczne ponoszą odpowiedzialność polityczną, cywilną i karną za działania i zaniechania, których dopuściły się podczas sprawowania swoich funkcji. 2. Ustawa określa obowiązki, zasady odpowiedzialności i zakazy łączenia stanowisk, którym podlegają osoby sprawujące urzędy polityczne, oraz konsekwencje niestosowania się do tych przepisów, a także prawa, przywileje i immunitety przysługujące tym osobom. 3. Ustawa określa przestępstwa, za które ponoszą odpowiedzialność osoby sprawujące urzędy polityczne, a także stosowane kary i ich skutki, które mogą obejmować złożenie z urzędu lub utratę mandatu. Ustawa z 1987r. o delikatach konstytucyjnych piastunów państwowych stanowisk kierowniczych definiuje delikt jak wyraźne uchylenie się od sprawowania urzędu lub na jego nadużycie, albo poważne naruszenie obowiązków przez wysoko postawionych przedstawicieli życia publicznego; ustawa zalicza do nich 20 naruszeń prawa wyczerpujących znamiona deliktu, np.: zdrada Ojczyzny, zamach na konstytucję, sprzeniewierzenie się obowiązkom służbowym, niepodporządkowanie się orzeczeniom sądowym itd.

14 Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) członków rządu
Artykuł 102 Konstytucji Hiszpanii 1. Przewodniczący i pozostali członkowie Rządu ponoszą odpowiedzialność karną, w razie powstania jej przesłanek, przed Izbą Karną Trybunału Najwyższego. 2. Jeżeli oskarżenie dotyczy zdrady lub jakiegokolwiek przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu państwa, popełnionych w związku z wykonywaniem swych funkcji, może być ono wniesione z inicjatywy czwartej części członków Kongresu i za aprobatą jego większości bezwzględnej. 3. Królewskie prawo łaski nie ma zastosowania do żadnego z wypadków określonych w niniejszym artykule.

15 Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) członków rządu
Artykuł 119 Holandii Deputowani do Stanów Generalnych, ministrowie i sekretarze stanu podlegają odpowiedzialności przed Sądem Najwyższym za przestępstwa związane ze sprawowaniem urzędu podczas pełnienia obowiązków lub po ich złożeniu. Postępowanie wszczyna się na mocy dekretu królewskiego lub uchwały Drugiej Izby.

16 Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) członków rządu.
Państwa, w których odpowiedzialność konstytucyjna została wyparta przez odpowiedzialność karną. Artykuł Konstytucji Francji Członkowie rządu ponoszą odpowiedzialność karną za czyny popełnione w ramach sprawowanych funkcji i zakwalifikowane jako zbrodnie lub występki w czasie pełnienia swoich funkcji. Orzekanie w tych sprawach należy do Trybunału Sprawiedliwości Republiki. Trybunał Sprawiedliwości Republiki związany jest definicją zbrodni lub występku oraz karami przewidzianymi ustawami.

17 Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) członków rządu
Artykuł Konstytucji Francji Trybunał Sprawiedliwości Republiki składa się z piętnastu sędziów; dwunastu członków parlamentu wybranych w równej liczbie ze swego grona przez Zgromadzenie Narodowe i Senat po każdej całkowitej lub częściowej zmianie składu dokonanego w wyniku wyborów, a także trzech sędziów Sądu Kasacyjnego , spośród których jeden przewodniczy Trybunałowi Sprawiedliwości Republiki. Każda osoba pokrzywdzona zbrodniami lub występkami członka rządu w trakcie sprawowania przez niego urzędu ma prawo wniesienia skargi do komisji skarg. Komisja ta decyduje o umorzeniu postępowania lub o wniesieniu skargi do Prokuratora Generalnego przy Sądzie Kasacyjnym celem jej skierowania do Trybunału Sprawiedliwości Republiki. Prokurator Generalny przy Sądzie Kasacyjnym może także z urzędu złożyć wniosek do Trybunału Sprawiedliwości Republiki za zgodą komisji skarg. (…)

18 Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) członków rządu
W praktyce działania Trybunału Sprawiedliwości Republiki od 1993r. (rok utworzenia) do parlamentarnej komisji wniosków wniesiono ponad 1000 wniosków, z których uznano ok. 40, a 6 skutkowało postępowaniem przed Trybunałem Sprawiedliwości Republiki. Członków rządu skazano w trzech procesach, przy czym w najbardziej znanym procesie dot. afery zakażonej krwi uniewinniono głównych oskarżonych tj. byłego premiera L. Fabius i minister G. Dufoix.

