Pojęcie empiryzmu Termin „empiryzm” ( z gr

Prezentacja na temat: "Pojęcie empiryzmu Termin „empiryzm” ( z gr"— Zapis prezentacji:

1 Nowożytny empiryzm Epidemiologia i biostatystyka Agnieszka Chromy Ewelina Woś Teresa Kuśnierczyk

2 Pojęcie empiryzmu Termin „empiryzm” ( z gr
Pojęcie empiryzmu Termin „empiryzm” ( z gr. empeiria – doświadczenie) oznacza w historii filozofii nazwę drugiego z głównych kierunków filozofii nowożytnej, który toczył spór z racjonalizmem o źródła wiedzy i metody poznania. Ogólną tezą empiryzmu było twierdzenie, że źródła wiedzy ludzkiej tkwią w doświadczeniu, że poznanie prawdy o rzeczywistości dokonuje się za pomocą metod empirycznych, tj. opierając się na kontakcie zmysłowym poznającego podmiotu z poznawanym przedmiotem.   W dziejach filozofii empiryzm występował w kilku postaciach. Najbardziej znane są dwie jego odmiany: empiryzm genetyczny i empiryzm metodologiczny.  

3 Empiryzm genetyczny Stawia pytania dotyczące pochodzenia całości wiedzy (wszelkich pojęć, sądów i teorii), niezależny od tego czy jest to teoria prawdziwa czy fałszywa. Przedstawiciele empiryzmu genetycznego głosili pogląd, że cała nasza wiedza posiada swoje źródło w doświadczeniu. Zasłynęli również z tego, iż toczyli długi spór ze zwolennika tzw. natywizmu, twierdzącymi, że jeżeli nie całość, to przynajmniej część wiedzy o świecie jest nam wrodzona (łac. innatus- wrodzony, stworzony razem z nami). W przeciwieństwie do natywistów, empiryści genetyczni uważali, że niezaprzeczalnie cała wiedza jest nabyta. Nabyte są wszystkie pojęcia, twierdzenia, poglądy, teorie naukowe, przekonania moralne i obyczajowe, wierzenia religijne, reguły logiczne itd.

4 Empiryzm metodologiczny natomiast stawiał pytania dotyczące reguł, kryteriów, metod które zapewniłyby naszej wiedzy prawdziwość (jak należy postępować, aby wiedza, do której dochodzimy była prawdziwa a nie fałszywa). Przedstawiciele tego rodzaju empiryzmu, nazywanego też aposteriorycznym uważali, że tylko metody doświadczalne zapewniają naszej wiedzy prawdziwość oraz dostarczają prawomocnych kryteriów pozwalających tę prawdziwość stwierdzić. Empiryzm metodologiczny, czyli aposterioryzm przeciwstawiał się stanowisku, które nosiło nazwę aprioryzmu, odwołującemu się do koncepcji wiedzy uzasadnianej metodami wyłącznie rozumowymi (intuicja intelektualna). Głównymi przedstawicielami nowożytnego empiryzmu byli: Francis Bacon, John Locke, George Berkeley, David Hume.

5 Francis Becon( )

6 Francis Becon Bacon darzył wiedzę naukową wielkim uznaniem i miał niezwykle praktyczny stosunek do nauki, uważając ją za najskuteczniejszy środek w realizacji ludzkich celów. W wiedzy widział nie tylko prawdę o świecie, ale przede wszystkim potęgę ludzkiego gatunku…   „Wiedza i potęga ludzka to jedno i to samo” „Tyle mamy władzy ile wiedzy”   Filozofowi chodziło o potęgę i skuteczną walkę człowieka z przyrodą, walkę prowadzącą do całkowitego jej opanowania przez człowieka, wyprzęgnięcia jej sił w służbie człowiekowi, o wydarcie przyrodzie wszystkich tajemnic i mocy, o przywłaszczenie całego jej bogactwa. Z ogółu dorobku cywilizacyjnego ludzkości Bacon najbardziej cenił przyrodoznawstwo i technikę, a w niej wynalazki techniczne, jak : druk, kompas, proch itd. Uważał te wynalazki za najskuteczniejsze środki w walce człowieka z przyrodą. W opublikowanej już po śmierci, niedokończonej „ Nowej Atlantydzie”, należącej do kręgu pozytywnych utopii Bacon nakreślił optymistyczną wizję przyszłości społeczeństwa, które dzięki wielu zdobyczom nauki i techniki wiedzie dostatnie, przyjemne i pozbawione wszelkich trosk szczęśliwe życie.    

