Rząd w systemach parlamentarnych. Cz. II

Prezentacja na temat: "Rząd w systemach parlamentarnych. Cz. II"— Zapis prezentacji:

1

2 Rząd w systemach parlamentarnych. Cz. II

3 Powoływanie rządu. W pierwszym okresie istnienia organów, które genetycznie mogą być uważane za rządy ich powoływanie następowało na zasadzie monarchicznej. W istocie członkowie rządu (ministrowie) nie tworzyli jeszcze odrębnego kolegium, byli traktowani jako najbliżsi współpracownicy monarchy. Monarcha dobierał skład rządu wedle własnego uznania, kierując się względami osobowościowymi kandydata, jego umiejętnościami, czy ogólnym podobieństwem myślowym. Innymi słowy czynniki osobiste przy doborze członków rządu przeważały nad względami instytucjonalnymi (co najwyżej brano pod uwagę zdolność do porozumiewania się/komunikowania się z innymi osobami, ze względu na konieczność zapewnienia dobrej współpracy między najbliższymi współpracownikami monarchy, choć i to nie było bezwzględnym założeniem).

4 Jednak już w XVII wieku w Anglii pojawiać zaczęły się pierwsze objawy współpracy ministrów królewskich z parlamentem. Ministrowie, chcąc zapewnić powodzenie swoich projektów (czyli formalnie projektów królewskich) w parlamencie musieli pozyskiwać wsparcie ze strony parlamentu. Więcej, szczególnie w okresie Restauracji Stuartów (po 1660r.) zaczęły formować się w parlamencie dwa luźne organizacyjnie, bardziej funkcjonujące na podstawie związków towarzysko – środowiskowych ugrupowania rywalizujące ze sobą (wigów i torysów), których nastawienie do poszczególnych ministrów było implikowane ich przynależnością do którejś z grup. Na przełomie XVII w. i XVIII w. zanika tendencja do powoływania w skład gabinetu ministrów wywodzących się z różnych grup politycznych. Wilhelm III (1689 – 1702) powołuje w skład gabinetu polityków wywodzących się z dominującego w Izbie Gmin ugrupowania.

5 W XVIII wieku utrwala się zasada, że wynik wyborów do Izby Gmin implikuje skład rządu. W efekcie więc, rolę „akuszera” gabinetu pełnią wyborcy, których werdykt jest szanowany przez monarchę, potwierdzany wskazaniem przyszłego premiera. Klasyk konstytucjonalizmu brytyjskiego W. Bagehot posługując się pewnym skrótem myślowym zwrócił jednak uwagę, że Izba Gmin nie rządzi, lecz „wybiera” rządzących. Nienaruszona zasada monarchiczna przy wyborze członków rządu panowała na kontynencie europejskim dłużej, gdyż w przypadku Niemiec, Prus, Austro – Węgier, Rosji do I wojny światowej, natomiast Rumunii, Bułgarii także do II wojny światowej. Nawet okres monarchii konstytucyjnych nie dopuścił do stanowczego udziału parlamentów w procedurze wyboru rządu, choć władcy (szczególnie cesarz Austro – Węgier, później także władcy Prus i Niemiec) uwzględniali w swoich nominacjach układ sił parlamentarnych.

6 W mniejszej grupie państw już w XIX wieku doszło do „parlamentaryzacji” procesu formowania rządu. Przykładowo, w III Republice, Belgii, Szwecji, Danii ujawnił się wpływ parlamentu na formowanie składu rządu i jednocześnie słabnięcie pozycji prezydenta/monarchy (zasady monarchicznej) w tej procedurze. W ten sposób ujawniły się dwie sfery oddziaływania na procedurę formowania rządu – parlamentarna oraz poddana wpływowi głowy państwa. Tam gdzie głowa państwa miała charakter monarchiczny, jej wpływ na formowanie rządu słabł, a zaznaczał się silniej jedynie w sytuacjach konfliktowych, w których konieczny był arbitraż politycznie niezaangażowanej głowy państwa (Belgia, Holandia). Tym nie mniej J. Stembrowicz przyjmuje, że w okresie po I wojnie światowej w monarchiach dobiegła końca ewolucja znaczenia głowy państwa do roli czynnika wyzbytego na ogół realnej władzy.

7 W niektórych przypadkach ostatecznie doszło wręcz do wyłączenia monarchicznej głowy państwa z procedury tworzenia rządu. Przykładem jest zestaw ustaw konstytucyjnych Szwecji (1969 – 1974), które pozbawiły monarchę całkowicie wpływu na tworzenie rządu. W przykładzie szwedzkim interesujące jest także, iż zasadniczym organem uczestniczącym w tworzeniu rządu w Szwecji jest talman, czyli przewodniczący Rikstagu, który z formalnoprawnego punktu widzenia inicjuje formowanie rządu. Ciekawe jest także, że w niektórych państwach po I wojnie światowej zrezygnowano nie tylko z udziału głowy państwa w procedurze formowania rządu (np. Austria), lecz wręcz z jej istnienia jak np. w konstytucji Łotwy z 1922r. Oznaczało to uzależnienie powołania rządu wyłącznie od woli parlamentu, co zbliżało te systemy ustrojowe do systemów rządów zgromadzenia.

8 Prawdopodobnie była to z jednej strony reakcja na poprzednio występujące, pełne podporządkowanie procedury formowania rządu przez głowę państwa, a z drugiej rodzaj „zachłyśnięcia się” demokratycznością powoływania rządu przez reprezentację Narodu, co przeciwstawiano powoływaniu rządu w sposób bardziej gabinetowy, przez głowę państwa. Wiązało się z tym pojmowanie parlamentaryzmu, jako formy władzy w której organy egzekutywy podporządkowane są parlamentowi lub jego ważniejszej izbie (np. w Polsce Sejm). W okresie konstytucjonalizmu liberalnego (do 1918r.), szczególnie część parlamentarna procedur formowania rządu została poddana swobodnej grze politycznej. Gra ta wyrażała się m.in.: w przekonaniu, że parlament jako reprezentacja narodu jest najlepszym środowiskiem dla kształtowania składu przyszłego rządu (zarówno politycznego jak i osobowego – stąd duży udział wytrawnych parlamentarzystów w składach rządów)

9 w powstawaniu kilku, równolegle działających ośrodków politycznych usiłujących sformować gabinet,
w braku nadmiernego przywiązania do zobowiązań podejmowanych przez osoby i ugrupowania formułujące nowy gabinet, w zróżnicowanym podejściu do roli głowy państwa, w stałym podejmowaniu działań zmierzających do sformowania nowego gabinetu mimo formalnego istnienia rządu. Jednocześnie przez cały ten okres wzrastało znaczenie rządu i utrwalało się przekonanie o jego zasadniczym wpływie na bieg spraw publicznych w państwie. Miał na to wpływ wzrost zadań państwa, w szczególności tych wymagających szybkich decyzji np. w sferze gospodarczej lub wymagających poufności, co pozostawało w sprzeczności z jawnością posiedzeń parlamentu. Oznaczało to, że „wartość” polityczna funkcji rządowych wzrastała, wzmacniając nacisk na udział partii i poszczególnych polityków w rządach.

