1. Teoria podatków i prawa podatkowego

Prezentacja na temat: "1. Teoria podatków i prawa podatkowego"— Zapis prezentacji:

1 1. Teoria podatków i prawa podatkowego
Prawo podatkowe [P1] Teoria podatków i prawa podatkowego

2 Mapa polskiego systemu podatkowego – stan na 1 października 2018 roku
Państwowe VAT: Value Added Tax (PTU) AKCYZA PIT: Personal Income Tax CIT: Corporate Income Tax RPE: Ryczałt od Przychodów Ewidencjonowanych RYCZAŁT OD OSÓB DUCHOWNYCH PODATEK OD GIER PODATEK TONAŻOWY Zryczałtowany podatek od SPRZEDAŻY (nowego / przebudowanego) STATKU (tzw. PODATEK OD PRODUKCJI OKRĘTOWEJ) PODATEK KOPALINOWY PODATEK WĘGLOWODOROWY PODATEK OD NIEKTÓRYCH INSTYTUCJI FINANSOWYCH (tzw. bankowy) PODATEK OD SPRZEDAŻY DETALICZNEJ (tzw. od supermarketów – uwaga! podatek zawieszony do roku) Samorządowe (gminne) PODATEK OD NIERUCHOMOŚCI PODATEK ROLNY PODATEK LEŚNY PCC: Podatek od czynności cywilnoprawnych PODATEK OD SPADKÓW I DAROWIZN PODATEK OD ŚRODKÓW TRANSPORTOWYCH KARTA PODATKOWA [P1] Teoria podatków i prawa podatkowego

3 Multicentryczny system podatkowy
Państwo (suweren podatkowy) Inne państwo Podatnicy Unia Europejska Krajowe prawo podatkowe: CZĘŚĆ OGÓLNA – ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku – Ordynacja podatkowa (dalej jako: ORD) CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA – ustawy dotyczące poszczególnych polskich podatków Międzynarodowe prawo podatkowe Europejskie (wspólnotowe) prawo podatkowe [P1] Teoria podatków i prawa podatkowego

4 Polski system podatkowy: Klasyfikacja pod kątem źródła poboru podatku
Źródło: Dochód Podatki przychodowe (RPE) Podatki dochodowe (PIT, CIT) Źródło: Majątek Podatki od posiadania majątku ( rolny, leśny) Podatki od wartości majątku ( podatek katastralny) Podatki od wzrostu wartości majątku ( opłata adiacencka) Podatki od wzrostu masy majątkowej ( od spadków i darowizn) Podatki od transferu majątku (PCC, PIT) Źródło: Obrót Podatki od obrotu gospodarczego (VAT, akcyza) Podatki od obrotu konsumenckiego (PCC) [P1] Teoria podatków i prawa podatkowego

5 Podatek – elementy stałe (zobacz: ORD 6)
Podatek jest świadczeniem: Publicznoprawnym = nakładany drogą ustawową = przez organ władzy publicznej ( Sejm) = wpływa do budżetu państwa lub budżetu samorządowego = przeznaczany na cele publiczne zgodnie z przepisami prawa oraz założeniami polityki finansowej 2) Powszechnym = dotyczy każdego podatnika znajdującego się w takiej samej sytuacji 3) Przymusowym = nadaje się do egzekucji administracyjnej 4) Bezzwrotnym = podatnik nie ma roszczenia o zwrot podatku ( wyjątki: nadpłata w podatku dochodowym, zwrot opłaty skarbowej, zwrot podatku od towarów i usług) 5) Nieodpłatnym = brak kontrświadczenia (świadczenia wzajemnego) ze strony państwa / samorządu 6) Zasadniczym = funkcja fiskalna jest głównym motywem istnienia podatków [P1] Teoria podatków i prawa podatkowego

6 Podatek – elementy zmienne ( techniczne)
Podmiot Kto jest podatnikiem danego podatku? Przedmiot Od czego płaci się dany podatek? Jaka sytuacja, stan, czynność wywołuje konieczność zapłaty podatku? Podstawa opodatkowania Jak skonkretyzować przedmiot opodatkowania do czegoś, co można zmierzyć / obliczyć ? Skala i stawki podatkowe Skala: proporcjonalna czy nieproporcjonalna? Stawka: kwotowa, procentowa, ułamkowa, mieszana? Tryb i warunki płatności Kiedy / do kiedy / w jaki sposób należy płacić podatek? Preferencje podatkowe Kto / co podlega wyłączeniu? Kto / co / kiedy jest zwolnione od podatku? Kto i pod jakim warunkiem ma prawo do ulgi podatkowej? [P1] Teoria podatków i prawa podatkowego

