Opracowała: Monika Haligowska

Prezentacja na temat: "Opracowała: Monika Haligowska"— Zapis prezentacji:

1 Opracowała: Monika Haligowska
Rodzeństwo i problem dzieci jedynaków Opracowała: Monika Haligowska

2 ZNACZENIE RELACJI POMIĘDZY RODZEŃSTWEM
Relacje istniejące pomiędzy rodzeństwem są bardzo ważnym obszarem funkcjonowania rodziny. Cechuje je wiele unikalnych cech: są długotrwałe: trwają, z różnym nasileniem i różnym stopniem intymności, przez cały cykl życia rodziny; rodzeństwo łączy wspólne, genetyczne i społeczne, dziedzictwo, doświadczenia rodzinne i wspólne wartości kulturowe.

3 ZADANIA ROZWOJOWE RODZEŃSTWA
W POSZCZEGÓLNYCH FAZACH CYKLU ŻYCIA RODZINY wg Goetting (1986) w odwołaniu do tradycyjnej koncepcji Havighursta FAZA DZIECIŃSTWA: towarzyszenie i emocjonalne wsparcie, jakie daje rodzeństwo jest szczególnie istotne w: sytuacji aktywności zawodowej rodziców, a co za tym idzie – coraz dłuższego przebywania dzieci w żłobkach, przedszkolach, u opiekunek, dziadków; sytuacji niedostępności emocjonalnej jednego / obu rodziców, - dotyczy to też różnego typu dysfunkcji systemu rodzinnego (przemoc, alkoholizm, przewlekła choroba lub nieobecność jednego z rodziców);

4 FAZA DZIECIŃSTWA: konieczność dzielenia się przez dzieci miłością rodziców, czasem, który jest im poświęcany stanowi pierwszy trening relacji społecznych, umożliwiający późniejsze przystosowanie się do norm grup rówieśniczych; starsze rodzeństwo, nawet przy niewielkiej różnicy wieku, toruje drogę młodszemu w adaptacji do przedszkola, szkoły, broni przed kolegami, zapewnia pomoc w prostych codziennych czynnościach.

5 FAZA DORASTANIA: młodsze rodzeństwo wzoruje się na starszym w zakresie separacji, choć oczywiście niepowodzenie w jej realizacji może na długo blokować separację młodszego brata czy siostry; poprzez wspólne tajemnice i sekrety wzmacniają więzy lojalnościowe pomiędzy rodzeństwem, pomagając jednocześnie zakreślić granice tego podsystemu rodzinnego i ułatwiając tym samym separację.

6 FAZA WCZESNEJ I ŚRODKOWEJ DOJRZAŁOŚCI:
w dalszym ciągu istnieje w relacji pomiędzy rodzeństwem towarzyszenie i emocjonalne wsparcie; nadal istnieją więzy z poprzednich okresów, ale ze zmniejszoną intensywnością, tracąc przy tym swój obligatoryjny charakter; pojawia się tak ważna dla rodzeństwa konieczność dbania o starzejących się lub chorujących rodziców; zdarza się, że więzy między rodzeństwem są reaktywowane właśnie za sprawą kryzysowej sytuacji dot. rodziców.

7 WIEK STARSZY: nadal zapewnianie sobie wzajemnych bliskich kontaktów i wsparcia emocjonalnego, które przybiera na sile, często kompensując różnego rodzaju straty; dzielenie się wspomnieniami, zweryfikowanie przeszłych doświadczeń oraz rozwiązywanie problemów związanych z rywalizacją między sobą we wcześniejszych okresach życia; nierozwiązane dotąd problemy rywalizacyjne tracą na sile, pozwalając na ujawnianie się bardziej konstruktywnych aspektów relacji; wzajemna pomoc finansowa, pomoc w chorobie i w problemach z dorosłymi dziećmi (Namysłowska, Siewierska 2009 za: Goetting 1986)