10 W okresie konstytucjonalizmu liberalnego uważano, że formowanie rządu nie stanowi przedmiotu regulacji prawnych (normatywnych). Z kolei zwyczaj konstytucyjny, wobec zbyt często zmieniającej się praktyki ustrojowej nie mógł się wykształcić. W efekcie, traktowano ten proces jako zjawisko o charakterze politycznym, podporządkowany praktyce ustalonej przez partie polityczne. Podejście to współgrało z poglądem o co najmniej wstrzemięźliwym (o ile dopuszczalnym) regulowaniu zachowań partii politycznych w życiu państwowym.

11 W efekcie proces formowania rządów poddany został żywiołowi politycznemu koncentrującego się w parlamencie. Przejawiało się m.in. w: znaczne zróżnicowanie (zatomizowanie) większości parlamentarnej, brak stabilności większości parlamentarnej, brak wiodącej roli szefa rządu, a nawet niechęci do jego wzmacniania, poufność czynionych ustaleń, brak trwałych zasad tworzenia rządu, zmienność reguł, brak zasad określających relacje między ugrupowaniami tworzącymi rząd (częste zjawisko tzw. „odwracania sojuszy”), niewielkie zmiany w składzie osobowym rządów, przy dużej rotacji rządów (np. 87 rządów w III Republice Francuskiej w latach1871 – 1940, 14 rządów Republiki Weimarskiej w latach 1919 – 1933, 40 rządów Belgii w okresie ).

12 Wyjątkowy na tym tle jest przykład Niemiec Weimarskich (konstytucja z 1919r.), ze szczególną pozycją prezydenta. Prezydent mianował i odwoływał kanclerza. Kanclerz i rząd powinien posiadać zaufanie parlamentu, jednak konstytucja nie wiązała powołania kanclerza przez prezydenta z bezwzględną koniecznością uzyskania parlamentarnej inwestytury (votum zaufania). Podobne rozwiązanie w Konstytucji Finlandii z 1919r. (nieobowiązująca). Jest rzeczą interesującą, że po tych doświadczeniach w obu państwach doszło do „parlamentaryzacji” powoływania rządów, a przede wszystkim do znacznego osłabienia pozycji prezydenta.

13 Dylematy związane z próbą przezwyciężenia dziedzictwa liberalnego konstytucjonalizmu (racjonalizacja parlamentaryzmu w sferze powoływania rządu czy określić reguły tworzenia rządu na płaszczyźnie prawnoustrojowej (regulacje normatywne prawa pozytywnego?, zwyczaj?) i czy zapewni to skuteczność procedury formowania rządu? Proponowane rozwiązania: ujęcie zasad/reguł/w postać sformalizowanych procedur formowania rządu w konstytucji, np. Niemcy, Włochy, Szwecja, Irlandia, Hiszpania, Grecja, Polska, Czechy, jednak brak sformalizowanych normatywnie reguł w Holandii, Luksemburgu czy Norwegii. konstytucyjne próby zażegnania kryzysów związanych z formowaniem rządu, poprzez: jednoznaczne, normatywne ustalenie większości parlamentarnej niezbędnej dla sformowania rządu (np. Niemcy, Finlandia, Rumunia) lub świadome dopuszczenie do powstania rządów mniejszościowych (problem tzw. negatywnego parlamentaryzmu, głównie skandynawskiego lub portugalskiego),

14 c) ograniczenie swobody działania uczestników formowania rządu poprzez określenie czynności podejmowanych przez poszczególnych uczestników formowania rządu (np. Niemcy, Bułgaria, Hiszpania, Grecja, Portugalia, Finlandia, Słowenia), np. konsultacje ze wskazanymi przez konstytucję podmiotami, wymóg prowadzenia rozmów (negocjacji) przez potencjalnych partnerów przyszłej koalicji rządowej, d) określenie wymaganej większości przy podejmowaniu decyzji parlamentarnych związanych z tworzeniem rządu (np. Niemcy, Hiszpania, Finlandia –większość bezwzględna, Szwecja, Portugalia – większość zwykła) e) określenie rodzaju głosowania np. jawne (np. Finlandia), imienne (np. Włochy), tajne (Słowenia), f) debata parlamentarna nad powołaniem rządu (Portugalia, Hiszpania, Włochy, Grecja) dając szansę/przynosząc obawę upublicznienia stanowisk partii politycznych lub zakaz debaty (Niemcy, Estonia), jako wyraz powstrzymywania się przed destrukcyjnym w skutkach poddawaniem pod ocenę osoby szefa rządu lub samego rządu

15 czy określić zakres kompetencji organów państwa zaangażowanych w formowanie rządu i ewentualny podział kompetencji między nimi (a także określenie ich ról ustrojowych)? Proponowane rozwiązanie: zaufanie do doświadczeniu głowy państwa i przekazanie jej odpowiedzialności za trafność doboru rządu, a tym samym zminimalizowanie roli regulacji normatywnej w procesie formowania rządu (Holandia, Belgia, Dania, Norwegia), skrępowanie swobody działania głowy państwa jako wyraz obawy przed wykorzystaniem zajmowanej pozycji dla realizacji samodzielnych celów politycznych (Hiszpania, Grecja, Finlandia, Rumunia, Słowenia) oparcie się na czynniku parlamentarnym (parlamentarno – politycznym) jako zasadniczej determinancie składu rządu (Niemcy, Hiszpania, Finlandia, szczególnie Szwecja), rezygnacja z udziału głowy państwa (Szwecja) rezygnacja z bezpośredniego udziału parlamentu (Holandia, Francja), jako wyraz zaufania do wyboru dokonanego przez głowę państwa.

16 Przykłady regulacji konstytucyjnych dookreślonych zwyczajem konstytucyjnym
Art. 43 Konstytucji Holandii Premiera i pozostałych ministrów powołuje się i odwołuje dekretem królewskim. Zwyczaj: monarcha powołuje informatora lub formatora, który dokonuje rozpoznania nastawienia politycznego partii politycznych i informuje o tym monarchę lub przystępuje do sformowania rządu. Głównym założeniem misji informatora/formatora jest oparcie rządu na zasadzie większości parlamentarnej. Powołanie przez monarchę rządu nie wymaga następnie potwierdzenia w formie udzielenia inwestytury parlamentarnej (votum zaufania). Art. 77 Konstytucji Luksemburga Wielki Książę powołuje i odwołuje członków Rządu. Zwyczaj: jak w przypadku Holandii, jednak szef rządu przedstawia w exposé program gabinetu, który podlega następnie ewentualnym zmianom przez Izbę Deputowanych.

17 Przykłady regulacji konstytucyjnych dookreślonych zwyczajem konstytucyjnym
§ 12 Konstytucji Norwegii z 1814r. Król osobiście wybiera Radę spośród obywateli norweskich posiadających prawa wyborcze. Rada składa się z premiera i co najmniej siedmiu członków. Zwyczaj: Zgodnie z przyjętym zwyczajem konstytucyjnym, monarcha powołuje na premiera lidera partii, która zdobyła największą liczbę mandatów w wyborach do Stortingu, a na jego wniosek pozostałych ministrów. § 14 Konstytucji Danii z 1953r. Król mianuje i odwołuje premiera i pozostałych ministrów. Zwyczaj: Monarcha w oparciu o własne rozeznanie sytuacji politycznej, a niekiedy w oparciu o rekomendację ustępującego szefa rządu powierza misję sformowania rządu przedstawicielowi partii, która zdolna będzie do samodzielnego stworzenia rządu lub utworzenia rządu większościowego. Monarcha powołuje ministrów w oparciu o wniosek premiera. Program rządu jest przedstawiany w Folketingu, jednak bez odwoływania się do przegłosowania votum zaufania.