7   Empiryczna metoda nauki   Jako człowiek epoki odrodzenia, Bacon odczuwał negatywne brzemię arystotelesowsko-scholastycznej tradycji. Pragnął zerwać ze średniowiecznymi sposobami uprawiania nauk, opartymi na metodzie sylogizmu i zbudować nową metodologią, którą - nawiązując do Arystotelesa- określił nazwą „nowy organon”. Tym „nowym organonem” miała być metoda indukcji i zasada eksperymentu. Zadaniem eksperymentu jest ustalenie faktów naukowych, natomiast zadaniem indukcji jest ich uogólnienie. Eksperyment jest konieczną podstawą poznania naukowego, ale sam nie wystarcza do tego, aby można było mówić o nauce. Praca naukowa nie ma być tylko zbieraniem jednostkowych spostrzeżeń, ale musi polegać również na ich uogólnieniu i to właśnie zadanie przypada indukcji. Bacon doszedł do przekonania, że losy nauki zależą od indukcji i w związku z tym indukcji poświęcił najwięcej uwagi. Indukcja jest rodzajem wnioskowania, które przebiega drogą „od szczegółu do ogółu”, innymi słowy wnioskowanie indukcyjne to stopniowe uogólnianie wiedzy.          

8 Teoria złudzeń   Tworząc koncepcje nowej nauki, opartej na empirycznej metodologii, Bacon uważał, że nie tylko ta pozytywna metodologia jest ważna, ale ważne jest również usunięcie dawnych, narosłych od dawna negatywnych przeszkód, które dotyczą podmiotu poznania i utrudniają dostęp do prawdy o rzeczywistości. Przeszkody te nazywał „idolami” i „złudzeniami umysłu”. Zdaniem filozofa istnieją cztery rodzaje złudzeń, utrudniających człowiekowi poznanie przyrody i są nimi:   1.złudzenia plemienne -które są wspólne całemu rodzajowi ludzkiemu (nazywał je także złudzeniami rodu), ponieważ biorą się z właściwej wszystkim ludziom natury ludzkiej; zmysły i umysł człowieka działają jak skażone zwierciadło, które wplata swoją nature w naturę rzeczy i daje z związku z tym ich wypaczony obraz; skażenie to polega m. in. Na skłonności do antropomorficznego i finalistycznego (od finis- koniec, cel) ujmowania zjawisk; człowiek posiada skłonność przypisywania całej przyrodzie cech, które sam posiada;

9 2.złudzenia jaskini- będące złudzeniami indywidualnymi, uwarunkowanymi wychowaniem, indywidualnymi doświadczeniami jednostek ludzkich, wpływającymi na nie ze strony otoczenia; wszystko to tworzy coś na wzór platońskiej jaskini, przez którą jednostka percypuje rzeczywistość i trudno jest się jej od tego negatywnego „bagażu” uwolnić 3.złudzenia rynku- są złudzeniami wynikającymi z formy obcowania ludzi ze sobą, jaką jest mowa; inaczej mówiąc chodzi o wpływ języka jako środka komunikowania się ludzi; mowa często powoduje powstawania wypaczonego obrazu rzeczywistości ze względu na niedokładność, wieloznaczność i nieprecyzyjność wyrażeń, jakie w niej występują; wywierają one negatywny wpływ na poznanie, jeżeli ludzie nie mają wystarczająco wyostrzonej uwagi, aby ciągle tropić i precyzować dokładnie niedokładne i niejednoznaczne słowa;