7 Pozostali dłużnicy podatkowi
Podmiot podatku Podmiot czynny: a) wierzyciel: Skarb Państwa / JST (gmina) b) organ podatkowy: Naczelnik urzędu skarbowego (celno – skarbowego) / wójt, burmistrz, prezydent miasta Podatnik ORD 7: Osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu Pozostali dłużnicy podatkowi (zobowiązani) Płatnik Inkasent Następca podatkowy Osoba trzecia [P1] Teoria podatków i prawa podatkowego

8 Podatnik formalny a rzeczywisty
Kazus: PODATEK OD TOWARÓW I USŁUG (PTU) 2. Doliczenie PTU do wartości transakcji = przerzucenie ciężaru podatkowego PODATNIK FORMALNY PODATNIK RZECZYWISTY ( przedsiębiorca, ( konsument, producent klient, usługobiorca) sprzedawca) 1. zapłata PTU (podatnik formalny jest adresatem przepisów ustawy o PTU) URZĄD SKARBOWY BUDŻET PAŃSTWA [P1] Teoria podatków i prawa podatkowego

9 Podatnik – płatnik – inkasent (porównaj: ORD 7-8-9)
1. Oblicza podatek podatnika Płatnik: 2. Pobiera podatek od podatnika 3. Wpłaca podatek do organu podatkowego PODATNIK ORGAN PODATKOWY Inkasent: 1. Pobiera podatek od podatnika 2. Wpłaca podatek do organu podatkowego BUDŻET PUBLICZNY [P1] Teoria podatków i prawa podatkowego

10 Przykład płatnika: „podatek Belki” (w ramach PIT)
Wierzyciel (Skarb Państwa) Podatnik (deponent) ZOBOWIĄZANIE PODATKOWE Organ podatkowy (nUS) Płatnik (bank) 3. Wpłacenie podatku 2. Pobranie podatku od podatnika 1. Obliczenie podatku [P1] Teoria podatków i prawa podatkowego

11 Przykład inkasenta: podatek rolny
Wierzyciel (gmina) Podatnik (właściciel użytków rolnych) ZOBOWIĄZANIE PODATKOWE 1. Wydanie decyzji o wysokości podatku rolnego 2. Pobór podatku w wysokości jak w [1] Organ podatkowy (wójt) Inkasent (sołtys) 3. Wpłacenie podatku [P1] Teoria podatków i prawa podatkowego

12 Inne elementy techniczne podatków
Przedmiot opodatkowania = czynność prawna lub stan faktyczny, rzecz lub zjawisko, które zgodnie z prawem wywołują obowiązek podatkowy Podstawa opodatkowania = konkretyzacja przedmiotu opodatkowania do wartości wymiernych, policzalnych. Stawka podatkowa = iloraz podatku dzielonego przez podstawę opodatkowania Skala podatkowa = układ stawek występujących w danym podatku: Wzór na obliczanie podatku: Podatek (PLN) = Podstawa X Stawka CIT Dochód 19 % VAT Obrót 23 % Od nieruchomości Wartość budowli w PLN 2% Powierzchnia lokalu w m^2 22 zł Akcyza (od produkcji piwa) Objętość w hl 7,79 zł Opłata od posiadania psów Ilość psów (sztuki) 121 zł Podatek od środków transportowych Ilość autobusów 2449 zł Liniowa (proporcjonalna) P St const Progresywna P St Regresywna P St [P1] Teoria podatków i prawa podatkowego

13 Dwa rodzaje progresji podatkowej
Zadanie: Na podstawie poniższej tabeli podatkowej oblicz podatek dla danej podstawy P = 180 zł Podstawa Stawka Progresja globalna Jak to obliczyć? Progresja szczeblowana 0 – 10 zł 10% Dopasuj daną podstawę do właściwego szczebla tabeli podatkowej Pomnóż podstawę przez stawkę dla tego szczebla 10 zł x 10 % = 1zł Rozbij daną podstawę na części wypełniające dokładnie (od dołu do góry) poszczególne szczeble tabeli Pomnóż każdą z części przez stawkę odpowiednią dla danego szczebla Zsumuj wyniki cząstkowe 10 – 50 zł 20% 40 zł x 20 % = 8 zł 50 – 150 zł 30% 100 zł x 30 % = 30 zł > 150 zł 40% 180 zł x 40 % = 72 zł 30 zł x 40 % = 12 zł RAZEM: 51 zł Odpowiedź: Podatek liczony metodą progresji globalnej wynosi 72 zł, a podatek liczony metodą progresji szczeblowanej = 51 zł [P1] Teoria podatków i prawa podatkowego