18 Przykłady regulacji konstytucyjnych dookreślonych zwyczajem konstytucyjnym
Art. 96 Konstytucji Belgii Król powołuje i odwołuje swoich ministrów. Zwyczaj: Monarcha najczęściej po wyborach powołuje informatora i formatora (w celach podobnych jak w Holandii), po czym kandydat na premiera przedstawia skład rządu i jego program w Izbie Reprezentantów celem uzyskania inwestytury parlamentarnej. Po jej uzyskaniu (votum zaufania) monarcha powołuje premiera i rząd.

19 Zakres kompetencji głowy państwa w procedurze formowania rządu:
Zakres kompetencji parlamentu: - prowadzenie (pasywne lub aktywne) rozmów z przedstawicielami partii politycznych (Hiszpania, Grecja, Finlandia, Włochy, Niemcy), - wskazanie osoby odpowiedzialnej za tworzenie rządu (o różnym stopniu autonomii decyzyjnej) – od powołania premiera po wystąpienie z odpowiednim wnioskiem do parlamentu (formator, informator, desygnowany premier, premier) – np. Wielka Brytania, Belgia, Holandia, Luksemburg, Norwegia, Dania, Włochy, Austria, Litwa (w), Finlandia (w), Czechy, Słowacja, Niemcy (w), Francja, Hiszpania, Portugalia, Grecja; -udzielenie pełnomocnictw do formowania rządu (Estonia), -wyrażenie zgody na powołanie wskazanego przez głowę państwa kandydata na premiera (Litwa), -wskazanie kandydata na szefa rządu (Irlandia, Finlandia), -wybór szefa rządu (np. Finlandia, Szwecja (?), Hiszpania, Słowenia, Niemcy), -wybór członków rządu (Irlandia, Bułgaria),

20 - możliwość skrępowania swobody decyzyjnej głowy państwa przez przepisy konstytucyjne (np. Grecja, Bułgaria, Czechy ), - powołanie rządu przejściowego (technicznego) na wypadek fiaska procedury formowania rządu (Bułgaria, Chorwacja), - powołanie członków rządu przez głowę państwa na wniosek szefa rządu – np. Wielka Brytania, Norwegia, Niemcy, Czechy, Słowacja, Włochy, Litwa, Austria, Finlandia, Grecja, Hiszpania. - udzielenie votum zaufania (np. Belgia, Czechy, Słowacja, Włochy, Hiszpania, Grecja, Łotwy) - wysłuchanie programu rządu (np. Luksemburg, Dania, Litwa, Austria, Portugalia, Hiszpania)

21 Ujęcie klasyczne podziału kompetencji w zakresie powołania rządu między głowę państwa a parlament w systemie republikańskim. Art.92 Konstytucji Włoch Prezydent Republiki mianuje Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek, ministrów. W praktyce powierzenie funkcji premiera poprzedzają liczne konsultacje z b. prezydentami Republiki, przedstawicielami parlamentu i partii politycznych. Dopiero uzyskanie pewności co do większościowego charakteru przyszłego rządu uruchamia formalne procedury tworzenia rządu. Art. 93 Konstytucji Włoch Prezes Rady Ministrów i ministrowie przed objęciem swoich funkcji składają przysięgę na ręce Prezydenta Republiki. Art. 94 Konstytucji Włoch Rząd musi posiadać zaufanie obu izb. Każda izba udziela lub odmawia zaufania w drodze głosowania imiennego nad umotywowanym wnioskiem. W ciągu dziesięciu dni od utworzenia rząd zwraca się do izb o udzielenie mu zaufania.

22 Ujęcie klasyczne podziału kompetencji w zakresie powołania rządu między głowę państwa a parlament w systemie republikańskim. Artykuł 70 Konstytucji Austrii z 1920/1929r. (1) Prezydent Federalny powołuje Kanclerza Federalnego i na jego wniosek pozostałych członków Rządu Federalnego. (3) W przypadku powołania Rządu Federalnego w czasie, gdy Rada Narodowa nie obraduje, Prezydent Federalny zwołuje w celu przedstawienia nowego Rządu Federalnego Radę Narodową na sesję nadzwyczajną (art. 28 ust. 2) w taki sposób, aby Rada Narodowa zebrała się w ciągu tygodnia.

23 Ujęcie klasyczne podziału kompetencji w zakresie powołania rządu między głowę państwa a parlament w systemie republikańskim. Artykuł 84 Konstytucji Litwy z 1992r. Prezydent Republiki: (…) 4)za zgodą Sejmu mianuje Prezesa Rady Ministrów, powierza mu misję sformułowania Rządu i zatwierdza jego skład; Artykuł 67 Sejm: (…) 6)aprobuje lub odrzuca przedstawioną przez Prezydenta Republiki kandydaturę na Prezesa Rady Ministrów; 7)rozpatruje przedstawiony przez Prezesa Rady Ministrów program Rządu i postanawia o jego przyjęciu; Artykuł 92 Konstytucji Litwy Prezesa Rady Ministrów powołuje i odwołuje Prezydent Republiki za zgodą Sejmu. Ministrów powołuje i odwołuje Prezydent Republiki na wniosek Prezesa Rady Ministrów. Prezes Rady Ministrów nie później niż w ciągu 15 dni od swego powołania przedstawia Sejmowi utworzony przez siebie i zaaprobowany przez Prezydenta Republiki Rząd oraz przedstawia program Rządu.

24 Ujęcie klasyczne podziału kompetencji w zakresie powołania rządu między głowę państwa a parlament w systemie republikańskim. Art. 110 Konstytucji Słowacji 1. Przewodniczącego rządu mianuje i odwołuje prezydent Republiki Słowackiej. 2. Przewodniczącym rządu może zostać mianowany każdy obywatel Republiki Słowackiej, który może być wybrany do Rady Narodowej Republiki Słowackiej. Art. 111  Na wniosek przewodniczącego rządu prezydent Republiki Słowackiej mianuje i odwołuje innych członków rządu i powierza im kierowanie ministerstwami. Wiceprzewodniczącym rządu i ministrem może zostać mianowany obywatel, który może być wybrany na posła do Rady Narodowej Republiki Słowackiej. Art. 113 Rząd jest zobowiązany w ciągu 30 dni po swoim mianowaniu wystąpić przed Radą Narodową Republiki Słowackiej, przedłożyć jej swój program i zwrócić się o wyrażenie wotum zaufania.