10 4.złudzenia teatru- są błędami polegającymi na bezkrytycznej wierze w autorytety; Baconowi chodziło tu szczególnie o pospieszną wiarę w prawdziwość tradycyjnych teorii filozoficznych oraz różnego rodzaju pojęć i doktryn, których racji nikt nie sprawdza, bo wydają się niekwestionowane; nie jest to właściwy stosunek do dokonań przeszłości, w rozwijaniu nauki ludzie powinni czuć się wolni i postępować w sposób samodzielny, ciężar tradycji potrafi być niemałą przeszkodą w dokonywaniu nowych wynalazków lub w tworzeniu nowych teorii naukowych. Głosząc filozofię empiryzmu, Bacon nie był zwolennikiem wąskiego sensualizmu, który uznawałby wyłącznie wartość poznania zmysłowego. Przeciwnie, dostrzegł potrzebę poznania rozumowego które wspiera i rozwija wiedzę zmysłową.  

11 John Locke ( )

12 Empiryzm genetyczny Locke’a Poglądy Locke’a utrzymane były w duchu opisowym, psychologicznym i genetycznym, podczas gdy empiryzm Bacona miał charakter normatywny i metodologiczny. Empiryzm Locke’a reprezentuje zatem odmianę empiryzmu genetycznego. Wzorując się na opisowym przyrodoznawstwie, Locke pragnął badać umysł człowieka tak, jak przyrodnicy badają ciało. Dlatego Kant nazwał później Locke „fizjologiem umysłu”. W istocie Locke zamierzał zastąpić filozofię metafizyczną tj. badającą byt, programem filozofii epistemologicznej, która bada powstanie naszej wiedzy o bycie, a w tym bada także funkcjonowanie naszych władz poznawczych , dzięki którym ta wiedza powstaje. Na czoło swego empiryzmu genetycznego Locke wysunął zagadnienie pochodzenia wiedzy, które rozwiązywał zgodnie z tradycją arystotelesowsko-tomistyczną, a w sposób przeciwstawny do tradycji platońsko-augustyńsko-kartezjańskiej.        

13 Stanowisko empiryzmu genetycznego Locke’a opierało się na dwóch głównych twierdzeniach: -cała wiedza jaką człowiek posiada, i jaką może posiadać, jest wiedzą nabytą; -cała wiedza pochodzi z doświadczenia; Zdaniem Locke’a umysł ludzki jest pierwotnie czystą niezapisaną tablicą (łac. Tabula rasa-wyrażenie Tomasza z Akwinu), którą w całości zapisuje wyłącznie doświadczenie. Locke przeciwstawiał się stanowisku natywizmu. Locke polemizował bezpośrednio z Kartezjuszem w sprawie źródeł wiedzy. Filozof zwalczał teorię wiedzy wrodzonej, wykluczając istnienie wrodzonych jej składników we wszelkiej postaci, np. w postaci wrodzonych poglądów, zasad moralnych , religijnych lub nawet wrodzony zasad logicznych.  

14 Dwa rodzaje doświadczenia
Dwa rodzaje doświadczenia Będąc empirystą, Locke nie głosił poglądów, które mogłyby być określone jako wąsko rozumiany sensualizm(od łac. sensus - zmysł), utożsamiający chęć możliwego doświadczenia ze znanymi wszystkim i pięcioma zmysłami. Locke wyróżniał dwa rodzaje oświadczenia: przez które doświadczamy rzeczy zewnętrznych i przez które doświadczamy samych siebie. Pierwsze nazywał doświadczeniem zewnętrznym albo „postrzeżeniami zmysłowymi”, drugi rodzaj doświadczenia nazywał „doświadczeniem wewnętrznym” albo „refleksją”. Doświadczenia zewnętrzne albo postrzeżenia zmysłowe to nic innego jak działania 5 znanych zmysłów, które dostarczają nam informacji o rzeczywistości zewnętrznej, czyli o świecie rozgrywającym się wokół nas.