19 Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) członków rządu
W okresie 1948 – 1988 Konstytucja Włoch przewidywała odpowiedzialność konstytucyjną członków Rady Ministrów przed Sądem Konstytucyjnym. Postępowanie inicjował parlament w składzie połączonych obu izb. W okresie tym prowadzono proces p-ko dwóm ministrom L. Gui i M. Tanassiemu oskarżonym o udział w tzw. aferze Lockheeda. M. Tanassiego skazano na karę pozbawienia wolności. Od 1989r. artykuł 96 Konstytucji Włoch Prezes Rady Ministrów i ministrowie, także po ustąpieniu z urzędu, podlegają, z powodu przestępstw popełnionych w związku z wykonywaniem swoich funkcji, sądownictwu powszechnemu, po uprzednim uzyskaniu upoważnienia Senatu Republiki lub Izby Deputowanych, zgodnie z postanowieniami określonymi przez ustawę konstytucyjną.

20 Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) członków rządu
Artykuł 86 Konstytucji Grecji 1. Jedynie Izba Deputowanych ma prawo postawić w stan oskarżenia, na zasadach określonych w ustawie, osoby, które są lub były członkami rządu lub sekretarzami stanu, za przestępstwa karne popełnione podczas wypełniania obowiązków. Zabrania się ustanawiania odrębnych przestępstw dla ministrów. 2. Żadne postępowanie, dochodzenie, dochodzenie wstępne lub wstępne śledztwo przeciwko osobom i za przestępstwa, o których mowa w ust. 1, nie może mieć miejsca bez uprzedniej uchwały Izby Deputowanych.

21 Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) członków rządu
3. Wniosek o postawienie w stan oskarżenia składany jest przez co najmniej 30 deputowanych. Izba Deputowanych, uchwałą podjętą bezwzględną większością głosów ogólnej liczby deputowanych, powołuje specjalną komisję parlamentarną w celu przeprowadzenia wstępnego śledztwa. W przeciwnym razie wniosek uznaje się za odrzucony, jako w oczywisty sposób bezpodstawny. Sprawozdanie wspomnianej wyżej komisji jest przedstawiane Zgromadzeniu Plenarnemu Izby Deputowanych, które podejmuje uchwałę o wszczęciu postępowania. Jest ona podejmowana bezwzględną większością głosów ogólnej liczby deputowanych.

22 Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) członków rządu
4. Kompetencja osądzania odnośnych spraw w pierwszej i ostatniej instancji, jako sądowi najwyższemu, przysługuje Sądowi Specjalnemu ukonstytuowanego, dla każdej sprawy, z 6 członków Rady Stanu i 7 członków Sądu Kasacyjnego. Po postawieniu podejrzanych w stan oskarżenia, członkowie i zastępcy członków Sądu Specjalnego są wyłaniani w drodze losowania przez Przewodniczącego Izby Deputowanych na posiedzeniu jawnym Izby Deputowanych spośród tych członków obydwu wymienionych sądów najwyższych, którzy zostali powołani lub awansowani na posiadany stopień służbowy przed pojawieniem się wniosku o postawienie w stan oskarżenia. Sądowi Specjalnemu przewodniczy ten z wyłonionych w drodze losowania członków Sądu Kasacyjnego, który ma najwyższy stopień służbowy, a w przypadku członków równych stopniem, mający najdłuższy staż. (…) Rada Stanu w Grecji jest – gdy chodzi o jej kompetencje połączenie najwyższej instancji sądownictwa administracyjnego i organu opiniodawczego w sferze legislacyjnej.

23 Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) członków rządu
Estonia, wniosek Kanclerza Sprawiedliwości o postawienie w stan oskarżenia musi uzyskać zgodę większości Riigikogu, co powoduje zawieszenie członka rządu w sprawowanej funkcji; podobnie na Łotwie. Litwa – odpowiedzialność w trybie impeachment, na wniosek nie mniej niż ¼ członków Sejmu lub Prezydenta Republiki, rozpatrywany przez komisję śledczą; w razie przyjęcia opinii komisji śledczej Sejm przekształca się w organ wyrokujący w sprawie pod przewodnictwem przewodniczącego lub sędziego Sądu Najwyższego Szwajcaria – obie izby parlamentu (Izba Kantonów i ) powołują komisje w sprawie zbadania czy członek Rady Federalnej popełnił czyn związane z piastowanym urzędem mający jednocześnie znamiona przestępstwa; w przypadku pozytywnej opinii obu komisji i w ich następstwie obu izb, obie izby na wspólnym posiedzeniu wybierają prokuratora federalnego do którego należy prowadzenie śledztwa i skierowanie aktu oskarżenia do Trybunału Federalnego.