25 Nowa tendencja w konstytucjonalizmie, ujawniająca aktywną rolę kandydata na szefa rządu/szefa rządu w procesie formowania rządu. - model brytyjski v. model francuski (z modelu konstytucji III Republiki); - istotą pierwszego modelu jest fakt, iż premierem brytyjskim zostaje przywódca ugrupowania zwycięskiego w wyborach do Izby Gmin – prawzór brytyjski wynikający z efektu działania większościowego systemu wyborczego (jednak sytuacja nie jest już tak jednoznaczna w przypadku hung parliament np. w wyniku ostatnich wyborów do Izby Gmin w 2010r., gdy żadne ugrupowanie nie posiada bezwzględnej większości mandatów w Izbie Gmin) lub podobnie w sytuacji braku jednoznacznego lidera partii np. w 1963r. Premier H. Macmilan ustąpił z urzędu premiera, a królowa wskazała spośród liderów partii Alec Douglas Home nie cieszącego dużym autorytetem,

26 w istocie powtórzeniem rozwiązania brytyjskiego jest rozwiązanie irlandzkie, w którym formalnie Dáil Éireann wybiera po krótkiej debacie kandydata na premiera o ile w wyniku wyborów dało się wyłonić ugrupowanie uzyskujące bezwzględną większość mandatów; sytuacja ulega skomplikowaniu gdy konieczne jest utworzenie koalicji większościowej z ugrupowań, które nie uzyskały bezwzględnej większości głosów. Członkowie rządu są wybierani przez Dail Eireann, ale to premier określa, kto obejmie jaką tekę, prawo powoływania członków rządów przez szefa rządu występuje także m.in. w Szwecji i Chorwacji, choć wyłonienie szefa rządu następuje na innych zasadach

27 Przykład naśladownictwa konstytucyjnego modelu brytyjskiego powoływania rządu.
Artykuł 13 Konstytucji Irlandii z 1937 r. 1° Prezydent, na wniosek Dáil Éireann, powołuje Taoiseach, czyli szefa Rządu lub Premiera.      2° Prezydent, na wniosek Taoiseach, po wyrażaniu zgody przez Dáil Éireann, powołuje pozostałych członków Rządu. 3° Prezydent, po zasięgnięciu opinii Taoiseach, przyjmuje dymisje lub odwołuje każdego z członków Rządu.

28 Model francuski bazujący na rozwiązaniach z czasów III Republiki, nie traktuje osoby szefa rządu jako postaci kluczowej dla formowania rządu – współcześnie najpełniej rozwiązanie to widoczne jest w Holandii, a także w Belgii gdzie osobą odpowiadającą za formowanie rządu z reguły nie jest szef rządu lecz informator lub formator; jego ustalenia dotyczą nie tylko składu ministrów lecz także szefa rządu. Źródłem pominięcia jest z reguły fakt, iż rząd ma charakter wielopartyjny (w przypadku Belgii także dwujęzykowy) i szef rządu jako osoba kompletująca skład gabinetu może być traktowana jako podmiot, który zagraża zdominowaniem tego procesu.

29 Czy odnieść się do roli czynnika politycznego (partie polityczne, zwyczaje polityczne, reguły życia politycznego) – czy może to być przedmiot regulacji? Proponowane rozwiązanie: - regulacje bezpośrednio odwołujące się do uczestnictwa partii w procesie formowania rządów (Szwecja, Hiszpania, Portugalia, Grecja, Finlandia), - regulacje określające porządek dopuszczania partii do tworzenia rządu (Grecja, Bułgaria), - regulacje odnoszące się do procedury rozmów międzypartyjnych jako wymogu poprzedzającego wskazanie przyszłego rządu lub jego szefa (Finlandia, Hiszpania, Słowenia)

30 Regulacje bezpośrednio odwołujące się do uczestnictwa partii w procesie formowania rządów.
§ 1 ust. 2 Konstytucji Szwecji (Akt o formie rządu) Premier powoływany jest w trybie §§ 2-4. Pozostałych członków Rządu powołuje premier. § 2 Przed powołaniem premiera, Przewodniczący Riksdagu zwołuje na konsultacje przedstawicieli wszystkich partii reprezentowanych w Riksdagu. Następnie Przewodniczący Riksdagu, po porozumieniu się ze swym zastępcą, przedkłada propozycję Riksdagowi. Art. 99 Konstytucji Hiszpanii z 1978r. 1. Po każdorazowym odnowieniu składu Kongresu Deputowanych oraz w pozostałych wypadkach określonych w konstytucji, Król po uprzedniej konsultacji z reprezentantami wyznaczonymi przez grupy polityczne posiadające reprezentację parlamentarną i za pośrednictwem Przewodniczącego Kongresu, proponuje kandydata na Przewodniczącego Rządu.

31 Regulacje bezpośrednio odwołujące się do uczestnictwa partii w procesie formowania rządów.
Art Konstytucji Portugalii Premiera powołuje Prezydent Republiki, po zasięgnięciu opinii partii politycznych reprezentowanych w Zgromadzeniu Republiki i przy uwzględnieniu wyników wyborów. § 61 Konstytucji Finlandii z 1999r. Powoływanie Rady Państwa Parlament wybiera premiera, którego następnie Prezydent Republiki mianuje na urząd. Pozostali ministrowie mianowani są przez prezydenta zgodnie z propozycją premiera. Przed wyborem premiera kluby parlamentarne prowadzą rozmowy o programie rządu i składzie Rady Państwa. Na podstawie rezultatów tych rozmów i po wysłuchaniu przewodniczącego parlamentu, prezydent informuje o nominacji kandydata na premiera.

32 Regulacje bezpośrednio określające porządek dopuszczania partii do udziału (formowania) w rządzie.
Artykuł 99 Konstytucji Bułgarii (1) Prezydent po konsultacjach z klubami parlamentarnymi powierza kandydatowi na Prezesa Rady Ministrów, wskazanemu przez największy liczebnie klub parlamentarny, utworzenie rządu. (2) Jeśli w terminie 7 dni kandydat na Prezesa Rady Ministrów nie zdoła zaproponować składu Rady Ministrów, Prezydent zadanie to powierza kandydatowi na Prezesa Rady Ministrów, wskazanemu przez drugi co do liczebności klub parlamentarny. (3) Jeśli i w tym wypadku nie zostanie zaproponowany skład Rady Ministrów, Prezydent w terminie wskazanym w poprzednim ustępie powierza wskazanie kandydata na Prezesa Rady Ministrów któremuś z mniejszych klubów parlamentarnych. (4) Jeśli konsultacje zakończą się pomyślnie, Prezydent proponuje Zgromadzeniu Narodowemu wybór kandydata na Prezesa Rady Ministrów.

33 Regulacje bezpośrednio określające porządek dopuszczania partii do udziału (formowania) w rządzie.
Art. 37 Konstytucji Grecji z 1975r. Prezydent Republiki powołuje premiera i na jego wniosek powołuje i odwołuje pozostałych członków rządu i sekretarzy stanu. Na premiera powoływany jest przywódca partii, która dysponuje bezwzględną większością głosów w Izbie Deputowanych. W przypadku gdy żadna partia nie posiada takiej większości głosów, Prezydent Republiki powierzy przywódcy partii posiadającej względną większość misję konsultacyjną, mającą na celu zbadanie możliwości utworzenia rządu posiadającego zaufanie Izby Deputowanych. Jeśli taka możliwość nie zostanie stwierdzona, Prezydent Republiki powierza misję konsultacyjną przywódcy partii drugiej pod względem siły parlamentarnej. Jeśli i ta misja okaże się bezowocna, Prezydent Republiki powierza misję konsultacyjną przywódcy partii trzeciej pod względem siły. Każda misja konsultacyjna trwa trzy dni.