15 Refleksja w rozumieniu Locke’a to samoistna, druga obok zmysłów zewnętrznych władza poznawcza, drugi rodzaj doświadczenia, dzięki któremu poznajemy fakty występujące w obrębie życia wewnętrznego człowieka, czyli fakty pojawiające się w psychice ludzkiej. Dostarcza ono wiedzy o drugim, obok zewnętrznych przedmiotów, świecie, w obrębie którego także rozgrywa się życie człowieka. Jest to świat naszych wewnętrznych przeżyć psychicznych, np. naszych myśli, wyobraźni, marzeń i uczuć. Locke uważał nawet, że refleksja dostarcza wiedzy pewniejszej niż zmysły zewnętrzne, bo jest to wiedza dana człowiekowi bezpośrednio, jako że w tym przypadku przedmiot i podmiot poznania zlewają się w jedno. Koncepcja refleksji była ważnym składnikiem poglądów Locke’a. Pojęcie to było pierwowzorem późniejszego pojęcia introspekcji w psychologii jako istotnego źródła wiedzy psychologicznej i metody uzyskiwania wiedzy o psychice człowieka.

16 Pierwotne i wtórne własności rzeczy Wszystko, cokolwiek znajdujemy w umyśle, tak postrzeżenia zewnętrzne, jak i rezultaty refleksji, wszystkie treści umysłu skądkolwiek by pochodziły, Locke nazywał ideami(rozumiał pojęcie idei inaczej niż Platon, dla którego były one obiektywnymi bytami). Zdaniem Locke’a, całokształt idei tworzy naszą wiedzę o rzeczywistości (zewnętrznej i wewnętrznej). Rozważając charakter owych idei jako pewnych jednostkowych treści, które znajdują się w umyśle wskutek działania zmysłów i refleksji, Locke postawił pytanie o stosunek idei do rzeczy i zjawisk, do których one(idee) się odnoszą. Wychodził przy tym z dość częstego założenia, iż tak naprawdę znamy tylko idee, a nie rzeczy czy zjawiska. Konkretnie Locke’owi chodziło o to, czy znając idee, które mamy w umyśle, możemy cokolwiek wiedzieć o rzeczach, które są ich rzekomymi przedmiotami? Krótko mówiąc, chodziło o pytanie, w jakim stosunku pozostają idee do rzeczy? Czy można tu mówić o jakiejś odpowiedniości, zgodności lub o jakiejś innej jeszcze relacji między ideami a własnościami rzeczy?

17 Zastanawiając się nad tą sprawą, Locke doszedł do wniosku, że trzeba mówić o dwóch rodzajach idei znajdujących się po stronie umysłu, które po stronie rzeczy mają swoje odpowiedniki w postaci dwóch rodzajów własności. Locke uważał, że jedne idee odpowiadają tzw. „pierwotnym” własnościom rzeczy, inne zaś idee odpowiadają tzw. „wtórnym” własnościom rzeczy. Własności pierwotne charakteryzował jako obiektywne, które rzeczywiście przysługują rzeczom i które nasze zmysły w rzeczach rozpoznają jako faktycznie im przysługujące. Przykładami własności pierwotnych, czyli obiektywnych może być rozciągłość, kształt i ruch. Inaczej sprawa wygląda w przypadku własności „wtórnych”. Te z kolei własności Locke charakteryzował jako subiektywne, tzn. takie, które rodzą się w naszych zmysłach wzroku, słuchu, smaku, powonienia i dotyku. Idee własności wtórnych pojawiają się w naszych 5 zmysłach pod wpływem oddziaływania na te zmysły ze strony rzeczy za pomocą ich własności pierwotnych, my zaś niesłusznie uważamy, że naszym wrażeniom zmysłowym jak obrazy, dźwięki, smaki, zapachy i wrażenia dotykowe odpowiadają w rzeczach obiektywne własności, należące do samych rzeczy(obiektywne barwy i zapachy).