8 (Namysłowska, Siewierska 2009, s. 3)
„(…) zadaniom rodzeństwa w każdej fazie cyklu życia rodziny towarzyszą silne, różnorodne emocje, ułatwiające lub utrudniające ich wypełnianie. Radzenie sobie z tymi uczuciami samo w sobie jest zadaniem bardzo trudnym, będącym odbiciem umiejętności panowania nad emocjami w odniesieniu do innych osób znaczących, w różnych okresach życia”. (Namysłowska, Siewierska 2009, s. 3)

9 Rodzeństwo w bezpiecznych domowych warunkach trenuje:
- wchodzenie w interakcje, - radzenie sobie w trudnych sytuacjach, rozwiązywanie konfliktów: wchodzenie w nie i godzenie się. Ww. umiejętności społeczne będą przydatne w ich późniejszym życiu podczas nawiązywania i utrzymywania kontaktów z ludźmi spoza rodziny.

10 Targają nią silne emocje. Różne są przyczyny napięć, konfliktów
Relacja istniejąca pomiędzy rodzeństwem jest nieporównywalna w swojej intensywności z żadną inną. Targają nią silne emocje. Różne są przyczyny napięć, konfliktów pomiędzy rodzeństwem: jedno z dzieci czuje się pozbawione miłości i zainteresowania rodziców, jedno z dzieci zazdrości bratu / siostrze uzdolnień, zabawek, przestrzeni /terytorium;

11 dziecko doświadcza nierównego traktowania
(np. obserwuje przywileje posiadane przez młodsze rodzeństwo); osobiste rozczarowania doznane w przedszkolu, szkole, w kontaktach z nauczycielami, z rówieśnikami, które dzieci wyładowują na rodzeństwu; nuda, zwł. w przypadku dzieci w wieku przedszkolnym, które potrzebują jeszcze pomocy dorosłych w organizowaniu wolnego czasu; „Korzenie zazdrości tkwią w głębokim pragnieniu każdego dziecka, by mieć wyłączną miłość rodziców”.

12 RYWALIZACJA POMIĘDZY RODZEŃSTWEM
to doskonała lekcja asertywności i empatii; uczy walczyć o swoje prawa, ale też respektować prawa innych osób, co rozwija inteligencję emocjonalną, która odgrywa dużą rolę w odnoszeniu sukcesów życiowych; hartuje, uodparnia na przykrości, ćwiczy refleks, umiejętności formułowania sądów i wyrażania swojego zdania; uczy radzić sobie z silnymi emocjami (m.in. z gniewem, zazdrością), zawierania kompromisów i negocjacji;

13 RYWALIZACJA POMIĘDZY RODZEŃSTWEM
może motywować do pracy nad sobą, do wysiłku i wytrwałości. Rywalizacja nie powinna jednak przekraczać rozsądnych granic. (Faber, Mazlish, 2000; Parker, Stimpson, 2003)

14 POZYTYWNE ASPEKTY RYWALIZACJI NEGATYWNE ASPEKTY RYWALIZACJI
nauka asertywności i współczucia, dążenie do przeforsowania swojego stanowiska z jednoczesnym braniem pod uwagę uczuć drugiej strony prowadzenie bójek może skutkować wyrządzeniem sobie przez dzieci krzywdy lub zniszczeniami w domu, np. domowych sprzętów rozwój inteligencji emocjonalnej – nauka rozpoznawania emocji i ich kontrolowania nieustanna walka może stać się w przyszłości sposobem na życie i drogą do realizacji celów lepsze poznanie drugiej osoby, nauka prowadzenia sporów i dochodzenia do kompromisu negatywna, nieprzyjemna atmosfera w domu nauka cierpliwości, wytrwałości i konsekwencji w dążeniu do celu zazdrość o rodzeństwo może się przerodzić w trwałą niechęć motywacja do pracy, rozwijanie zdolności i podnoszenie kwalifikacji pogorszenie relacji między członkami rodziny przyzwyczajenie do prowadzenia sporów i większa odporność na stres uleganie rodzeństwu w rywalizacji wpływa na obniżenie poczucia własnej wartości