34 Regulacje bezpośrednio określające porządek dopuszczania partii do udziału (formowania) w rządzie.
4. Jeśli te misje konsultacyjne nie przyniosą efektów Prezydent Republiki zaprasza przywódców partii po stwierdzeniu nie możności utworzenia rządu, stara się powołać rząd złożony ze wszystkich partii wchodzących w skład Izby Deputowanych, uwzględniając wynik wyborów. W wypadku niepowodzenia tego przedsięwzięcia, misję sformowania rządu o możliwie największym poparciu i z uwzględnieniem wyników wyborów powierza on przewodniczącemu Rady Stanu lub przewodniczącemu Sądu Kasacyjnego lub przewodniczącemu Izby Obrachunkowej i rozwiązuje Izbę Deputowanych

35 Regulacje bezpośrednio określające porządek dopuszczania partii do udziału (formowania) w rządzie.
Artykuł 111 Konstytucji Słowenii (wybór Premiera) 1. Prezydent Republiki, po przeprowadzeniu konsultacji z przywódcami grup parlamentarnych, przedstawia Zgromadzeniu Państwowemu kandydata na Premiera. 2. Premiera wybiera Zgromadzenie Państwowe większością głosów wszystkich posłów, chyba że konstytucja stanowi inaczej. Wyboru dokonuje się w głosowaniu tajnym. 3. Jeśli kandydat nie otrzyma niezbędnej większości głosów, Prezydent Republiki może, w ciągu 14 dni i po kolejnych konsultacjach, przedstawić Zgromadzeniu Państwowemu tego samego lub innego kandydata. W tym samym czasie również grupy parlamentarne liczące co najmniej dziesięciu posłów mogą przedstawić swoich kandydatów. Jeśli przedstawiono więcej kandydatów, nad każdym z nich przeprowadza się oddzielne głosowanie z tym, że w pierwszej kolejności poddaje się pod głosowanie kandydaturę przedstawioną przez Prezydenta Republiki, a jeśli ta nie zostanie przyjęta, poddaje się pod głosowanie pozostałe kandydatury w kolejności ich przedstawienia.

36 Jak zdyscyplinować uczestników powoływania rządu (organy państwa, partie polityczne) w celu skutecznego jego utworzenia? Proponowane rozwiązania: Konstytucyjne ustalenie terminów, w których powinny być podjęte czynności prawne w trakcie formowania rządu (np. przedstawienie wniosku o votum zaufania - Słowacja, Czechy, Włochy, Litwa, Portugalia lub uruchomienie procedury rezerwowej utworzenia rządu – Niemcy, Bułgaria, Estonia, wyboru premiera - Szwecja), ale brak takich regulacji np. w Norwegii, Belgii, Holandii kwestia sankcji z tytułu nieskutecznego tworzenia rządu (np. przejście inicjatywy tworzenia rządu na inny podmiot – Niemcy, Estonia, Finlandia, Czechy (?); przedterminowe wybory – np. Niemcy, Estonia, Bułgarii, Hiszpania, Szwecja, Słowenia).

37 Przykładowe terminy wyznaczone konstytucyjnie do podjęcia czynności w ramach formowania rządu.
Art. 94 Konstytucji Włoch Rząd musi posiadać zaufanie obu izb. Każda izba udziela lub odmawia zaufania w drodze głosowania imiennego nad umotywowanym wnioskiem. W ciągu dziesięciu dni od utworzenia rząd zwraca się do izb o udzielenie mu zaufania. Artykuł 92 Konstytucji Litwy Prezesa Rady Ministrów powołuje i odwołuje Prezydent Republiki za zgodą Sejmu. Ministrów powołuje i odwołuje Prezydent Republiki na wniosek Prezesa Rady Ministrów. Prezes Rady Ministrów nie później niż w ciągu 15 dni od swego powołania przedstawia Sejmowi utworzony przez siebie i zaaprobowany przez Prezydenta Republiki Rząd oraz przedstawia program Rządu.

38 Przykładowe terminy wyznaczone konstytucyjnie do podjęcia czynności w ramach formowania rządu.
Art. 113 Konstytucji Słowacji Rząd jest zobowiązany w ciągu 30 dni po swoim mianowaniu wystąpić przed Radą Narodową Republiki Słowackiej, przedłożyć jej swój program i zwrócić się o wyrażenie wotum zaufania. Art. 68 ust. 3 Konstytucji Czech W ciągu trzydziestu dni po mianowaniu rząd występuje przed Izbą Poselską i przedstawia wniosek o wyrażenie mu zaufania. Artykuł 109 Konstytucji Chorwacji z 1990r. Skład Rządu proponuje osoba, której Prezydent Republiki powierzył misję tworzenia Rządu. Natychmiast po utworzeniu Rządu, a najpóźniej w ciągu 30 dni od przyjęcia misji jego tworzenia, osoba desygnowana ma obowiązek przedstawić program i skład Rządu Chorwackiemu Saborowi i wnieść o uchwalenie wotum zaufania. Rząd obejmuje obowiązki po udzieleniu mu wotum zaufania większością głosów wszystkich deputowanych Chorwackiego Saboru.

39 Przykładowe terminy wyznaczone konstytucyjnie do podjęcia czynności w ramach formowania rządu.
Art. 63 Ustawy Zasadniczej Niemiec z 1949r. Kanclerza wybiera Parlament Federalny na wniosek Prezydenta Federalnego bez dyskusji. Wybrany jest ten, kto uzyska głosy większości członków Parlamentu Federalnego. Elekta mianuje Prezydent Federalny. Jeśli proponowany kandydat nie zostanie wybrany, to parlament Federalny może w ciągu czternastu dni od głosowania wybrać Kanclerza Federalnego więcej niż połową głosów. Jeśli wybór ten nie nastąpi w tym terminie, to przeprowadza się niezwłocznie nowe głosowanie, w którym wybrany jest ten, kto uzyskał najwięcej głosów. Jeśli wybrany uzyskał głosy większości członków Parlamentu Federalnego, to Prezydent Federalny musi mianować go w ciągu siedmiu dni po wyborze. Jeśli wybrany nie osiągnął tej większości, to wówczas Prezydent Federalny winien w ciągu siedmiu dni mianować go lub rozwiązać Parlament Federalny.

40 Przykładowe terminy wyznaczone konstytucyjnie do podjęcia czynności w ramach formowania rządu.
§ 89 Konstytucji Estonii Prezydent Republiki desygnuje, w ciągu czternastu dni od złożenia dymisji przez Rząd, kandydata na Prezesa Rady Ministrów, któremu powierza utworzenie nowego rządu. Kandydat na Prezesa Rady Ministrów w ciągu czternastu dni od otrzymania misji utworzenia rządu przedstawia Riigikogu założenia przyszłego rządu, po czym Riigikogu, bez debaty w jawnym głosowaniu, podejmuje decyzję o udzieleniu kandydatowi na stanowisko Prezesa Rady Ministrów pełnomocnictwa do utworzenia rządu. Kandydat na Prezesa Rady Ministrów, który otrzymał od Riigikogu pełnomocnictwa do utworzenia rządu, przedstawia Prezydentowi Republiki w ciągu siedmiu dni skład rządu, a Prezydent w ciągu trzech dni ten Rząd powołuje.

