Dziedzictwo oświecenia

Prezentacja na temat: "Dziedzictwo oświecenia"— Zapis prezentacji:

1 Dziedzictwo oświecenia
Izaac Newton Amfiteatr w Łazienkach Voltaire

2 Tryumf racjonalizmu Oświecenie zbudowało swoją hierarchię wartości na uwielbieniu Rozumu. Otworzyło drogę do krytyki tego, co zastane – w sferze nauki, polityki, edukacji, gospodarki, obyczajowości, życia codziennego. Człowiek uwierzył w nieustający postęp. XVIII-wieczny racjonalizm był buntem przeciwko zabobonowi we wszelkich jego odmianach. Odrzucał zatem: • instytucję monarchii, która zakładała boskie prawa królów i nieograniczoną władzę nad poddanymi; • tradycję, którą należy bezwzględnie respektować; • religię – zwłaszcza w formie zinstytucjonalizowanej (niewielka część oświeceniowych filozofów deklarowała ateizm); • fanatyzm, traktujący każdą odmienność (zwłaszcza religijną) jak przestępstwo; • przesądy: wiarę w duchy, diabła, czarownice, rzucanie uroków i magicznych zaklęć. Benjamin Franklin – uczony, filozof, polityk amerykański. Jeden z twórców Deklaracji niepodległości. Badał zjawiska elektryczne – uważany za twórcę piorunochronu. Zaliczany do grona ojców założycieli Stanów Zjednoczonych.

3 Polityka i rządy Równość wszystkich obywateli oraz podział władzy
na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą – to idee wypracowane w wieku światła i rozumu. Wprawdzie w XVIII stuleciu pozostawały utopią, jednak z czasem dały podwaliny współczesnym systemom ustrojowym. Monteskiusz jest autorem dzieła O duchu praw, w którym postulował rozdzielenie władzy na ustawodawczą (stanowiącą prawa), wykonawczą (odpowiedzialną za wdrażanie w życie ustanowionych przepisów) oraz sądowniczą (rozstrzygającą w konkretnych kwestiach). Jean-Jacques Rousseau w dziele pt. Umowa społeczna głosił hasła równości. Twierdził, że rządy w państwie powinien sprawować ogół społeczeństwa, a najlepszym ustrojem politycznym jest republika.

4 Wolność, równość, braterstwo
W Deklaracji niepodległości Stanów Zjednoczonych (1776) oraz Deklaracji praw człowieka i obywatela z (1789) zapisano: • równość wszystkich ludzi wobec prawa, • prawo do wolności, własności, bezpieczeństwa i oporu przeciw uciskowi, • wolność słowa. Pierwsza całościowa koncepcja praw człowieka wraz z jej uzasadnieniem filozoficznym powstała w oświeceniu. Wtedy to upowszechniło się przekonanie, że jednostce przysługują określone prawa, które nie wynikają z przynależności stanowej czy nadania, lecz z faktu bycia człowiekiem. Od tego momentu za źródło praw człowieka zaczęto uznawać godność osoby, określaną także jako człowieczeństwo lub natura ludzka. Podstawą takiego rozumowania było przekonanie o wyjątkowej wartości każdej jednostki. Jacob Paul Laminit Zburzenie Bastylii

5 Wolny rynek Jego pomysłodawca Adam Smith dokonał wnikliwej krytyki obowiązującego wówczas systemu przywilejów i monopoli. Uważał, że problemy gospodarcze można rozwiązać jedynie poprzez wprowadzenie całkowitej wolności handlu. Widział świat jako kolosalny rynek, rządzący się własnymi prawami, którego nie należy psuć ingerencjami z zewnątrz. W XVIII w. powszechną praktyką była gospodarka merkantylna. Polegała ona na dużej ingerencji państwa w handel i produkcję. Wspierano gałęzie przemysłu służące dworowi i armii oraz faworyzowano eksport poprzez nakładanie wysokich ceł od importu, a nawet wprowadzanie barier importowych.

