Królowie Polscy z Dynastii Jagiellonów

Prezentacja na temat: "Królowie Polscy z Dynastii Jagiellonów"— Zapis prezentacji:

1 Królowie Polscy z Dynastii Jagiellonów
Wykonała: Dominika Barszczyk Z klasy VI d

2 Władysław II Jagiełło 1386-1434 ( lata panowania)
Władysław III Warneńczyk Kazimierz IV Jagiellończyk Jan I Olbracht Aleksander Jagiellończyk Zygmunt I Stary Zygmunt II August

3 Władysław II Jagiełło Władysław II Jagiełło, 1351 lub 1352–1434, założyciel dyn. Jagiellonów, wielki książę litew. 1377–1401, król pol. od 1386, syn Olgierda i Julianny, księżniczki twerskiej, ojciec m.in. Władysława III (zw. Warneńczykiem) i Kazimierza IV Jagiellończyka, stryjeczny brat Witolda.

4 Władysław III Warneńczyk
Władysław III Warneńczyk, ur. 11 X 1424, zm. 10 XI 1444, pod Warną, król pol. od 1434, król węg. od 1440, syn Władysława II Jagiełły i Zofii Holszańskiej, brat Kazimierza (IV Jagiellończyka).; małoletni, do 1438 pozostawał pod wpływem bpa Z. Oleśnickiego; powołanie Władysława na tron węg. miało zapewnić Węgrom pomoc Polski w wypieraniu Turków z Płw. Bałkańskiego; na przeł i 1444 zorganizował zwycięską wyprawę przeciw Turkom (pokój w Segedynie); 1444 — pod wpływem legata papieskiego kard. J. Cesariniego — złamał korzystny pokój i stanął na czele źle przygotowanej drugiej wyprawy przeciw Turkom, która zakończyła się klęską i śmiercią Władysława pod Warną (stąd później nazwany Warneńczykiem).

5 Kazimierz IV Jagiellończyk
Kazimierz IV Jagiellończyk, ur. 30 XI 1427, Kraków, zm. 7 VI 1492, Grodno, król pol., w. ks. litew., syn Władysława II Jagiełły i Zofii (Sonki), młodszy brat Władysława III Warneńczyka, ojciec m.in.: Władysława II Jagiellończyka, Kazimierza, Jana I Olbrachta, Aleksandra, Zygmunta I Starego i Fryderyka; po koronacji wznowił unię personalną z Litwą; opierał się na średniej szlachcie, zwł. wielkopol., skutecznie walczył z małopol. opozycją możnowładczą kierowaną przez kard. Z. Oleśnickiego; 1454 wydał akt inkorporacyjny Prus do Polski i wypowiedział wojnę Krzyżakom zakończoną 1466 zwycięskim pokojem ® toruńskim; jednocześnie, chcąc pozyskać szlachtę wielkopol. dla pospolitego ruszenia, nadał jej przywilej ® cerekwicki, obejmujący później inne dzielnice (® nieszawskie statuty); 1456–57 włączył do Korony księstwo oświęcimskie, a 1462 i 1476 — część Mazowsza (księstwo bełskie, ziemię rawską, gostyńską i sochaczewską — z ziem tych utworzono woj. rawskie); 1474 toczył nieudaną wojnę z królem węg. Maciejem Korwinem o włączenie Śląska do Polski; po długoletnim sporze z papiestwem i biskupami pol. zapewnił sobie prawo obsadzania katedr biskupich; 1470–79 walczył z bpem warmińskim M. Tungenem (tzw. wojna popia); nie udało mu się zatrzymać ekspansji moskiewskiej, utracił drobne terytoria na pograniczu litew.-rus.; uaktywnił politykę dynastyczną przez wprowadzenie swego syna, Władysława Jagiellończyka, na tron czes. (1471) i węg. (1490); pozostawił Polskę w rozkwicie gosp. i kulturalnym.