41 Problem tzw. negatywnego parlamentaryzmu
Problem tzw. negatywnego parlamentaryzmu. Zjawisko to w ujęciu naukowym opracował szwedzki badacz Torbjorn Bergman. Polega ono na zaobserwowanym w niektórych państwach, głównie skandynawskich (Dania, Finlandia, Islandia, Norwegia) ale także poza tym regionem (np. Kanada, Portugalia) z reguły trwałego zjawiska rządów mniejszościowych, które funkcjonują poprawnie, choć cieszą się poparciem mniejszości ugrupowań parlamentarnych (reprezentują mniejszość parlamentarną). Funkcjonują dzięki, opisanemu przez T. Bergmana, zjawisku „tolerancji” tych rządów przez większość ugrupowań parlamentarnych. Owa „tolerancja” obejmuje zarówno ugrupowania bezpośrednio popierające rząd (np. tworzące kolację rządzącą) jak i ugrupowania indyferentne. W efekcie, choć rządy te nie zawsze mogą liczyć na poparcie większości parlamentarnej w odniesieniu do konkretnych podejmowanych przez siebie przedsięwzięć, to jednak nie spotykają się z formalnym odrzuceniem en bloc. Innymi słowy, rządy funkcjonują dzięki mechanizmowi, w którym zarówno przeciwnicy jak i zwolennicy rządu są w mniejszości, ale milczenie sił parlamentarnych wstrzymujących się od głosu wyraźnie „przeciw” rządowi traktowane jest jako milczące poparcie dla rządu.

42 W trakcie prac nad konstytucją Szwecji (lata 1954 – 1972), szczególnie po 1963 r. uznano, że negatywny parlamentaryzm powinien zostać ujęty w formułę prawną przy okazji formowania rządu, a ściślej wyboru szefa rządu, ze względu na dwie zasadnicze przyczyny: a) wprowadzenie do konstytucji odwrotnego, klasycznego mechanizmu (pozytywny parlamentaryzm) może spowodować, że w przypadku braku większości parlamentarnej gotowej poprzeć rząd, formowanie gabinetu może ulec drastycznemu wydłużeniu, bez perspektywy konstruktywnego zakończenia, co doprowadzić może do długotrwałego kryzysu rządowego. Tymczasem sytuacja, w której liczone są jedynie głosy wyraźnie zdeterminowane przeciwko przyszłemu premierowi daje szansę, iż nie uzyskają one większości bezwzględnej. Innymi słowy, sytuacja taka jest łatwiejsza do uzyskania. W tej sytuacji dla powstania rządu liczą się zarówno głosy wyraźnych jego zwolenników jak i tych ugrupowań, które co prawda nie popierają rządu, lecz nie deklarują się jako jego przeciwnicy; b) uznano, że uniezależnienie powstania rządu od wyraźnego poparcia większości parlamentarnej stabilizuje rząd, bo pozwala funkcjonować gabinetowi, który ma przeciwko sobie zdeklarowaną jednoznacznie jedynie mniejszość parlamentarną.

43 Przykłady rozwiązań konstytucyjnych, instytucjonalizujących negatywny parlamentaryzm
Rozdział 6 szwedzkiego Aktu o formie rządu z 1974 r., § 2 Przed powołaniem premiera, Przewodniczący Riksdagu zwołuje na konsultacje przedstawicieli wszystkich partii reprezentowanych w Riksdagu. Następnie Przewodniczący Riksdagu, po porozumieniu się ze swym zastępcą, przedkłada propozycję Riksdagowi. Najpóźniej czwartego dnia po przedłożeniu propozycji, Riksdag powinien, bez rozpatrywania jej przez komisje, przeprowadzić nad nią głosowanie. W przypadku gdy więcej niż połowa deputowanych do Riksdagu głosuje przeciwko propozycji, uważa się, że została ona odrzucona. W przeciwnym przypadku uważa się, że propozycja została przyjęta.

44 Przykłady rozwiązań konstytucyjnych, instytucjonalizujących negatywny parlamentaryzm
Artykuł 192 Konstytucji Portugalii z 1976 r. (Ocena programu Rządu) 1. Program Rządu, przedstawiony w postaci oświadczenia Premiera, jest poddawany pod ocenę Zgromadzenia Republiki, w terminie nie dłuższym niż dziesięć dni po jego powołaniu. 2. Jeżeli Zgromadzenie Republiki nie obraduje w danym momencie, zostaje obowiązkowo zwołane w tym celu przez swojego przewodniczącego. 3. Debata nie może przekroczyć trzech dni i do chwili jej zamknięcia każdy klub parlamentarny może wystąpić z propozycją odrzucenia programu, a Rząd może wystąpić z wnioskiem o uchwalenie wotum zaufania. 4. Odrzucenie programu Rządu wymaga bezwzględnej większości ogólnej liczby deputowanych.

45 Powoływanie rządu w systemach mieszanych (semiprezydenckich)
Powoływanie rządu w systemie mieszanym (semiprezydenckim), przy dominacji prezydenta Artykuł 8 Konstytucji Republiki Francuskiej z 1958r. (rozdział „Prezydent Republiki”) Prezydent Republiki powołuje premiera. Decyzję o odwołaniu go z funkcji podejmuje w wyniku złożenia przez premiera dymisji rządu. Na wniosek premiera powołuje innych członków rządu i ich odwołuje. Artykuł 49 (rozdział: „O stosunkach między rządem a parlamentem”) Premier, po obradach Rady Ministrów, stawia przed Zgromadzeniem Narodowym wniosek o udzielenie rządowi wotum zaufania w związku z programem rządu lub ewentualnie w związku z deklaracją dotyczącą ogólnej polityki.

46 Przykład fiński § 61 Konstytucji Finlandii z 1999 r. Powoływanie Rady Państwa Parlament wybiera premiera, którego następnie Prezydent Republiki mianuje na urząd. Pozostali ministrowie mianowani są przez prezydenta zgodnie z propozycją premiera. Przed wyborem premiera kluby parlamentarne prowadzą rozmowy o programie rządu i składzie Rady Państwa. Na podstawie rezultatów tych rozmów i po wysłuchaniu przewodniczącego parlamentu, prezydent informuje o nominacji kandydata na premiera. Jeżeli nominowany kandydat uzyska w jawnym głosowaniu ponad połowę oddanych głosów, zostaje wybrany na premiera. przed 1999 r. Przyjętą praktyką było, że formowanie rządu poprzedzone było obowiązkową konsultacją prezydenta Finlandii z przewodniczącym Eduskunty oraz przewodniczącymi frakcji parlamentarnych począwszy od przywódcy najsilniejszego ugrupowania (wpływ partii politycznych na zachowanie polityków w kwestii formowania rządu jest decydujący) ; w wyniku rozmów, prezydent desygnował kandydata na premiera, który prowadził rozmowy w sprawie sformowania gabinetu. W przypadku sukcesu, prezydent powoływał rząd, który nie musiał ubiegać się o votum zaufania.