18 Idealizm subiektywny Berkeleya O Berkeleyu George Berkeley ( ) irlandzki filozof, myśliciel, misjonarz anglikański i biskup w Cloyne. Fascynował się współczesnymi mu prądami filozoficznymi, zwłaszcza empiryzmem. Głosił poglądy, które miały na celu walkę z materializmem, ateizmem i liberalizmem religijnym. Teoria filozoficzna Berkeleya opierała się na fundamencie poglądów Locke’a i zyskała nazwę „idealizmu subiektywnego”. Idealizm ten był doktryną o charakterze metafizycznym, mówiącą coś o naturze oraz istnieniu rzeczywistości i stanowiącą w dużym stopniu teoretyczną konsekwencję epistemologicznych założeń Johna Locke’a. Głównym dziełem Berkeleya był: „Traktat o zasadach poznania ludzkiego”, w którym zawarł podstawy swojego systemu filozoficznego.

19 George Berkeley ( )

20 Skrajny sensualizm i subiektywizm Idąc śladami Locke’a, Berkeley także uważał, że jedynym źródłem wiedzy są zmysły. Jednak z empiryzmu genetycznego Berkeley wyciągnął daleko idące konsekwencje ontologiczne, dotyczące natury i sposobu istnienia rzeczywistości, czego Locke nie uczynił. Locke mówił, że „tylko tyle wiemy, ile doświadczamy”, Berkeley natomiast głosił tezę, że „tylko to co istnieje, czego doświadczamy za pośrednictwem zmysłów”. Berkeley zradykalizował pogląd Locke’a o subiektywności niektórych jakości zmysłowych i poszedł dalej w kierunku subiektywizmu. Uznał, że tzw. „własności pierwotne” rzeczy, które Locke miał za obiektywne, są również subiektywnymi, czyli istnieją w naszych zmysłach, a nie w rzeczach. Zdaniem Berkeleya, podobnie jak barwa istnieje tylko wtedy, gdy jest postrzegana, i istnieje w zmyśle wzroku, tak też ruch, kształt, wielkość istnieją tylko wtedy, gdy są postrzegane i także istnieją tylko w ludzkich zmysłach.

21 Immaterializm Biorąc za podstawę tezę Locke’a, że wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia, Berkeley głosił pogląd, że wszystko co wiemy o rzeczach materialnych, czyli jak pisał „nie myślących”, sprowadza się do wrażeń zmysłowych, które pojawiają się w nas, czyli w naszych zmysłach. Są to takie wrażenia, jak : barwa, zapach ,dźwięk, smak, twardość lub miękkość, a także kształt, wielkość , ruch. W związku z tym, uważał dalej Berkeley, że poznajemy tylko własne wrażenia zmysłowe, natomiast wszystkie tzw. „rzeczy materialne” nie są niczym więcej, jak zespołami lub kompleksami wrażeń zmysłowych, które w zespolonej postaci pojawiają się i istnieją w naszych zmysłach. Są to kompleksy wrażeń zmysłowych, charakteryzujące się mniejszą lub większą trwałością. Podstawowe twierdzenie idealizmu subiektywnego Berkeleya głosiło w sformułowaniu łacińskim: esse est perci pi („istnieć to znaczy być postrzeganym”.