6 Jan I Olbracht Jan I Olbracht, z dyn. Jagiellonów, ur. 27 XII 1459, Kraków, zm. 17 VI 1501, Toruń, król pol. od 1492, ks. głogowski 1491–98, syn Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki, brat m.in.: Władysława II Jagiellończyka, Kazimierza Jagiellończyka, Aleksandra Jagiellończyka, Zygmunta I Starego i Fryderyka Jagiellończyka; 1490 pretendował do tronu węg., walcząc ze swym bratem Władysławem królem czes.; w polityce zagr. kładł nacisk na sprawy tur. oraz dążył do podporządkowania Polsce Mołdawii; w celu zrealizowania swych planów oparł się na szlachcie i wydał na sejmie piotrk przywileje ® piotrkowskie; 1497 podczas odwrotu z wyprawy mołd. poniósł porażkę pod Koźminem na Bukowinie; 1494 przyłączył do Polski księstwo zatorskie, 1495 księstwo płoc.; 1499 została zawarta unia w Wilnie (® unia polsko-litewska); swymi reformami przyczynił się do znacznego wzmocnienia stanu szlacheckiego w Polsce. F. PAPÉE Jan Olbracht, wyd. 2 Kraków 1999.

7 Aleksander Jagiellończyk
Aleksander Jagiellończyk, z dyn. Jagiellonów, ur. 5 VIII 1461, Kraków, zm. 19 VIII 1506, Wilno, wielki księżę litew. od 1492, król pol. od 1501, czwarty syn Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki, brat m.in. Jana I Olbrachta, Władysława — króla Czech i Węgier, Zygmunta I Starego i kard. Fryderyka; 1492–94 toczył niepomyślną wojnę z Moskwą; 1499 zawarł tzw. unię wileńską, zacieśniającą przymierze Litwy z Polską w obliczu nowej wojny moskiewskiej; po klęsce wojsk litew. nad Wiedroszą 1500 nastąpiło zawieszenie broni 1503 (Litwa utraciła obszary na wsch. od środk. Dniepru); rządy w Polsce rozpoczął za cenę podpisania unii w Mielniku 1501 (® unia polsko-litewska) i wydania tamże przywileju na rzecz magnatów (uzależnienie króla od senatu); 1504, wykorzystując nacisk opozycji szlacheckiej, zatwierdził na sejmie piotrk. ustawy skierowane przeciw magnatom; 1505 zaaprobował konstytucję ® nihil novi.