47 Model powoływania rządu obowiązujący w Finlandii do 1999 r
Model powoływania rządu obowiązujący w Finlandii do 1999 r. formalnie dawał szerokie pole manewru głowie państwa. W praktyce było tak w pierwszym okresie po I wojnie światowej, w późniejszym okresie partie polityczne uzyskały tak silną pozycję, że zakres swobody decyzyjnej prezydenta kurczył się. Jeżeli nominowany kandydat nie uzyska wymaganej większości, w podobnym trybie nominowany zostaje drugi kandydat. Jeżeli również nowy kandydat nie uzyska ponad połowy oddanych głosów, wybór premiera dokonywany jest przez parlament w jawnym głosowaniu. Wybrany w tym przypadku zostaje ten, kto otrzyma największą liczbę głosów.

48 art. 186 Konstytucji Portugalii
1. Sprawowanie funkcji przez Premiera rozpoczyna się wraz z objęciem urzędu i kończy się w chwili jego odwołania przez Prezydenta Republiki. Art Konstytucji Portugalii 1. Premiera powołuje Prezydent Republiki, po zasięgnięciu opinii partii politycznych reprezentowanych w Zgromadzeniu Republiki i przy uwzględnieniu wyników wyborów. Art. 192 Konstytucji Portugalii 1. Program Rządu, przedstawiony w postaci oświadczenia Premiera, jest poddawany pod ocenę Zgromadzenia Republiki, w terminie nie dłuższym niż dziesięć dni po jego powołaniu. 2. Jeżeli Zgromadzenie Republiki nie obraduje w danym momencie, zostaje obowiązkowo zwołane w tym celu przez swojego przewodniczącego. 3. Debata nie może przekroczyć trzech dni i do chwili jej zamknięcia każdy klub parlamentarny może wystąpić z propozycją odrzucenia programu, a Rząd może wystąpić z wnioskiem o uchwalenie wotum zaufania. 4. Odrzucenie programu Rządu wymaga bezwzględnej większości ogólnej liczby deputowanych.

49 Artykuł 102 Konstytucji Rumunii z 1991r. INWESTYTURA
(1) Prezydent Rumunii desygnuje kandydata na stanowisko premiera, po zasięgnięciu opinii partii mającej bezwzględną większość w Parlamencie lub, w razie braku takiej większości, partii reprezentowanych w Parlamencie. (2) Kandydat na stanowisko premiera zwraca się, w terminie 10 dni od jego desygnowania, o wyrażenie przez Parlament wotum zaufania do przedstawionego programu i składu Rządu.  (3) Program i skład Rządu rozpatrywane są przez Izbę Deputowanych i Senat na wspólnym posiedzeniu. Parlament wyraża wotum zaufania dla Rządu głosami większości deputowanych i senatorów. Artykuł   103 Konstytucji Rumunii z 1991r. PRZYSIĘGA WIERNOŚCI   (1) Premier, ministrowie oraz pozostali członkowie Rządu składają indywidualnie przed Prezydentem Rumunii przysięgę określoną w art   (2) Rząd w całości oraz każdy z jego członków oddzielnie sprawują swoje urzędy począwszy od dnia złożenia przysięgi.

50 Określenie procedury powołania rządu z całkowitym pominięciem głowy państwa.
W trakcie prac konstytucyjnych, w latach 1954 – 72, w dwóch kolejno po sobie działających komisjach powołanych przez rząd jeden z wpływowych jej członków prof. Herbert Tingsten, przeprowadził ostrą krytykę udziału monarchy w procedurze powoływania rządu, uznając, że nie ma dla niego miejsca w procedurach właściwych dla demokracji przedstawicielskiej. Proponował on, aby uzależnić formowanie rządu i powołanie szefa rządu od działań osoby wybranej w wyborach parlamentarnych, najlepiej przez przewodniczącego Rikstagu (talmana) oraz by uzależnić powstanie rządu od wcześniejszego głosowania Rikstagu w kwestii poparcia lub tolerowania rządu.

51 § 1 Konstytucji Szwecji (Akt o formie rządu) Rząd składa się z premiera i pozostałych członków Rządu. Premier powoływany jest w trybie §§ 2-4. Pozostałych członków Rządu powołuje premier. § 2 Przed powołaniem premiera, Przewodniczący Riksdagu zwołuje na konsultacje przedstawicieli wszystkich partii reprezentowanych w Riksdagu. Następnie Przewodniczący Riksdagu, po porozumieniu się ze swym zastępcą, przedkłada propozycję Riksdagowi. Najpóźniej czwartego dnia po przedłożeniu propozycji, Riksdag powinien, bez rozpatrywania jej przez komisje, przeprowadzić nad nią głosowanie. W przypadku gdy więcej niż połowa deputowanych do Riksdagu głosuje przeciwko propozycji, uważa się, że została ona odrzucona. W przeciwnym przypadku uważa się, że propozycja została przyjęta.

52 § 3 W razie odrzucenia propozycji Przewodniczącego Riksdagu, procedurę § 2 ponawia się. W przypadku czterokrotnego odrzucenia propozycji Przewodniczącego, procedurę wyznaczania premiera należy przerwać i podjąć na nowo po przeprowadzeniu wyborów do Riksdagu. Jeżeli w terminie trzech miesięcy nie jest przewidziane przeprowadzenie wyborów zwyczajnych, należy w tym samym terminie przeprowadzić wybory nadzwyczajne. § 4 W przypadku zatwierdzenia nowego premiera przez Riksdag, powinien on w możliwie najkrótszym czasie przedstawić Riksdagowi powołanych przez siebie członków Rządu.

53 wg. niemieckiego konstytucjonalisty prof
wg. niemieckiego konstytucjonalisty prof. Klausa von Beyme współcześnie w formowaniu rządu w systemach parlamentarnych stosowane są następujące zasady: a) zasada winy – zgodnie z nią, obowiązek formowania rządu spada na tę partię (partie), które przyczyniły się do upadku poprzedniego gabinetu, b) zasada większości bezwzględnej – wskazuje na obowiązek formownia rządu przez partię, która uzyskała bezwzględną większość głosów, c) zasada większości względnej – stosowana, gdy brak ugrupowania zdobywającego bezwzględną przewagę mandatową w parlamencie, wskazuje na obowiązek wzięcia ciężaru formowania rządu przez ugrupowanie, które uzyskało najwięcej mandatów w wyborach, d) zasada plebiscytarna – wskazuje na ugrupowanie, które uzyskało największy przyrost głosów w ostatnich wyborach jako wskazane przez wyborców do misji sformowania rządu po wyborach, e) zasada grawitacji – wskazuje na to ugrupowanie, które ma największą zdolność przyciągania do współpracy innych ugrupowań (tzw. zdolność koalicyjna)

