Środowisko szkolne jako źródło stresu zawodowego

Prezentacja na temat: "Środowisko szkolne jako źródło stresu zawodowego"— Zapis prezentacji:

1 Środowisko szkolne jako źródło stresu zawodowego
Dr Anna Siudem UMCS Lublin

2 Definicje stresu psychologicznego trzy nurty koncepcji:
Stres rozumiany jako bodziec, sytuacja trudna lub wydarzenie zewnętrzne o określonych właściwościach, (ale to samo wydarzenie np. występ publiczny, dla jednej osoby będzie stresujące, a dla innej nie). Stres jako reakcje wewnętrzne człowieka, zwłaszcza reakcje emocjonalne – koncepcje zaczerpnięte z nauk medycznych, (ale reakcja lękowa, stan napięcia, poczucia zagrożenia – te reakcje mogą wywoływać też inne bodźce np. wysoka czy niska temperatura). Stres jako relacja (interakcja) pomiędzy czynnikami zewnętrznymi a właściwościami człowieka – zawiera obydwa powyższe człony oraz czynnik pośredniczący – spostrzeganie sytuacji przez podmiot (współczesne ujęcie interakcyjne).

3 Stres jako sytuacja trudna:
T. Tomaszewski – stres jest to sytuacja, w której naruszona została równowaga podstawowych elementów ją konstytuujących, czyli: zadań, czynności, warunków i cech podmiotu - brak wzajemnego dostosowania (czyli równowagi) tych elementów np. brak warunków do zaspokojenia potrzeb, brak czynności umożliwiających zaspokojenie potrzeb w danych warunkach. Stres powstaje wtedy gdy wymagania stawiane jednostce przekraczają jego możliwości.

4 Rodzaje sytuacji trudnych według Tadeusza Tomaszewskiego:
Sytuacje utrudnienia – gdy w działaniu swym jednostka napotyka przeszkodę lub brak jakichś elementów potrzebnych do wykonania zadania: braki przedmiotów, narzędzi, osób współdziałających; braki informacyjne; przeszkody (trudny dostęp, zakazy i nakazy moralne); naciski (presja czasu, nacisk oczekiwań); przeciwdziałanie (udaremnianie działań przez innych). Sytuacje deprywacji (pozbawienia) – człowiek jest pozbawiony czegoś, co jest potrzebne do jego normalnego życia lub funkcjonowania w swoim środowisku. Sytuacje, w których są niezaspokojone potrzeby fizjologiczne, psychiczne lub społeczne lub też człowiek ma ograniczone możliwości zaspokojenia potrzeb,

5 Sytuacje zagrożenia– istnieje zwiększone prawdopodobieństwo naruszenia jakiejś wartości cenionej przed podmiot: życia, zdrowia, jego samego lub bliskich, własności, uprawnień, pozycji społecznej, dobrego mienia, własnego dzieła, poglądów, dobrego samopoczucia lub samooceny itp. Sytuacje przeciążenia – gdy wymagania stawiane jednostce znacznie przekraczają jej możliwości psychiczne (intelektualne), fizyczne. Są to sytuacje, w których zadania nie są dostosowane do możliwości człowieka lub nie ma on warunków do ich wykonania. Sytuacje konfliktowe – gdy jednostka znajduje się w polu działania przeciwstawnych sił, mogą to być zarówno siły fizyczne jak i sprzeczne naciski społeczne lub moralne. Człowiek znajdujący się w działaniu tych sił musu dokonać wyboru.

6 Stres w teorii R. Lazarusa i S. Folkman:
Jest określany jako dynamiczna relacja pomiędzy człowiekiem a otoczeniem, która to relacja oceniana jest przez jednostkę jako wymagająca wysiłku adaptacyjnego lub przekraczająca możliwości sprostania jej. W wyniku oszacowania zdarzenie stresowe zostaje zaklasyfikowane przez jednostkę do jednej z trzech kategorii: Krzywda lub strata - szkoda lub uraz już powstały. Zagrożenie - krzywda, strata nie wystąpiły jeszcze, ale są przewidywane. Wyzwanie - zdarzenie spostrzegane jest przez jednostkę jako prowokujące do walki.

7 Symptomy towarzyszące przeżywaniu stresu: FIZJOLOGICZNE:
Częste przeziębienia lub inne infekcje, palpitacje serca, kłopoty z oddychaniem, ucisk lub bóle w klatce piersiowej, osłabienie, bezsenność, bladość, skłonność do omdlenia, migreny, bóle niewiadomego pochodzenia, ciśnieniowe bóle głowy, bóle w krzyżu, niestrawności, biegunki, zaparcia, choroby skóry lub alergie, astma, wzmożone pocenie się i lepkość rąk, zaburzenia w miesiączkowaniu, szybka utrata wagi, pleśniawki lub zapalenie pęcherza moczowego.