8 Zygmunt I Stary Zygmunt I Stary, ur. 1 I 1467, zm. 1 IV 1548, Kraków, król pol. i wielki książę litew. od 1506, syn Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki, ojciec m.in. Zygmunta II Augusta. Po śmierci króla Aleksandra Jagiellończyka wyniesiony na tron litew. przez radę wielkoksiążęcą w Wilnie (20 X 1506) i obrany królem pol. na sejmie piotrk. (8 XII 1506); koronowany w Krakowie 24 I Sprawując rządy odwoływał się do rady senatorów i kompetentnych ministrów kierujących kancelarią król., urzędem podskarbińskim i wielkorządami krak.; niechętny emancypacji polit. szlachty i systemowi parlamentarnemu, zwoływał jednak coroczne sejmy, z reguły uzyskując uchwały podatkowe (pobory) na obronę potoczną (niepowodzeniem zakończyły się podejmowane przez króla próby utworzenia stałego funduszu na obronność z podatków zależnych od dochodów); zrealizował częściowe oddłużenie skarbu, oddzielił rachunkowość dotyczącą podatków publ. od skarbu król., zreformował system monetarny (m.in. unifikacja systemu kor. z prus. 1526–28), odbudował zdewastowane żupy solne, uporządkował gospodarkę celną („nowe cło”), zabiegał o rozwój miast król., rewindykował do skarbu liczne kompleksy dóbr kor. domeny król., znajdujące się w niekorzystnych zastawach wierzycieli; odzyskanie zadłużonej domeny wielkoksiążęcej na Litwie stało się możliwe, gdy druga żona Zygmunta Starego (od 1518), Bona, przystąpiła do przejmowania we własne ręce zastawionych dóbr, wykupując je od poprzednich zastawników. Wiele uwagi przywiązywał Zygmunt Stary do porządkowania prawa (m.in. wyd. zasad procesowych 1523, statutu dla Ormian 1519), zlecił opracowanie projektu unifikacji praw w całym kraju (correctura iurium, zw. też korekturą Taszyckiego, 1532), który jednak został odrzucony na sejmie W rokoszu lwow. (wojna ® kokosza) 1537 podniesiono postulaty ruchu ® egzekucji praw; kierowały się one zwł. przeciw hegemonii elit senatorsko-ministerialnych (co wiązało się z nieprzestrzeganiem zakazów łączenia określonych urzędów świeckich i kośc., tzw. ® incompatibilitas, oraz z pomijaniem przy nominacjach na urzędy ziemskie zasady „osiadłości”, tj. zamieszkiwania na obszarze jurysdykcji urzędu), wydatnej roli w życiu polit. królowej i jej akcji wykupu w Koronie zastawionych królewszczyzn, wychowywaniu Zygmunta Augusta na dworze matki (bez zapewnienia mu edukacji polit. i rycerskiej) oraz zbyt wysokiemu „nowemu cłu”. Doniosłym wydarzeniem było przyznanie Zygmuntowi Augustowi 1529, za życia ojca, zarówno tronu Wielkiego Księstwa Litew., jak i korony pol. (na sejmie, lecz wbrew prawu, bo w wyniku ® elekcji vivente rege i bez wiedzy sejmików przedsejmowych); akt uroczystej koronacji (1530) został okupiony ugruntowaniem (1530, ponownie 1538) w prawie pozytywnym obligatoryjności powszechnej „wolnej elekcji”, i to wyłącznie po śmierci panującego władcy. Osiągnięciem było włączenie do Polski Mazowsza (po wygaśnięciu 1526 męskiej linii książąt czersko-warsz.) jako woj. mazow. (1529), wraz z wprowadzeniem do sejmu posłów mazow. sejmików ziemskich.

9 W polityce zagr. Zygmunt Stary stanął przed problemem „okrążenia”
W polityce zagr. Zygmunt Stary stanął przed problemem „okrążenia”. Wielkie Księstwo Litew., narażone na agresję Moskwy, w wyniku wojen 1507–08 i 1512–22 utraciło 1514 Smoleńsk (mimo świetnego zwycięstwa pol.-litew. pod Orszą) i 1522 Nowogród Siewierski; Wasylowi III sprzyjał ces. Maksymilian I, a brak akceptacji przez cesarstwo postanowień pokoju ® toruńskiego (1466) dopomagał wyłamywaniu się wielkich mistrzów krzyżackich z lenniczej zależności względem Polski; istniała też obawa aliansu między nowym wielkim mistrzem, Albrechtem Hohenzollernem, a w. ks. moskiewskim. Król, dotąd popierający na Węgrzech obóz antyhabsburski (małżeństwo z Barbarą Zapolyą, 1512), dostrzegł potrzebę reorientacji swej polityki; zjazd wiedeński 1515 przypieczętowany uznaniem praw Polski do lenna prus. i cofnięciem przez cesarza poparcia dla Moskwy, rozwiązał ręce Zygmuntowi Staremu na północy. W wyniku ostatniej wojny z zakonem krzyżackim (1519–20) doszło 1525 do zawarcia traktatu krak.: Zygmunt Stary zaakceptował sekularyzację zakonu i przyjął hołd lenniczy Albrechta (jako luterańskiego księcia prus.), Polsce zaś traktat zapewnił prawo inkorporacji Prus Książęcych po wygaśnięciu rodu Albrechta po mieczu. Trzecia wojna z Moskwą, mimo sukcesu pod Starobudem (1535), nie przywróciła Wielkiemu Księstwu Litew. Smoleńska; niespokojne bywało pogranicze z Tatarami krymskimi (ich najazdy odpierano przy pomocy obrony potocznej i „podarków”) i Mołdawianami (zwycięstwo hetmana J. Tarnowskiego pod Obertynem 1531 uregulowało stosunki na Pokuciu); relacje z Turcją, niebezpieczną dla państw środk. Europy od klęski Węgrów pod Mohaczem (1526), rozwiązały pomyślnie: pokój (1533) z sułtanem Sulejmanem II i dobre układy z zaprzyjaźnioną z nim Francją. Protektor sztuki, przebudował Wawel i wzniósł Kaplicę Zygmuntowską; umarł otoczony ogólnym szacunkiem, nie tylko w swych państwach, za rozwagę i pokojowe usposobienie; z jego osobowością nierozerwalnie wiąże się pojęcie pol. tzw. złotego wieku.