15 PROBLEM KOLEJNOŚCI NARODZIN I JEJ ZNACZENIA DLA SYSTEMU RODZINNEGO
ORAZ DLA RODZEŃSTWA Toman (1961): pozycja dziecka w systemie rodzinnym w momencie narodzin w dużej mierze determinuje jego późniejsze funkcjonowanie w rodzinie. Oczekiwania wobec najstarszego / najmłodszego dziecka w rodzinie zostają wbudowane w strukturę rodziny i są przenoszone z pokolenia na pokolenie (np. delegowanie do opieki nad starzejącymi się rodzicami najstarszego dziecka, ale wyłącznie płci żeńskiej, lub delegowanie do wykształcenia najstarszego syna kosztem młodszego rodzeństwa. (za: Namysłowska, Siewierska 2009)

16 PROBLEM KOLEJNOŚCI NARODZIN I JEJ ZNACZENIA DLA SYSTEMU RODZINNEGO
ORAZ DLA RODZEŃSTWA Toman (1961): pozycja dziecka w systemie rodzinnym w momencie narodzin w dużej mierze determinuje jego późniejsze funkcjonowanie w rodzinie. Oczekiwania wobec najstarszego / najmłodszego dziecka w rodzinie zostają wbudowane w strukturę rodziny i są przenoszone z pokolenia na pokolenie (np. delegowanie do opieki nad starzejącymi się rodzicami najstarszego dziecka, ale wyłącznie płci żeńskiej, lub delegowanie do wykształcenia najstarszego syna kosztem młodszego rodzeństwa. (za: Namysłowska, Siewierska 2009)

17 POZYCJA DZIECKA W RODZINIE
A KOLEJNOŚĆ NARODZIN Pozycja dziecka w rodzinie w dużej mierze określona jest przez kolejność, w której przychodzi ono na świat. Wskazuje też, na jakim etapie rozwoju jest rodzina: inaczej funkcjonuje rodzina z jednym, a inaczej z dwójką dzieci. Dzieje się tak, gdy partnerów - rodziców cechuje stabilność, brak sytuacji szczególnie trudnych, a ich dzieci rodzą się zdrowe.

18 Pozycja w rodzeństwie oraz płeć zasadniczo wpływają na zachowania społeczne:
jak odnosimy się do innych ludzi, jakim jesteśmy małżonkami, jakimi rodzicami, jakimi pracownikami, jakimi przyjaciółmi.

19 RÓŻNICA WIEKU POMIĘDZY RODZEŃSTWEM
im mniejsza różnica wieku pomiędzy dziećmi, tym większy zazwyczaj ich wzajemny wpływ; jeżeli dzieci dzieli więcej niż 5 czy 6 lat, każde z nich będzie wykazywało wiele cech jedynaka, obok cech charakterystycznych dla jego pozycji wśród rodzeństwa.

20 PŁEĆ RODZEŃSTWA: dwaj bracia są bardziej zazdrośni o siebie niż brat i siostra; zazwyczaj rodzeństwo najbliższe sobie wiekiem wywiera na siebie największy wpływ; jeśli w rodzinie nie ma chłopców, ambicje rodziców koncentrują się na najstarszej dziewczynce; jeśli jednak chłopiec rodzi się później, często zastępuje on najstarszą córkę w realizowaniu rodzicielskim ambicji;

21 KOLEJNOŚĆ NARODZIN DZIECKO NAJSTARSZE
Zdaniem Ronalda W. i Lois A. Richardsonów (2001), kolejność narodzin determinuje życie. DZIECKO NAJSTARSZE z jego przyjściem na świat wiąże się najczęściej u rodziców więcej niepokoju wynikającego z ich braku doświadczenia w tym zakresie; przez pierwszych kilka lat najstarsze dziecko otrzymuje pełną, niczym niezmąconą miłość rodzicielską, ale też odczuwa ich lęki i oczekiwania;

22 DZIECKO NAJSTARSZE badania Richardsonów wskazują, że dziecko najstarsze zazwyczaj identyfikuje się z wyznawanymi przez rodziców wartościami i stara się stać takim człowiekiem, jakim ono chcą go widzieć; dla pierwszego dziecka, które ma już mniej niż 5 lat, narodziny drugiego dziecka zmieniają wszystko; rodzice stają się nagle mniej dostępni; zazwyczaj czują się zagubieni po ich narodzinach; kiedy drugie dziecko ma inną płeć niż pierwsze, negatywne reakcje pierwszego nie są zazwyczaj tak dramatyczne;