14 Tryb / warunki płatności podatku
Jednorazowo, zaliczkowo czy ratalnie? Na zasadach ogólnych czy w formie uprosz-czonej? Gotówką czy bezgotówkowo? Okresowo czy sporadycz-nie? ORD. 60. § 1. Za termin dokonania zapłaty podatku uważa się: przy zapłacie gotówką - dzień wpłacenia kwoty podatku w kasie organu podatkowego lub na rachunek tego organu w banku, w placówce pocztowej, w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, biurze usług płatniczych lub w instytucji płatniczej albo dzień pobrania podatku przez płatnika lub inkasenta; w obrocie bezgotówkowym - dzień obciążenia rachunku bankowego podatnika lub rachunku podatnika w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub rachunku płatniczego podatnika w instytucji płatniczej na podstawie polecenia przelewu. ORD 61. § 1. Zapłata podatków przez podatników prowadzących działalność gospodarczą i obowiązanych do prowadzenia księgi rachunkowej lub podatkowej księgi przychodów i rozchodów następuje w formie polecenia przelewu. ORD 61a.  § 1. Rada gminy, rada powiatu oraz sejmik województwa mogą, w drodze uchwały, dopuścić zapłatę podatków, stanowiących dochody odpowiednio budżetu gminy, powiatu lub województwa, instrumentem płatniczym, w tym instrumentem płatniczym, na którym przechowywany jest pieniądz elektroniczny. [P1] Teoria podatków i prawa podatkowego

15 Preferencje podatkowe
1. Wyłączenie podatkowe – pozostawienie danego podmiotu lub przedmiotu opodatkowania poza zakresem danej ustawy ( np. „Przepisów ustawy o PIT nie stosuje się do działalności rolniczej, z wyjątkiem działów specjalnych produkcji rolnej”) 2. Zwolnienie podatkowe - wykluczenie niektórych podmiotów lub przedmiotów spod opodatkowania, mimo, że mieszczą się w zakresie danej ustawy ( np. „Wolne od PIT są wygrane w loteriach i grach liczbowych, jeżeli wartość wygranej nie przekracza 2280 zł”) 3. Ulga podatkowa Obniżenie podstawy opodatkowania, stawki lub samego podatku ( np. „Podatek dochodowy w pierwszej kolejności ulega obniżeniu o kwotę składki na ubezpieczenie zdrowotne, opłaconej w roku podatkowym bezpośrednio przez podatnika (…)”) (np. „W przypadku nabycia własności budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego (…) w drodze dziedziczenia (…) przez osoby zaliczane do I grupy podatkowej, nie wlicza się do podstawy opodatkowania ich czystej wartości do łącznej wysokości nieprzekraczającej 110 m2 powierzchni użytkowej budynku lub lokalu”) [P1] Teoria podatków i prawa podatkowego

16 Funkcje podatków Jakie zadania powinien wykonywać system podatkowy?
Fiskalna (Alimentacyjna) …. dostarczyć jak najwięcej pieniędzy do budżetu przy zachowaniu bezpiecznego poziomu fiskalizmu i z poszanowaniem zasad podatkowych Redystrybucyjna (Alokacyjna) …. podzielić zgromadzone wpływy na zadania publiczne, zgodnie z przepisami prawa i strategiami politycznymi Analityczna ( Kontrolna) …. sprawdzić skuteczność mechanizmów nakładania, wymiaru i poboru podatków, by odkryć mocne i słabe strony systemu podatkowego Stymulacyjna (Bodźcowa) …. zachęcać podatników preferencjami podatkowymi do dokonywania ważnych społecznie / gospodarczo czynności Społeczna (Personalizacyjna) ….uwzględnić w wymiarze i poborze podatków gorszą sytuację niektórych podatników [P1] Teoria podatków i prawa podatkowego

17 Znaczenie fiskalne polskich podatków
[P1] Teoria podatków i prawa podatkowego

18 [P1] Teoria podatków i prawa podatkowego
System podatków państwowych (dane za: Analiza wykonania budżetu państwa w roku 2017, NIK) [P1] Teoria podatków i prawa podatkowego

19 [P1] Teoria podatków i prawa podatkowego
System podatków samorządowych (dane za: Sprawozdanie z wykonania budżetów GMIN za 2016 rok, RIO) [P1] Teoria podatków i prawa podatkowego