10 Zygmunt II August Zygmunt II August, ur. 1 VIII 1520, Kraków, zm. 7 VII 1572, Knyszyn, król pol. i wielki książę litew. od 1529, syn Zygmunta I Starego i Bony Sforza. Wyniesiony na litew. tron wielkoksiążęcy i obrany królem pol (wbrew prawu, bo w wyniku ® elekcji vivente rege i bez wiedzy sejmików), ukoronowany 20 II W 1543–48 przebywał w W. Księstwie Litew., od 1544 jako urzędujący w. książę; porządkował zaniedbany wymiar sprawiedliwości, rewidował dobra wielkoksiążęce i obronne zamki, wydawał instrukcje gosp., udzielanymi przywilejami przyczynił się do rozwoju miast, wzorem ojca hamował na sejmach tendencje szlachty W. Księstwa Litew. do emancypacji polit. i prawnej; przeciwnik unii rzeczowej Litwy z Polską, na sejmie wil doprowadził do konfirmacji praw i przywilejów W. Księstwa Litew. (potwierdzone 1551), przeciwstawiając się postulatom kor. ruchu ® egzekucji praw unifikacji ustrojowej obu państw. Romans Zygmunta Augusta z Barbarą Radziwiłłówną zakończył się potajemnym ślubem Pierwsze trzylecie panowania w Polsce (1548–50) zdominowały spory wokół kwestionowanego małżeństwa króla, będące wyrazem podziałów polit. między elitami władzy.

11 Lata 1552–59 wypełniły walki Zygmunta Augusta na sejmach z ruchem egzekucyjnym; spory obejmowały: postulowaną przez protestantów wolność wyznania (zatargi spowodowane edyktem przeciwreformacyjnym Zygmunta Augusta z 1550, jurysdykcją sądów kośc., dziesięcinami i postulatami soboru nar.); protesty dotyczące nieprzestrzegania przy nominacjach na urzędy ziemskie zasady „osiadłości” (tj. zamieszkiwania na obszarze jurysdykcji urzędu) oraz niełączenia określonych urzędów publ. (tzw. ® incompatibilitas); żądania restytucji do skarbu dóbr zastawionych i rozdanych przez poprzednich monarchów oraz przez Zygmunta Augusta (rozdawnictwo to zubożyło skarb oraz powodowało sprzeczne z duchem egalitaryzmu stanowego narastanie dużych fortun zaufanych dostojników monarchy, zainteresowanych zwalczaniem programu egzekucyjnego i ograniczeniem roli izby poselskiej w sejmie); żądania unii z W. Księstwem Litew. i ściślejszego zespolenia z Koroną Prus Królewskich. W W. Księstwie Litew. zainicjował ustawą 1557 jedno z największych swoich dokonań — reformę agrarną (tzw. ® pomiara włóczna), o skutkach sięgających XIX w. Stosunki z Ferdynandem I Habsburgiem i Karolem V Habsburgiem Zygmunt August uregulował traktatem praskim 1549, co zlikwidowało pretensje cesarstwa i Krzyżaków do Prus Książęcych; 1553 zawarł pokój z Turcją.

