Wykład 1. Profilaktyka i terapia pedagogiczna

Prezentacja na temat: "Wykład 1. Profilaktyka i terapia pedagogiczna"— Zapis prezentacji:

1 Wykład 1. Profilaktyka i terapia pedagogiczna
Podstawy diagnozy psychopedagogicznej (założenia i cele procesu diagnostycznego, techniki diagnostyczne). Wykład 1. Profilaktyka i terapia pedagogiczna

2 Ogólne pojęcie diagnozy
Pojęcia diagnoza – (grec. diagnosis [ διγνοσισσ) – oznacza rozróżnianie, osądzanie.

3 Diagnoza oznacza: 1) zebranie danych, 2) zrobienie użytku z danych mających znaczenie, a pominięcie danych bez znaczenia, 3) podanie ostatecznego osądu. [Encyklopedia Britanica z 1960 r., za: Mazurkiewicz 1995].

4 Diagnozowanie opiera się na dwóch filarach:
1) doświadczenie, które gromadzi dane empiryczne, a następnie one służą do opisu, 2) rozumowanie, które polega na przeprowadzeniu szeregu operacji myślowych: różnicowanie, sprawdzania hipotez, wyjaśniania przyczynowego i celowościowego, weryfikacji formułowanych sądów i prowadzi do postawienia osądu . [Podgórecki 19962, Ziemski 1973].

5 Diagnoza w naukach praktycznych
Diagnoza w naukach praktycznych, których celem jest przekształcanie rzeczywistości diagnoza jest pierwszym etapem działania celowościowego.

6 Etapy diagnozy 1) opis – zestawienie danych empirycznych 2) ocena – zastosowanie ocen, które są związane z zebranymi danymi, co pozwala na porównanie istniejących stanów rzeczy z postulowanymi lub niechcianymi, 3) konkluzja – stwierdzającej potrzebę podjęcia postepowania celowościowego lub jej brak, 4) tłumaczenie - wyjaśnienie przyczynowe, genetyczne istniejącego stanu, 5) postulowanie – zobrazowanie tych stanów, które mają być realizowane, reformowane, lub usunięte, 6) stawianie hipotez – czyli swoistych twierdzeń dotyczących związków pomiędzy projektem a czynnikiem przyczynowym.

7 Diagnoza pełna składa się z pięciu diagnoz cząstkowych
DIAGNOZA IDENTYFIKACYJNA DIAGNOZA GENETYCZNA (KAUZALNA – łac. causa – przyczyna) DIAGNOZA ZNACZENIA DIAGNOZA FAZY DIAGNOZA PROGNOSTYCZNA (ROZWOJOWA)

8 Diagnoza w pedagogice „Czym gorączka, kaszel, wymioty dla lekarza, tym uśmiech, łza, rumieniec dla wychowawcy. Nie ma objawów bez znaczenia. Trzeba notować i zastanawiać się nad wszystkim, odrzucać co przypadkowe, łączyć, co pokrewne, szukać kierujących spraw (Korczak 1919).

9 Diagnoza w pedagogice Diagnoza w pedagogice jest postrzegana jako podstawą wszelkiej działalności praktycznej, bowiem czynności diagnostyczne i ich wynik są racjonalną przesłanką do decyzji o podjęciu praktycznego działania.

10 Podstawowe zasady diagnozy psychopedagogicznej
1. Obiektywność i merytoryczna poprawność stawianych sądów i stosowanych procedur badawczych. 2. Dążenie do realizowania diagnozy pełnej – rozwiniętej.

11 3. Oceniający charakter diagnozy, czyli odnoszenie rozpoznawanych stanów do pewnych stanów pożądanych; ocena w diagnozie może opierać się na: - kryterium normatywno-wzorcowym (normy lub wzorce) - kryterium porównawczym (inne podobne układy) - kryterium postulatywnym (cele i zadania wychowawcze, edukacyjne itd.).

12 4. Realizowanie diagnozy w wymiarze pozytywnym – cel pedagogicznego rozpoznania zawsze jest dwojaki, czyli poznanie charakteru, przejawów, genezy niepokojącego stanu rzeczy i odkrywanie „sił” jednostki i jej najbliższego środowiska. To są zasoby, na których można oprzeć postępowanie pedagogiczne. (podobnie: M. Tyszkowa 1987, W. Dykcik 1997, S. Palka 1998, L. Pytka 2000)

13 5. Dążenie do autodiagnozy osób czy środowisk – działania naprawcze diagnozy mogą być skuteczne tylko wtedy, gdy w wyniki diagnozy zaangażowane będą osoby, których diagnoza dotyczy. Korczak uzależniał skuteczność procesu wychowawczego od tzw. autodiagnozy wychowawcy (Lepalczyk 1987).