8 PSYCHOLOGICZNE: Gniew, złość, rozdrażnienie, nerwowość, lęk, obawa,
wstyd, zakłopotanie, depresja, złe samopoczucie, poczucie winy, zazdrość, zawiść, huśtawka nastrojów, obniżona samoocena, poczucie braku kontroli, uczucie beznadziejności, myśli samobójcze, myśli paranoidalne, niezdolność do koncentracji, natrętne myśli lub wyobrażenia, ucieczka myśli, wzmożone fantazjowanie.

9 BEHAWIORALNE: Zachowanie bierne lub agresywne, skłonność do irytacji,
trudności z mówieniem, drżenie, tiki nerwowe, wysoki i nerwowy śmiech, zgrzytanie zębami, nadmierny pociąg do alkoholu, zwiększone spożycie kofeiny, jedzenia dla zabicia czasu, zakłócony rytm snu (np. budzenie się bardzo wcześnie), zamykanie się w sobie lub popadanie w przygnębienie, zaciskanie pięści, uderzanie pięścią (np. w stół), zachowania kompulsywne lub impulsywne, rytuały „sprawdzania”, zła gospodarka czasem, obniżona jakość pracy, zwiększona absencja w pracy, szybkie jedzenie/chodzenie, zwiększona podatność na uleganie wypadkom, zmiana stosunku do seksu.

10 Przyczyny stresu - stresory – czynniki powodujące stres:
Dramatyczne wydarzenia o rozmiarach katastrof, obejmujące całe grupy- wojny, klęski żywiołowe (stres ekstremalny, traumatyczny): Atakują najbardziej podstawowe wartości człowieka – życie, schronienie, Stawiają niezwykle wysokie wymagania, którym nie można sprostać, posługując się już istniejącymi strategiami wykorzystania posiadanych zasobów Często przychodzą bez ostrzeżenia Pozostawiają po sobie potężny ślad, który jest reaktywowany, ilekroć pojawiają się bodźce skojarzone z danym wydarzeniem Poważne wyzwania i zagrożenia, dotyczące jednostek lub kilku osób – stresowy o średniej sile – koncepcja zmian życiowych – np. śmierć współmałżonka, rozwód, separacja. Drobne, codzienne utrapienia np. niemożność znalezienia potrzebnej rzeczy, drobne nieporozumienia w rodzinie – są częste i powszechne.

11 Do najczęstszych stresorów w pracy według R. Kalimo należą:
przeciążenie fizyczne pracą, tj. nałożenie na pracownika nadmiernych zadań wymagających wysiłku fizycznego i prowadzących do wyczerpywania się jego sił, stąd potrzeba dłuższego czasu na ich restytucję; ogólne obciążenie umysłowe, którego wskaźnikiem jest obciążenie poziomu funkcjonowania umysłowego (zwłaszcza upośledzenie procesów myślenia, pamięci i uwagi); nadmierne uproszczenie czynności, które w normalnych warunkach są wykonywane w sposób mniej stereotypowy i automatyczny; jakościowe przeciążenie pracą, polegające na wykonywaniu zadań złożonych, niejasnych, konfliktowych; presja czasu, która jest jednym z najbardziej dolegliwych stresorów, monotonia, zwłaszcza dla osób mających indywidualną cechę zwaną zapotrzebowaniem na stymulację; brak wsparcia społecznego w pracy, tj. poczucie, że w razie pojawienia się trudności pracownik nie może liczyć na pomoc; niesprawiedliwe traktowanie przez przełożonego, polegające najczęściej na faworyzowaniu innych, mniej zasłużonych, niedostrzeganiu zasług i możliwości pracownika; brak wyraźnych osiągnięć w pracy zawodowej (stres zalegający przez dłuższy czas, obniżający poczucie własnej wartości); brak okazji do współdecydowania w ważnych sprawach; brak uznania społecznego w swoim środowisku pracy (

12 Nasilenie stresu można zmierzyć korzystając ze skali dr Richarda Rahe’a. Obliczył on natężenie stresu wywołanego przez ważne wydarzenia życiowe i przyporządkował każdemu z nich wartość liczbową Ocenia się, że osoby, których wynik wynosi ponad 30 punktów, ponoszą ryzyko zapadnięcia na poważną chorobę w ciągu najbliższych dwóch lat. Stresor Wartości liczbowe Śmierć współmałżonka/dziecka Rozwód Separacja małżeńska Odsiadka w więzieniu Śmierć członka bliskiej rodziny Ślub Utrata pracy Odejście na emeryturę Ciąża Kłopoty w życiu seksualnym Zmiana sytuacji zawodowej Zamiana sytuacji finansowej Całkowita zmiana charakteru pracy Zmiana zakresu obowiązków zawodowych Problemy z teściami Wielki sukces osobisty Początek lub koniec nauki w szkole Kłopoty z szefem Zmiana w godzinach lub warunkach pracy Zmiana szkoły lub studiów Wakacje Drobne przekroczenia prawa 10 8 7 6 5 4 3 2

13 Rodzaje obciążeń w zawodzie nauczyciela:
Tygodniowy czas pracy nauczycieli znacznie przekracza czas pracy innych pracowników sfery budżetowej. Ryzyko chorób somatycznych i psychicznych (nerwice) – zawód nauczyciela zajmuje drugie miejsce pod względem ryzyka chorób układu krążenia (na pierwszym miejscu – piloci, kierowcy autobusów i kontrolerzy lotów – badania niemieckie). Uczucie zmęczenia i wyczerpania. Brak przyjemności z wykonywania zawodu. Brak satysfakcji finansowej. Lęk przed rutyną zawodową. Zmniejszenie produktywności. Dehumanizacja – początkowa sympatia do podopiecznych przechodzi w emocjonalny dystans, a nawet uczucie pogardy czy lekceważenia. W konsekwencji często przedwczesna rezygnacja z obranego zawodu z powodu niezdolności do pracy czy choroby.