6 Edukacja • zaczęto tworzyć szkoły ludowe i przyfabryczne dla ubogich
• w Prusach powstały placówki dla najmłodszych, tzw. kindergarten (Friedrich Froebel) • uznano podmiotowość dziecka w procesie edukacji • pojawiły się nowe typy szkół średnich (szkoły rycerskie) i wyższych (uczelnie techniczne) • rozgłos zyskała idea wychowania dzieci w zgodzie z naturą (Jean-Jacques Rousseau) Johann Heinrich Pestalozzi (1746–1827) – pisarz i pedagog, twórca teorii nauczania początkowego, założyciel szkół ludowych

7 Dzieciństwo • powstały książki pisane specjalnie dla dzieci
• pojawiły się ubranka dziecięce, które nie byłyby miniaturą ubrań dorosłych ludzi • w prawie dokonano rozróżnienia kar – odmiennych dla dzieci i dla dorosłych • uznano, że dziecko nie jest własnością rodzica i państwo ma prawo działać w obronie dzieci • zaczęto krytykować stosowanie kar cielesnych John Locke w traktacie Myśl o wychowaniu dowodził, że dziecko przychodzi na świat jako tabula rasa (z łac. ‘niezapisana, czysta karta’), zatem odpowiedzialność za jego właściwą edukację spoczywa na rodzicach.

8 Emancypacja kobiet Obrona praw kobiet Mary Wollstonecraft (1792) to praca, w której po raz pierwszy tak odważnie domagano się: • dostępu do edukacji takiej samej dla kobiet i mężczyzn, • zmiany stosunku między płciami – kobieta powinna być towarzyszką mężczyzny, a nie, jak dotąd, jego niewolnicą. W 1792 r. pojawiła się praca A Vindication of the Rights of Women. With Strictures on Political and Moral Subjects (Obrona praw kobiety) autorstwa Mary Wollstonecraft domagającej się zrównania praw kobiet i mężczyzn. Był to jeden z pierwszych tak odważnych głosów w obronie kobiet. Autorka zwróciła uwagę na różnice pomiędzy edukacją chłopców i dziewcząt. Podczas gdy pierwsi przyswajali języki obce, literaturę i historię oraz nauki przyrodnicze, wykształcenie ich sióstr ograniczało się do doskonalenia umiejętności potrzebnych do wykonywania zajęć domowych, czyli do roli żony i matki. Wollstonecraft porównała kobiety do niewolników – w pełni zależnych ekonomicznie od mężczyzn i pozbawionych praw. Powoływała się przy tym na oświeceniowe idee powszechnej równości wszystkich ludzi. 8 września 1791 r. Zgromadzenie Narodowe w Paryżu uchwaliło nową konstytucję, która pozbawiła kobiety prawa do głosowania i innych praw obywatelskich. W odpowiedzi na ten dokument ukazało się w Paryżu kilka dni później pismo polemiczne „Deklaracja praw kobiety i obywatelki”. Jego autorka Olympe de Gouges, pisarka i rewolucjonistka, zadedykowała swoją feministyczną deklarację pierwszej kobiecie Francji – królowej Marii Antoninie. Po ustanowieniu nowej francuskiej konstytucji stało się jasne, że w uchwalonej i ogłoszonej przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 26 sierpnia 1789 r. Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela chodziło wyłącznie o prawa mężczyzn, z całkowitym pominięciem kobiet. [...] Żądają równości, chcąc jednocześnie rozkazywać kobietom. „Deklaracja praw kobiety i obywatelki” jest zatem niezbędnym uzupełnieniem Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela czy też „Praw mężczyzny”. Zawiera, podobnie jak tamta, 17 artykułów. Prawa człowieka są również prawami kobiet , [w:] Kronika kobiet, pod. red. Marii Żmigrodzkiej-Wolskiej, Warszawa 1993, s. 315. Pierre-Louis Dumesnil Dysputa królowej Krystyny i Kartezjusza