14 6. Łączenie poznawania pośredniego z bezpośrednim.
7. Realizowanie diagnozy środowiskowej – rodzina, szkoła, klasa szkolna, grupa koleżeńska. 8. Zasada odpowiedzialności etycznej, która oznacza wielowymiarową odpowiedzialność zarówno za efekt diagnozy jak i za jej przebieg

15 W metodologii postepowania diagnostycznego istnieją dwa podejścia dot
W metodologii postepowania diagnostycznego istnieją dwa podejścia dot. pozyskiwania informacji: 1) podejście zewnętrzne, 2) podejście wewnętrzne (fenomnologiczne).

16 Techniki diagnostyczne w pedagogice i w psychologii
W pedagogice dokonuje się ścisłych kategoryzacji dotyczących opisu postępowania diagnostycznego, a więc wyróżnia się pojęcia: metoda diagnostyczna technika diagnostyczna narzędzie diagnostyczne

17 analiza dokumentów i wytworów,
W diagnostyce psychopedagogicznej wykorzystuje się najczęściej następujące techniki: wywiad, rozmowa, obserwacja, analiza dokumentów i wytworów, skale pomiarowe, ankieta.

18 WYWIAD i ROZMOWA Wywiad to sposób gromadzenia danych przez bezpośredni kontakt z osobami (w procesie komunikacji, przez zadawanie pytań), które mogą udzielić informacji na temat interesujących badacza zagadnień (Gerstmann 1985, Szustrowa 1991, Szumski, 1995, Bauman, Pilch 2001, Łobocki 2003). Konkretyzując, wywiad jest rozmową badającego z respondentem prowadzoną według określonych dyspozycji, z zachowaniem pewnych reguł jej poprawności.

19 Wywiad i rozmowa Rozmowa można by definiować podobnie, aczkolwiek w literaturze przedmiotu dokonuje się rozróżnienie, głównie ze względu na podmiot, od którego uzyskuje się informację – wywiad – od osób postronnych, rozmowa – od podmiotu badanego. Ponadto wywiad traktuje się jako bardziej formalną, wystandaryzowaną metodę (technikę), zaś rozmowę jako bardziej swobodną, indywidualną, nieprzewidywalną w swym kierunku.

20 Wywiad i rozmowę należy prowadzić zgodnie z wymogami opracowanym w metodologii diagnozy, które wyznaczają: - sposób budowania pytań i ich komponowanie w całość wywiadu - tworzenie ich sekwencji i całości ich przebiegu - język, którym posługuje się diagnosta - przyjęty poziom standaryzacji i stopień kierowania wywiadem lub rozmową - głębokość i planowanie tematyki - rejestrację danych - sposób sporządzania protokołu i jego zawartość

21 Rodzaje pytań: pytania sensu stricte (proste), czyli pytania konkretne i pytania złożone, czyli wprowadzające i opisujące sytuacje lub minimalizujące zagrożenie płynące z treści pytania właściwego; pytania otwarte (dające możliwość swobodnej wypowiedzi badanego) i pytania zamknięte (wybór kilku kategorii odpowiedzi); pytania wprost – (dotyczące interesującej badacza treści, które nie są zagrażające dla badanego i zrozumiałe), pytania nie wprost, (związane z przeformułowaniem języka teorii na język potoczny lub gdy pytania zadawane wprost są zagrażające , szokujące, wstydliwe, sugerujące);

22 STRATEGIA BUDOWANIA CAŁOŚCI WYWIADU
1. ROZPOCZYNANIE WYWIADU 2. SEKWENCJA TEMATÓW W WYWIADZIE 3. ZMIANA TEMATU 4. ZAKOŃCZENIE WYWIADU 5. CZAS TRWANIA WYWIADU 6. SPOSÓB REJESTRACJI WYWIADU

23 ANKIETA Ankieta to gromadzenie danych polegające na samodzielnym wypełnianiu przez respondentów odpowiednich, specjalnych kwestionariuszy oraz na pisemnym udzielaniu odpowiedzi na pisemnie postawione pytania (Pilch, Baumann 2001, Łobocki 2003, Sztumski 1995).

24 Typy ankiet wg kryterium sposobu przeprowadzania ankiety
1) ankieta środowiskowa (audytoryjna – bezpośrednio przeprowadzana przez ankietera, stosuje się, gdy osoby są bardziej skupione w jednym miejscu), 2) ankieta prasowa, 3) ankieta pocztowa.