22 Spirytualizm – w filozofii (metafizyce) jeden z kierunków monizmu zakładający, że w świecie rzeczywistym istnieją tylko substancje duchowe (dusze). Tym samym spirytualizm przeciwstawia się wszelkim kierunkom materializmu. W historii filozofii pojawiają się dwie odmiany spirytualizmu. Odmiany spirytualizmu filozoficznego - Spirytualizm idealistyczny Reprezentowany jest przez Berkeleya. Zakłada on, że w świecie rzeczywistym istnieją tylko substancje duchowe. Ciała są zaś układami wrażeń wytwarzanymi przez podmiot poznający a więc nie istnieją jako substancje (pogląd ten jest charakterystyczny również dla idealizmu immanentnego w epistemologii (teorii poznania). -Spirytualizm realistyczny Zakłada, że w świecie rzeczywistym istnieją tylko substancje duchowe i nie ma innych substancji. Ciała istnieją rzeczywiście, lecz są tylko odmianą substancji duchowych. Pewną koncepcją bazującą na tym założeniu jest monadologia Leibniza. Leibniz zakłada, że ostatecznym budulcem świata są monady czyli dusze. Monady dzieli on na: a) posiadające świadome życie psychiczne, czyli dusze, b) posiadające nieświadome życie psychiczne, czyli ciała.

23 Za główny cel swoich poglądów Berkeley uważał służenie religii i Kościołowi. Pragnąc realizować ten cel oraz uniknąć solipsystycznych konsekwencji, Berkeley przyjął założenia, które odbiegały od istoty idealizmu subiektywnego na rzecz idealizmu obiektywnego(typu platońskiego). Berkeley twierdził ostatecznie, że rzeczy istnieją nie tylko dlatego, że ja je postrzegam, ale postrzegają je też inni ludzie oraz Bóg. Szczególnie to, że są postrzegane przez Boga było dla Berkleya bardzo ważne, ponieważ dzięki temu, że Bóg jest najważniejszym i stałym podmiotem postrzegania świata, istnienie świata jest również stałe, powszechne i niezależne ode mnie i od innych ludzi. Nawet gdy w danym momencie żaden człowiek nie postrzega jakiegoś przedmiotu, nie musi to znaczyć, że ów przedmiot nie istnieje, ponieważ zawsze może on istnieć na tej tylko zasadzie, iż jest postrzegany przez Boga. W historii filozofii został utrwalony wizerunek Berkeleya jako filozofa, który głosił pogląd, ze istnienie i istota rzeczywistości mają charakter całkowicie subiektywny, tzn. są uzależnione od poznającego podmiotu i istnieją wewnątrz jego świadomości.

24 Sceptycyzm Hume'a Kolejnym kontynuatorem nurtu empirycznego w nowożytnej filozofii angielskiej był David Hume( ), który zyskał sobie zasłużoną sławę najwybitniejszego przedstawiciela angielskiego Oświecenia. Hume był Szkotem, urodził się i wykształcił w Edynburgu, studiował prawo, literaturę i filozofię. Przez kilka lat mieszkał we Francji, gdzie napisał swoje główne dzieło. Traktat o naturze ludzkiej, które jako zbyt wolno myślicielskie zamknęło Hume’owi drogę do kariery uniwersyteckiej, toteż później zajmował się głównie sobą i poszerzeniem swej wiedzy naukowej jako prywatny uczony. Oprócz sukcesów w zakresie filozofii, prowadził studia z ekonomii, historii i religioznawstwa. We wszystkich tych dziedzinach Hume osiągnął znaczące sukcesy, które przyniosły mu zasłużone uznanie w kraju i za granicą.

25 Traktat Hume’a

26 David Hume „Całkowita samotność jest, być może, największą karą, jakiej możemy doznać. Wszelka przyjemność słabnie i znika, gdy jej doznajemy w odosobnieniu, a wszelka przykrość staje się bardziej okrutna i nie do zniesienia.” „Im straszniejszy jest obraz bóstwa, tym powolniejsi i bardziej ulegli stają się ludzie wobec jego kapłanów.” „Wszystko, czym jestem, to rozum i natura.”