23 DZIECKO NAJSTARSZE rodzice mają wobec niego większe oczekiwania;
nacisk na wysokie osiągnięcia sprawia, że jest na ogół bardziej spięte, poważniejsze, przejawiają większą rezerwę i mniej chęci do zabawy niż inni; zazwyczaj ciężko pracuje i jest bardzo skrupulatne we wszystkim, co robi; rodzice oczekują od starszego dziecka, że będzie stanowiło dobry przykład dla młodszego rodzeństwa i że pomoże w opiece nad dzieckiem; może to rodzić u niego żal do rodziców za to, że obarczyli go nadmiernym ciężarem, i czuje się jak dorosły, którego życie poświęcono dla młodszego rodzeństwa;

24 - zazwyczaj ma więcej przywilejów niż jego młodsze
rodzeństwo, ale też oczekuje się od niego przyjęcia większej odpowiedzialności, kiedy dorastają, a on na ogół spełnia te oczekiwania; jako dorosły, zwykle przejawia wiele cech rodzicielskich: potrafi być opiekuńczy i troszczyć się o innych, dobrze radzi sobie z odpowiedzialnością i często przyjmuje role przywódcze; ma problem z proszeniem o pomoc, co wynika z niechęci przed ujawnianiem słabości; może mieć problem z akceptowaniem błędów popełnianych przez innych; - na ogół wybierają zawód, który zapewnia im autorytet lub pozwala na samodzielną pracę;

25 DZIECKO NAJMŁODSZE rzadko ma jakiekolwiek doświadczenie w opiekowaniu się innymi; zawsze jest dzieckiem w rodzinie; często zyskuje dużo uwagi, bo każdy inny członek rodziny poczuwa się do pewnej odpowiedzialności za opiekę nad najmłodszym; często bywa rozpieszczane dłużej niż powinno; często pobłaża się mu bardziej niż innym dzieciom w rodzinie;

26 DZIECKO NAJMŁODSZE często oczekuje pomocy od innych ludzi i otrzymuje ją, nawet o nią nie prosząc; nawet jako dorosły uważa często, że zasady obowiązują innych, jego nie; jest mniej zdyscyplinowane niż inni; często pozostaje zależne od innych, nawet jeśli buntuje się przeciwko wszelkim regułom; często wybiera na małżonków osoby starsze od siebie, a potem walczy o uwolnienie się spod ich kontroli;

27 w celu osiągnięcia swoich celów, postawienia
na swoim, posługuje się manipulacją, np. dąsa się, wykorzystuje swój urok, czasem popełnia oszustwa wytęża cały swój spryt; prawdopodobnie będzie najbardziej pogodne i radosne z rodzeństwa; jest zazwyczaj najbardziej towarzyskie, pogodne popularne spośród dzieci zajmujących wszystkie pozycje w rodzeństwie; rodzice mniej od niego oczekują i nie wywierają na niego silnej presji, aby osiągnął wielkie rzeczy i dlatego mniej osiąga niż inne dzieci; jest mniej nastawione na karierę;

28 DZIECI ŚREDNIE może przejawiać cechy charakterystyczne dla wszystkich pozycji w rodzeństwie lub też żadnej z nich; - może „zginąć w tłumie” lub też wyróżniać się w sposób szczególny; nie są w rodzinie kimś wyjątkowym, często bywają ignorowane; nigdy nie mają rodziców wyłącznie dla siebie, nigdy nie mają tyle ich uwagi, co najstarsze dziecko; niekiedy okazują się najszczęśliwszymi dorosłymi, ponieważ napotykają mniejsze oczekiwania rodziców, mają większą umiejętność radzenia sobie w życiu;