14 Rodzaje obciążeń w zawodzie nauczyciela cd.:
Problem dwóch miejsc pracy: nauczanie, przygotowanie do zajęć oraz spotkania i narady z kolegami i rodzicami, praca wykonywana w różnych miejscach (w szkole, w domu), trudności w organizacji czasu pracy. Zachowanie autorytetu a nadmiar obowiązków. Pogarszające się warunki pracy. Zmieniona i czasami niechętna do nauki młodzież. Brak uznania dla własnej pracy, ciągła krytyka i negatywna opinia publiczna o pracy nauczycieli. W konsekwencji prowadzi to do psychicznego i fizycznego wyczerpania zwanego syndromem wypalenia zawodowego. Typowe zjawisko dla nauczycieli - brak umiejętnością odprężania się.

15 Najczęstsze przyczyny stresu szkolnego u uczniów:
Zatłoczenie – wzrasta irytacja, rywalizacja, zachowania agresywne, Hałas – traktowany jest jako zagrożenie, Stopnie, presja osiągnięcia dobrych wyników, współzawodnictwo, Naciski z zewnątrz (od dorosłych), aby uczeń podejmował określone decyzje – prowadzi do wyuczonej bezradności, Nie dostarczający zachęty, zbyt surowi nauczyciele, Obojętny system szkolny, nie uwzględniający indywidualnych potrzeb, Przytłaczająca ilość zadań dodatkowych, Presja rówieśników, Stygmatyzacja, etykietowanie – wyśmiewanie dzieci, które są „inne”, Przestępstwa w szkole (kradzieże, przemoc, używanie narkotyków).

16 Endler i Parker wyróżnili trzy style radzenia sobie ze stresem:
styl skoncentrowany na zadaniu - strategia konfrontacyjna, która polega na walce z przeszkodami lub obronie własnego stanowiska oraz na planowym i systematycznym rozwiązywaniu problemu styl emocjonalny - zmierzający do redukcji nieprzyjemnych emocji: dystansowanie się, unikanie – ucieczkę, samoobwinianie, samokontrolę, poszukiwanie wsparcia społecznego oraz próby dostrzegania dobrych stron trudnej sytuacji styl unikający - obejmujący działania skierowane na odwrócenie uwagi od źródła stresu lub poszukiwanie wsparcia społecznego

17 Jak polubić stres? Przede wszystkim pogódź się z tym, że stres jest nieuchronnym elementem Twojego życia. Stres utrzymuje Cię w gotowości. Przeżywanie zdarzeń, które odbierasz jako stresujące może mieć pozytywny wpływ na Twój ogólny rozwój, na wzmacnianie wysokiej samooceny oraz nabywanie umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Rozmawiaj na temat swoich problemów. Bądź realistyczny. Planuj pracę. Rób przerwy. Ucz się relaksu. Ćwicz regularnie. Dbaj o prawidłowe odżywianie. Kontroluj stan zdrowia.

18 Jak polubić stres cd.? Unikaj częstych zmian w krótkim czasie.
Pamiętaj, że nadużywanie alkoholu, tytoniu oraz środków przeciwbólowych, nasennych i uspokajających jako sposobu obrony przed działaniem stresu jest nieskuteczne, a ponadto prowadzi do komplikacji zdrowotnych i życiowych. Zgłoszenie się o pomoc do lekarza, psychologa, psychiatry, duchownego – ludzi doświadczonych w pomaganiu innym, to nie objaw słabości, to po prostu mądre postępowanie. Nie pozwól, aby stres nad tobą zapanował. Bądź optymistyczny, stres jest częścią `życia. Każdy ma wzloty i upadki.

19 Sposoby natychmiastowego zwalczania stresu
Oddech jako wentyl bezpieczeństwa Odwiedź swą oazę duchowego spokoju Przypomnij sobie, co cię trapiło przed rokiem Zastosuj afirmację: „Z każdym dniem robię coraz większe postępy” Rozciągnij się – zachowaj dobre ukrwienie wszystkich partii ciała Rozmasuj barki Stań obok i spójrz obiektywnie na problem Zgromadź całe napięcie fizyczne w zaciśniętej pięści, po czym wytrząśnij je z niej Zadaj sobie pytanie: „Co najgorszego może mnie spotkać?”

20 Dziękuję!