20 Zasady podatkowe (canons of taxation)
Zasada pewności podatkowej NULLUM TRIBUTUM SINE LEGE = tylko ustawy mogą kształtować obowiązki podatkowe LEX VECTIGAL RETRO NON AGIT = prawo podatkowe nie działa wstecz SEMPER PRO TRIBUTARIO = wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść podatnika PROBLEM VACATIO LEGIS – zmiany przepisów podatkowych nie powinny wchodzić w życie w trakcie roku podatkowego, tylko od 1 stycznia roku następnego Zasada dogodności podatkowej Podatki należy pobierać w momencie największej zdolności płatniczej podatnika Zasada taniości podatkowej Pobór podatków nie powinien pochłaniać nadmiernych kosztów Zasada sprawiedliwości podatkowej Wszystkie podmioty muszą być w jednakowych warunkach traktowane według jednej miary (sprawiedliwość pozioma) Wysokość obciążenia podatkowego powinna być w racjonalnym stosunku do zdolności płatniczej podatnika ( sprawiedliwość pionowa) Cele publiczne, na jakie władze przeznaczają wpływy podatkowe powinny być społecznie aprobowane (sprawiedliwość społeczna) Równość podatkowa = każdy proporcjonalnie do swoich możliwości płatniczych powinien partycypować w utrzymaniu państwa = brak nadmiernych przywilejów podatkowych Ochrona źródła podatkowego ( leave them as you find them) = pobieranie podatków nie może prowadzić do rezygnacji z opodatkowanej działalności [P1] Teoria podatków i prawa podatkowego

21 Klasycy zasad podatkowych
ADAM SMITH (1725 – 1790) Liberalna koncepcja opodatkowania Równomierność opodatkowania ( equality) i jej dwa kryteria: Benefit = korzyści, jakie każdy z nas odnosi z działalności państwa ( pro: podatek liniowy) Ability – to – pay = zdolność płatnicza danego podatnika ( pro: podatek progresywny) Dogodność – „płać, kiedy wpływają pieniądze” Pewność – „nieokreśloność podatku wzbudza zuchwalstwo władz i sprzyja korupcji” Ochrona źródeł podatkowych – 1. „konfiskaty i kary pieniężne nie powinny rujnować podatników”, 2. „poddawanie obywateli nienawistnym badaniom poborców podatkowych hamująco wpływa na pracowitość ludu i zniechęca go do działalności gospodarczej” Taniość – „jak największy dochód z opodatkowania powinien przypadać na rzecz dobra ogólnego, a nie na utrzymanie administracji podatkowej” ADOLF WAGNER (1835 – 1917) Socjalna koncepcja opodatkowania: Państwo musi sprzyjać sprawiedliwości społecznej i korygować różnice społeczne Podatki mogą zmieniać sytuację dochodową obywateli Podatki powinny być elastycznym narzędziem polityki państwa, za pomocą którego można kształtować procesy społeczne i gospodarcze Modelowe podatki – progresywny podatek dochodowy, niższe stawki dla dochodów z pracy (ochrona głównego źródła podatkowego) wyższe dla dochodów „spekulacyjnych” ( np. od kapitałów) [P1] Teoria podatków i prawa podatkowego

22 Polska klasyfikacja zasad podatkowych (prof. Stanisław Owsiak)
FISKALNE WYDAJNOŚCI STAŁOŚCI ELASTYCZNOŚCI EKONOMICZNE OCHRONY ŹRÓDEŁ PODATKOWYCH MINIMALNEJ INGERENCJI FISKUSA W SFERĘ WŁASNOŚCI I WOLNOŚCI GOSPODARCZEJ SPRAWIEDLIWOŚCI POWSZECHNOŚCI RÓWNOŚCI ZDOLNOŚCI PODATKOWEJ TECHNICZNE JAWNOŚCI JASNOŚCI DOGODNOŚCI TANIOŚCI [P1] Teoria podatków i prawa podatkowego

23 Zasady podatkowe a Konstytucja RP
Aspekty legislacyjne Aspekty merytoryczne (217) Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy. (123) Rada Ministrów może uznać uchwalony przez siebie projekt ustawy za pilny, z wyjątkiem projektów ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksów. (168) Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie. (84) Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie (32) 1. Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. 2. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny (64) 1. Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia. 2. Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej. 3. Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności. [P1] Teoria podatków i prawa podatkowego

24 [P1] Teoria podatków i prawa podatkowego
Idealny podatnik to: (za: C. Kosikowski „Podatki – problem władzy publicznej i podatników”) Zdrowy 1 Heteroseksualista 2 Żonaty, bez intercyzy 3 Z wyższym wykształceniem 4 Z dużym majątkiem, który po śmierci przekaże osobom obcym 5 Zarabiający wyłącznie w Polsce, ale nie jako przedsiębiorca, lecz raczej - pracownik budżetówki 6 Rozrzutny, chętnie korzystający z wyrobów akcyzowych i rozrywek hazardowych 7 Posiadający co najmniej jednego psa 8 [P1] Teoria podatków i prawa podatkowego