27 Impresje i idee   W swych poglądach filozoficznych Hume był wierny tradycji empiryzmu. Zastanawiają się nad treściami poznawczymi w umyśle człowieka, nad ich naturą i pochodzeniem, wyróżnił dwa rodzaje treści, które składają się na zawartość naszego umysłu: tzw. -impresje, czyli wrażenia zmysłowe -idee Impresje są ulotne w stosunku do idei; są to bowiem wszelkie treści, których bezpośrednio dostarczają nam zmysły, a więc nabywamy je wtedy, gdy słyszymy, czujemy, widzimy, kochamy, nienawidzimy, pożądamy itp. Ponieważ impresje to wrażenia zmysłowe, są pierwotne i charakteryzują się wysokim stopniem niepewności. W przeciwieństwie do idei, które są wtórne w stosunku do impresji. Wywodzą się z wrażeń, są ich kopiami, dlatego też nie są tak intensywne jak impresje, są bardziej mgliste i słabsze.   Idee dzielą się na: *proste - czyli uogólnienia impresji *złożone- będące kombinacjami i przekształceniami idei prostych np. twory wyobraźni, jak: złota góra, skrzydlaty koń, dalej- twory naui, jak: trójkąt równoramienny, układ gwiezdny.

28 W naszym poznaniu świata, w skomplikowanym, wielostopniowym świecie tworzenia wiedzy o rzeczywistości punktem wyjścia i fundamentem tej wiedzy są- zdaniem Hume’a- impresje, czyli jednostkowe doznania zmysłowe (wrażenia). Dalej następuje praca umysłu, polegająca na przechodzeniu od impresji do idei: prostych i złożonych. Spośród wszystkich rodzajów treści poznawczych, znajdujących się w umyśle, najważniejsze z punktu widzenia nauki są idee złożone oraz różnego rodzaju związki miedzy nimi, które powstają w wyniku łączenia jednostkowych impresji i jednostkowych idei w większe całości.   Ustalenie stałych związków między ideami to ważniejszy cel nauki, ponieważ owe związki to nic innego jak tzw. prawa żywe, które zawsze były najważniejszym celem poznania.   Prawa nauki (związki pomiędzy ideami), wg Hume’a są tworzone pewnymi zasadami kojarzenia, których wyróżnił trzy rodzaje: kojarzenie na zasadzie podobieństwa kojarzenie na zasadzie przestrzennej i czasowej styczności kojarzenie na zasadzie powiązania o charakterze przyczynowo- skutkowy  

29 Wiedza o związkach pomiędzy ideami i wiedza o faktach   Hume ze szczególną uwagą analizował dwa rodzaje związków miedzy ideami: związki między ideami, które można badać, odwołując się wyłącznie do samych --idei, czyli bez udziału doświadczenia -związki między ideami, które można ustalić tylko na drodze doświadczenia   W skrócie można tu mówić o dwóch rodzajach wiedzy i o dwóch rodzajach nauk; 1.Wiedza o związkach pomiędzy ideami (nauki analityczne i aprioryczne) przykładami mogą być stwierdzenia: ‘kwadrat przeciwprostokątnej równa się sumie kwadratów dwóch przyprostokątnych’ ‘dwa pomnożone przed trzy równa się siedem minus jeden’   Wg Hume’a do wiedzy o związkach między ideami należy wiedza matematyczna, której prawdziwość jest niezależna od jakichkolwiek faktów i dochodzi się do niej bez udziału doświadczenia ( a priori).

30 2.Wiedza o faktach (nauki syntetyczne i doświadczalne)   przykładami mogą być stwierdzenia:   ‘ siła przyciągania pomiędzy dwoma ciałami jest wprost proporcjonalna do iloczynu ich mas i odwrotnie proporcjonalna do kwadratu odległości miedzy nimi’ ‘ ciało zanurzone w wodzie traci pozornie na swym ciężarze tyle, ile wynosi ciężar wody wypartej przez to ciało’   Wg Hume’a swoistość wiedzy o faktach jest dla nauki bardzo kłopotliwa, ponieważ to , iż nie możemy orzekać prawdziwości twierdzeń o faktach bez udziału doświadczenia, lecz wyłącznie na drodze obserwacji, wrażeń zmysłowych, doświadczenia empirycznego, powoduje, iż prawdziwość tego rodzaju wiedzy nie jest pewna. Swoistością wiedzy o faktach jest zatem to, że- nie posiadając apriorycznej pewności- wiedza jest zawodna.   Po dziś dzień, naukę możemy podzielić na: - nauki analityczne, wyłącznie na drodze operacji logicznych, w sposób aprioryczny - nauki syntetyczne, tworzące wiedzę na podstawie doświadczenia  