54 Zakończenie działalności rządu
W okresie, gdy rząd był całkowicie zależny od monarchy (okres monarchii konstytucyjnej), decyzja o zakończeniu jego misji była następstwem dyskrecjonalnej decyzji monarchy. Jednak już w tym okresie dostrzec można wpływ parlamentu na decyzje o zmianie rządu, np. w związku z trudnościami w uzyskaniu poparcia parlamentu dla rządowego projektu budżetu (szczególnie w monarchiach konstytucyjnych). Utrwalenie się zasady rządów parlamentarnych oznaczało zarówno uzależnienie powstania rządu od woli większości parlamentarnej jak i jego upadku (zakończenia jego misji) na skutek odmowy udzielenia mu poparcia (zaufania) przez większość parlamentarną lub utraty zaufania większości parlamentarnej. Początkowo, brak poparcia parlamentarnego dla rządu (członków rządu) interpretowany był bardzo szeroko; niemal każdy wyraz dezaprobaty parlamentarnej (zarówno sformalizowanej jak i niesformalizowanej) był traktowany jako wiarygodne uzasadnienie ustąpienia rządu (członka rządu);

55 Z biegiem czasu, formalnym wyrazem obu decyzji są uchwały parlamentu o odmowie udzielenia votum zaufania i votum nieufności (o czym będzie mowa szerzej przy okazji omawiania zagadnienia odpowiedzialności politycznej rządu) Wyrazem podporządkowania decyzji o ustąpieniu rządu woli większości parlamentarnej stała się też zasada obligatoryjnego ustąpienia rządu w efekcie wyborów parlamentarnych. Było to wyrazem poglądu, iż nowo wybrany parlament ma prawo do swobodnego wyrażenia swojej woli co do przyszłego rządu. W państwach ustabilizowanych demokracji (Wielka Brytania, Belgia, Holandia, Dania, Norwegia, Islandia, Luksemburg) zasada ta ma charakter zwyczaju konstytucyjnego, jednak charakterystyczne jest, iż w tzw. nowych demokracjach jest to zasada zawarta w tekście konstytucyjnym (np. Hiszpania, Słowacja, Polska).

56 Art. 69 Niemieckiej Ustawy Zasadniczej z 1949r
Art. 69 Niemieckiej Ustawy Zasadniczej z 1949r. (2) Kadencja Kanclerza Federalnego lub ministra federalnego kończy się każdorazowo z chwilą zebrania się nowego Bundestagu, a kadencja ministra również w każdym wypadku opróżnienia urzędu Kanclerza Federalnego. Art. 101 Konstytucji Hiszpanii z 1978r. ust. 1. Rząd ustępuje po przeprowadzeniu wyborów powszechnych, (…) Art. 117 Konstytucji Słowacji z 1992r. Rząd podaje się do dymisji zawsze po konstytuującym posiedzeniu nowo wybranej Rady Narodowej Republiki Słowackiej; rząd wykonuje swoje funkcje do czasu utworzenia nowego rządu. Art. 73 Konstytucji Czech z 1992r. (2)(…). Rząd składa dymisję zawsze po ukonstytuowaniu się nowo wybranej Izby Poselskiej. (3) Jeśli rząd złoży dymisję w myśl ust. 2, Prezydent Republiki dymisję przyjmuje.

57 Systemy semiprezydenckie
§ 92 Konstytucji Estonii z 1992r.     Rząd Republiki podaje się do dymisji:     1) po zwołaniu nowej kadencji Riigikogu; (…) Artykuł 92 Konstytucji Litwy z 1992r. (…) Rząd składa na ręce Prezydenta Republiki dymisję po wyborach do Sejmu albo po wyborze Prezydenta Republiki. Art. 115 Konstytucji Słowenii z 1991r. Obowiązki Premiera i ministrów wygasają wraz z zebraniem się nowego Zgromadzenia Państwowego po wyborach (…) Systemy semiprezydenckie Art. 8 Konstytucji V Republiki Francuskiej z 1958r. Prezydent Republiki powołuje Premiera. Odwołuje w wypadku złożenia przezeń dymisji Rządu.

58 § 64 Konstytucji Finlandii z 1999r.
Prezydent Republiki dymisjonuje Radę Państwa lub danego ministra na ich prośbę. Art. 195 Konstytucji Portugalii z 1976r. Dymisję Rządu powoduje: a) rozpoczęcie nowej kadencji parlamentu (…) c) śmierć lub długotrwałe problemy zdrowotne Premiera uniemożliwiające mu sprawowanie funkcji; 2. Prezydent Republiki może odwołać Rząd jedynie wtedy, gdy okazuje się to konieczne dla zapewnienia prawidłowego działania instytucji demokratycznych, po zasięgnięciu Rady Państwa. Art. 109 Konstytucji Rumunii Rząd wykonuje swe funkcje do dnia stwierdzenia ważności powszechnych wyborów parlamentarnych (…). Art. 116 Konstytucji Federacji Rosyjskiej Rząd Federacji Rosyjskiej składa swe pełnomocnictwa na ręce wybranego Prezydenta Federacji Rosyjskiej.

59 Zakończenie działalności rządu z innych przyczyn
We wzorcowym dla systemów parlamentarnych rozwiązaniu brytyjskim przyjęte było, że zgon premiera lub jego dymisja implikowały zakończenie działalności rządu. W innych systemach parlamentarnych zasada ta nie była tak jednoznaczna, w innych z kolei wynikała z przyjętego zwyczaju konstytucyjnego. Jednak w niektórych państwach uznano, że sytuacje takie należy jednoznacznie poddać reglamentacji prawnej. Artykuł 101 Konstytucji Hiszpanii z 1978r. 1. Rząd ustępuje (…) lub na skutek dymisji albo śmierci jego Przewodniczącego. § 92 Konstytucji Estonii Rząd Republiki podaje się do dymisji: 2) W razie dymisji lub śmierci Prezesa Rady Ministrów

60 Art. 28 Konstytucji Irlandii z 1937r.
9. 1° Taoiseach może podać się do dymisji w każdej chwili, składając rezygnację na ręce Prezydenta.     2° Każdy członek Rządu może podać się dymisji, składając rezygnację na ręce Taoiseach celem przekazania jej Prezydentowi.   3° Prezydent przyjmuje dymisję każdego członka Rządu, innego niż Taoiseach, za radą Taoiseach.  4° Taoiseach może w każdej chwili z przyczyn, które uzna za wystarczające, zażądać od członka Rządu złożenia dymisji; jeżeli członek Rządu nie zastosuje się do takiego żądania, zostaje odwołany przez Prezydenta za radą Taoiseach. 11. 1° Zawsze, gdy Taoiseach składa dymisję, pozostali członkowie Rządu także podają się do dymisji, lecz zarówno Taoiseach, jak i pozostali członkowie Rządu pełnią swoje obowiązki aż do powołania ich następców. Art. 101 Konstytucji Litwy Rząd podaje się do dymisji także w następujących przypadkach: (…) 3) jeżeli Prezes Rady Ministrów poda się do dymisji lub umrze.

61 Artykuł 186 Konstytucji Portugalii
(Rozpoczęcie i zaprzestanie sprawowania funkcji) 1. Sprawowanie funkcji przez Premiera rozpoczyna się wraz z objęciem urzędu i kończy się w chwili jego odwołania przez Prezydenta Republiki. 2. Sprawowanie funkcji przez pozostałych członków Rządu rozpoczyna się wraz z objęciem urzędu i kończy się w chwili ich odwołania lub w chwili odwołania Premiera. Art. 116 Konstytucji Słowacji 5. Jeżeli dymisję złoży przewodniczący rządu, dymisję składa cały rząd.