12 Zapewniwszy sobie bezpieczeństwo ze strony Habsburgów i Rzeszy niem
Zapewniwszy sobie bezpieczeństwo ze strony Habsburgów i Rzeszy niem. król zwrócił uwagę na ® Inflanty, zagrożone przez cara Iwana IV Groźnego; konfrontacja z zakonem inflanckim pod Poswolem 1557 (bez bitwy) zakończyła się przymierzem zaczepno-odpornym; po uderzeniu cara 1558 na Inflanty (inflancka wojna 1558–83) Zygmunt August na prośby stanów inflanckich zawarł z nimi 1559 porozumienie, a następnie 1561 wziął Inflanty pod swą władzę i opiekę (z Kurlandii i Semigalii powstało lenno, nadane byłemu mistrzowi rozwiązanego zakonu inflanckiego, G. Kettlerowi). Odpór, dawany w Inflantach Iwanowi IV Groźnemu, zmusił Zygmunta Augusta do utrzymywania na ich terenie stałych załóg i pogotowia zbrojnego na lękającej się inwazji cara litew. Białorusi; zebrane pod Witebskiem pospolite ruszenie W. Księstwa Litew zażądało od Zygmunta Augusta porozumienia z Polską w celu wspólnej obrony i wspólnego sejmu, z perspektywą układów o unię; Inflantczycy także domagali się zjednoczenia z Koroną; sprawy te wymagały aprobaty sejmu koronnego. Sytuacja skłoniła Zygmunta Augusta do reorientacji polityki; poparł program egzekucyjny, a sejmy 1562–69 zaowocowały ustawami dotyczącymi: restytucji rozdanych ® królewszczyzn, kontroli ich zasobu (lustracje) i weryfikacji zapisów zastawnych; wprowadzenia skarbu kwarcianego opartego na 1/5 dochodów z królewszczyzn i finansującego stały zaciąg na pograniczu narażonym na najazdy tatar.

13 (® kwarciane wojsko); aktualizacji i rozszerzenia ograniczeń w zakresie niepołączalności urzędów (m.in. zakaz posiadania 2 starostw sądowych) i „osiadłości”. Na mocy uchwalonej na sejmie lubel ® unii polsko-litewskiej — po przyłączeniu do Korony Podlasia, Wołynia i Ukrainy — utworzono Rzeczpospolitą ze wspólnie obieranym monarchą i wspólnym sejmem, lecz przy zachowaniu równorzędności Polski i W. Księstwa Litew. oraz odrębności w nich resortów ministerialnych, innych urzędów i praw; federacyjny kształt unii wynikł gł. ze stanowiska króla (odrzucono pierwotne propozycje egzekucjonistów nawiązujące do formuły inkorporacji). Zasługą też w znacznej mierze króla były akty legislacyjne dotyczące tolerancji rel. — zniesienie egzekucji starościńskiej dla wyroków sądów kośc. (od 1552 była ona tylko zawieszona) i edykt z 1570 „o niesądzeniu za herezję”; król podtrzymał jednak dawne uprawnienia Kościoła rzymskokatol. i 1564 przyjął postanowienia soboru ® trydenckiego. W 1563 Rosja zajęła Połock, trwała również kampania wojenna w Inflantach; 1567 Zygmunt August zgromadził liczne wojska pod Radoszkowicami, lecz do bitwy nie doszło; do śmierci króla spór o Inflanty i wsch. rubieże W. Księstwa Litew. nie został zamknięty. Kolekcjoner arrasów, twórca bezcennej biblioteki (ok. 3,5 tys. tomów), miłośnik muzyki, mecenas pisarzy, nie rozwinął jednak Zygmunt August swego dworu w promieniujący szerzej ośr. kult.; wynikało to z wędrownego (między Litwą i Polską) i samotniczego trybu życia, na którym trwałe piętno odcisnęło nieudane trzecie małżeństwo z Katarzyną Habsburżanką (1553, separacja od 1563).

14 Zygmunt II August