31 Krytyka przyczynowości i substancji    Hume słusznie zauważył, że to co wiemy na temat dochodzących do nas bodźców, to tylko one same i ich następstwo czasowe. Jeśli np. bierzemy strzelbę i naciskamy cyngiel, to dochodzi do nas przez palec bodziec naciskania cyngla, a po chwili słyszymy huk i błysk wystrzału. Na tej podstawie tworzymy sobie ideę, że naciśnięcie cyngla spowodowało wystrzał. Może się jednak tak złożyć, że złośliwy służący wyjął nam nabój ze strzelby, stanął za nami i huknął w momencie, gdy my nacisnęliśmy cyngiel. Będziemy wtedy mieli dokładnie to samo wrażenie, że to my spowodowaliśmy wystrzał, mimo że naprawdę będzie inaczej. Zdaniem Hume’a, twierdzenia o skutkach przyczynowych nie są twierdzeniami o charakterze apriorycznym, ale są ustalane bez udziału doświadczenie; są to typowe twierdzenia o faktach; do ich sformułowania konieczne jest doświadczenie.   Problem polega jednak na tym, że we wszystkich możliwych doświadczeniach nie stwierdzimy nigdy żadnego koniecznego związku przyczynowo- skutkowego, żadnego koniecznego powiązania pomiędzy przyczyną i skutkiem. Tym, co stwierdzamy w doświadczeniu, jest zawsze tylko zwykłe następstwo czasowe pomiędzy jednym a drugim zdarzeniem, które nazywamy przyczyną i drugim zdarzeniem, które nazywamy skutkiem, i nic więcej.

32 Hume napisał: „Post hoc, non propter hoc’ (‘ po czymś, nie oznacza wskutek czegoś’)   Wg Hume’a to że mówimy o zależnościach przyczyno-skutkowych w świecie, że opieramy się w naszym myśleniu i działaniu na rzekomym istnieniu zależności przyczynowych, jest jedynie rezultatem naszego przyzwyczajenia lub nawyku. Ostatecznym efektem krytyki pojęcia przyczynowości ze strony Hume’a było uznanie, że przyczynowość nie wynika z faktów, lecz pochodzi od człowieka.  Podobną krytykę jak w przypadku pojęcia przyczynowości, Hume przeprowadził w odniesieniu do pojęcia substancji. Jego zdaniem , analogicznie jak pojęcia przyczyny i skutku łączą pewne zdarzenia, które następują po sobie, tak pojecie substancji łączy pewne wrażenia zmysłowe, które pojawiają się równocześnie.  Pojecie substancji nie jest żadnym faktem empirycznym i nie znajduje uzasadnienia w doświadczeniu.

33 Argumentacja Hume’a jest następująca: - w doświadczeniu stwierdzamy pojawienie się różnego rodzaju wrażeń\ zmysłowych i następnie w sposób nieuprawniony sądzimy, że oprócz zespołów wrażeń lub poza nimi istnieją jakieś byty-substancje, będące jakoby nosicielami jakości (cech) zawartych we wrażeniach zmysłowych. Tymczasem doświadczenie nic nam nie mówi o istnieniu jakichś substancji. Tutaj również, domniemywanie istnienia substancji bierze się z przyzwyczajenia, nawyku lub z psychologicznej skłonności i nie ma ze sobą żadnego najmniejszego uzasadnienia.

34 Dziękujemy za uwagę 