29 jako że nie mają praw najstarszego dziecka,
ani przywilejów najmłodszego, często mają poczucie, że życie jest niesprawiedliwe; aby poczuć się ważne, mogą dążyć do rywalizacji, jednak rzadko wprost współzawodniczą w rodzinie; im bliższe jest wiekiem najstarszemu rodzeństwu, tym silniejsza pojawia się u niego potrzeba rywalizowania z rodzeństwem, zwł. jeśli dzieci są tej samej płci; - mogą bardzo dobrze radzić sobie w kontaktach z bardzo różnymi ludźmi, jako że musiały nauczyć się żyć w zgodzie z młodszym i starszym rodzeństwem;

30 podatne są na to, żeby stać się dziećmi spisanymi
na straty; jeśli nie uda im się znaleźć swego miejsca w rodzinie, mogą wycofywać się z kontaktów i żyć samotnie, niekochane, z poczuciem, że nic nie znaczą; trudno im uwierzyć, że ktokolwiek się nimi interesuje; jeśli wszystkie dzieci są tej samej płci, średnie dziecko ma najmniej korzystną pozycję; jeśli zaś mają inną płeć niż rodzeństwo, mogą zyskiwać najwięcej uwagi ze wszystkich dzieci, otrzymywać wsparcie od starszego rodzeństwa i być podziwiane przez najmłodsze; życie dla nich jest łatwiejsze, jeśli pochodzą z wielodzietnej rodziny;

31 JEDYNACY badania wykazują, że są oni równie dobrze, a czasami nawet lepiej przystosowani do życia jak ludzie posiadający rodzeństwo; mają jednocześnie najlepszą i najgorszą sytuację: są stale nastawione na osiągnięcia (jak najstarsze) i rozpieszczane (jak najmłodsze); jako że nie muszą dzielić się rodzicami z nikim, mają pewną pozycję w rodzinie, niezależnie od wszystkiego;

32 - częściej niż inne dzieci przejmują cechy
charakterystyczne dla pozycji w rodzeństwie rodzica o tej samej płci; wykazują tendencję do rywalizowania z rodzicem tej samej płci o uwagę i uczucia drugiego rodzica; często tę walkę wygrywają, zwł. jeśli rodziców łączy konfliktowa relacja; często rodzice oczekują od niego bycia „doskonałym”, co sprawia, że dziecko wcześnie dojrzewa i traci okazję do zabawy; - czasem staje się treścią życia rodziców;

33 często z trudem znoszą krytykę, unikają
podejmowania pewnych zadań po raz drugi, jeśli za pierwszym razem były krytykowane podczas wykonywania ich, bądź za ich efekty; przejawiają skłonności do życia we własnym świecie, z własną hierarchią wartości i potrzeb; często odczuwają lęk, że zawiodą rodziców; częściej pracują, aby zadowolić innych; dobrze posługują się wyobraźnią, potrafią znaleźć sposoby, żeby się dobrze bawić; - często posiadają bardzo dobrze rozwinięte umiejętności werbalne;

34 mogą mieć trudności z rozstaniem się z domem
rodzinnym; w takiej sytuacji mogą doświadczać poczucia winy, zwł. jeśli żyje jeden z rodziców; jako że nie są przyzwyczajone do życia z innymi ludźmi, często później mają trudności w radzeniu sobie w bliskich relacjach; często w niewystarczającym stopniu opanowali umiejętności negocjowania, nie rozumieją konieczności dzielenia się władzą, czy czymkolwiek innym; - bycie rodzicem przysparza im więcej trudności niż osobom o innych pozycjach w rodzeństwie; (Richardson, 2001)

35 LITERATURA: A. Faber, E. Mazlish (2000). Rodzeństwo bez rywalizacji. Jak pomóc własnym dzieciom żyć w zgodzie, by samemu żyć z godnością. Poznań Media Rodzina. I. Namysłowska, A. Siewierska (2009). Znaczenie i rola rodzeństwa w terapii rodzin. Psychoterapia 2 (149), s J. Parker, J. Stimpson (2003). Rodzeństwo – rywalizacja i miłość. Poznań Rebis. R. W. i L. A. Richardson (2001). Najstarsze, średnie, najmłodsze. Jak kolejność narodzin wpływa na Twój charakter. Gdańsk GWP.