25 Typy ankiet wg sposobu motywowania respondentów do szczerych wypowiedzi
1) ankieta jawna, w której respondent wskazywany jest imiennie lub możliwe jest rozpoznanie jego na podstawie cech, np. dyrektor szkoły X. 2) ankieta anonimowa – brak identyfikacji.

26 Warunki poprawności badan ankietowych
- struktura ankiety: wiąże się z konstrukcją kwestionariusza, który powinien się składać z trzech części: instrukcji, części zasadniczej i metryczki, - umiejętne zmotywowanie do udzielania szczerych odpowiedzi, głównie za pomocą instrukcji, - poprawne skonstruowanie kwestionariusza pytań, - narzędzie powinno być sprawdzane w badaniach pilotażowych wobec braku kontaktu badającego z badanymi.

27 Obserwacja Obserwacja stanowi celowe, planowe spostrzeganie rzeczywistości (zachowań, procesów, sytuacji) w jej naturalnym przebiegu (Łobocki 2003, Pilch, Bauman 2001, Sztumski 1995, Szustrowa 1991).

28 Klasyfikacja technik obserwacyjnych
Obserwacja ciągła - prowadzona przez dłuższy czas, prowadzona za pomocą tzw. dzienniczków obserwacyjnych: - dzienniczki o szerokim zakresie, w których rejestruje się w zasadzie wszystko, co nowego w zachowaniu podmiotu się pojawiło - oraz dzienniczki tematyczne – uwzględniające jedynie niektóre zjawiska znamienne dla jednej lub kilku dziedzin rozwoju (określonych zagadnień poznawczych).

29 Klasyfikacja technik obserwacyjnych
2. Obserwacja fotograficzna - dotyczy całokształtu zachowania w danej sytuacji bez wstępnej selekcji danych. Cechuje się fotograficzną szczegółowością, a jej długość wyznacza np. jednostka lekcyjna. Technika ta polega na zaplanowanym i ciągłym obserwowaniu zachowania czy zjawiska w ustalonych warunkach i czasie.

30 Klasyfikacja technik obserwacyjnych
3. Próbki zdarzeń – uwaga obserwatora skupiona tu jest na określonych sytuacjach, w których mają miejsce interesujące badacza zdarzenia, np. bójki, konflikty, sytuacje trudne, rozwiązywanie zadań). Badacz obserwuje dzieci i oczekuje na wystąpienie wydarzenia, a kiedy ono wystąpi opisuje je wraz z kontekstem sytuacyjnym i określonymi warunkami życiowymi.

31 Klasyfikacja technik obserwacyjnych
4. Próbki czasowe – technika, która polega na tym, ze całość okresu obserwacji podzielona jest na odcinki wg klucza. Są to zazwyczaj krótkie odcinki czasowe (np. obserwacja członków rodziny codziennie po pół godziny, uczniów po jednej minucie każdego). Jest to metoda zamknięta, gdyż wiąże się z koncentrowaniem uwagi obserwatora na wybranych aspektach strumienia zachowań, które pojawiają się w jednolitych, krótkich odcinkach czasu.

32 Klasyfikacja technik obserwacyjnych
5. Ocena cech – obserwator posługuje się baterią skal opisujących różne zachowania się jednostki, wg których ocenia ją w różnych warunkach życiowych.

33 Warunki poprawności prowadzenia obserwacji
Planowość Obiektywność Wierność Selektywność (krytycyzm) Wyczerpywalność Wnikliwość

34 Analiza dokumentów i wytworów
Przedmiotem analizy pozostaje dokument, za który przyjmuje się wszelki materialny wytwór dziecka, materialny przedmiot, zawierający interesujący diagnostę dane.

35 Cele analizy dokumentów:
1. Pozyskiwanie informacji o faktach. 2. Uzyskiwanie informacji o sposobie postrzegania jakiegoś zjawiska. 3. Poszukiwanie głębiej ukrytych treści psychospołecznych. 4. Ustalenie cech osobowościowych autora, jego systemu wartości, intencji, motywów, pragnień, a także cech instrumentalnych (staranność, dokładność, umiejętności i zdolności) , o czym wnioskujemy z cech formalnych dokumentu.

36 Cele analizy dokumentów:
5. Wnioskowanie o założonych przez nadawcę cechach odbiorców i przypuszczalnych reakcjach odbiorców, co wykorzystuje się, np. w tworzeniu reklam. 6. Wnioskowanie o cechach systemu społeczno-kulturowego, w których dany dokument powstał. 7. Wnioskowanie o zachowaniach i cechach innych osób, np. zeszyt ucznia świadczy też o nauczycielu.