Geneza Księstwa Warszawskiego:

Prezentacja na temat: "Geneza Księstwa Warszawskiego:"— Zapis prezentacji:

0 Zagadnienia ustrojowo-prawne Księstwa Warszawskiego
Tomasz Resler

1 Geneza Księstwa Warszawskiego:
zwycięskie wojny Napoleona Bonaparte doprowadziły do odrodzenia nadziei Polaków na odzyskanie niepodległości, w 1806 r. wybuchła wojna francusko-pruska (zwycięstwa Napoleona pod Jeną i Austerlitz), w listopadzie 1806 roku wojska Napoleona wkroczyły na teren ziem polskich, 14 stycznia 1807 r. zajęto Warszawę, Komisja Rządząca: - powołana jako władza tymczasowa o uprawnieniach prawodawczych i wykonawczych, - skład polski na czele ze Stanisławem Małachowskim, - składała się z 5 resortów (sprawiedliwości, spraw wew., skarbu, wojny, policji), - uchylenie przepisów Landrechtu pruskiego i powrót do polskiego prawodawstwa sprzed rozbiorów, - ożywiona działalność w zakresie szkolnictwa, wojskowości i skarbowości,

2 Geneza Księstwa Warszawskiego:
Traktat z Tylży – 7 lipca 1807 : - podpisany między Napoleonem a carem Aleksandrem I, - w sprawie polskiej zdecydowano o powstaniu Księstwa Warszawskiego, - nowe państwo składało się z ziem II i III zaboru pruskiego, utworzono WM Gdańsk, Rosji oddano tzw. okręg białostocki, - władzę w nowym państwie oddano królowi saskiemu Fryderykowi Augustowi, co spowodowało przynależność księstwa do tzw. Wielkiego Cesarstwa, - obszar państwa liczył ok. 100 tys. km2, a ludność ok. 2,5 mln, - po wygranej wojnie z Austrią w 1809 r., do Księstwa Warszawskiego przyłączano ziemie III zaboru austriackiego tzw. Galicję Zachodnią (z Krakowem, Siedlcami, Lublinem, Radomiem), obszar państwa wynosił wtedy ok. 150 tys. km2, a ludność ok. 4,5 mln.

3 Geneza Księstwa Warszawskiego:
Księstwo Warszawskie 1809 rok Źródło:

4 Konstytucja Ks. Warszawskiego:
została oktrojowana przez Napoleona 22 lipca 1807 roku w Dreźnie, 89 artykułów w 12 rozdziałach, oparta na zasadzie trójpodziału władzy, opracowana na wzór francuski z uwzględnieniem niektórych dezyderatów Komisji Rządzącej, opublikowana w języku francuskim i polskim w pierwszym numerze Dziennika Urzędowego Ks. Warszawskiego, tekstem autentycznym był tekst francuski, konstytucja wprowadziła: - równość wobec prawa i wolność osobistą - art. 4: Znosi się niewola. Wszyscy obywatele są równi przed obliczem prawa. Stan osób zostaje pod opieką trybunałów, - wolność wyznania, - prawa polityczne : możliwość piastowania urzędów i udziału w wyborach (w przeciwieństwie do innych państw w księstwie zastrzeżone w większości dla szlachty),

5 Konstytucja Ks. Warszawskiego:
- zniesienie różnić stanowych, ale zachowanie podziału na szlachtę i nieszlachtę, równość wobec praw nie oznaczała równości praw politycznych, - równość wobec prawa spowodowała wprowadzenie sądownictwa powszechnego i formalną likwidację sądów stanowych, - konstytucja nie przewidywała procedury jej zmiany, a król uzyskał uprawnienia do jej „poprawiania”.

6 Władza wykonawcza: określona przez art. 5 – 18 konstytucji, Król:
- dziedziczna władza w linii saskiej, zgodnie z saskim porządkiem następstwa tronu, - władzę królewską określono jako rząd, oznaczało to sprawowanie wszelkiej władzy niezastrzeżonej dla innych organów (sejm i sądy), - kompetencje ustawodawcze (dekrety) i inicjatywa ustawodawcza, - mianowanie i odwoływanie urzędników (z wyjątkiem posłów, senatorów i sędziów), - możliwość powołania wicekróla lub prezesa rady ministrów, - reprezentowanie księstwa na arenie międzynarodowej, - zwoływanie posiedzeń sejmu, przewodnictwo w senacie, zwoływanie zgromadzeń gminnych i powiatowych,

7 Władza wykonawcza: Ministrowie i Rada Ministrów:
- 5 ministrów mianowanych przez króla stojących na czele resortów: + sprawiedliwości, + spraw wew. i czci religijnych, + wojny, + przychodów i skarbu, + policji, - sekretarz stanu odpowiedzialny za politykę zagraniczną rezydujący przy królu, kompetencje: - ogólny zarząd sprawami państwowymi, propozycje aktów prawnych, - ministrowie byli odpowiedzialni przed królem i ponosili odpowie- dzialność konstytucyjną (sąd sejmowy), - wykonywanie ustaw sejmowych i dekretów królewskich, - konieczność kontrasygnaty aktów monarszych, - kierowanie resortami, nadzór nad urzędnikami,

8 Władza wykonawcza: - w przypadku braku wicekróla konstytucja wprowadziła instytucję rady ministrów na czele z prezesem, - wąskie kompetencje – rozpatrywanie spraw wspólnych dla kilku ministrów w celu przedłożenia ich do zatwierdzenia królowi, - była organem koordynującym, pozbawionym możliwości samodzielnego podejmowania decyzji, - wzmocnienie RM nastąpiło w 1810 roku: uzyskała możliwość kontroli ministrów, i podejmowania decyzji w nagłych sytuacjach, Rada Stanu: - nieznany w polskiej tradycji organ powołany na wzór francuski służący jako pomoc dla władzy królewskiej, - skład: prezes (jednocześnie prezes RM), ministrowie, radcy stanu (6, a od 1809 r. 12), referendarze ( 4 później 6, bez prawa głosu), - decyzje rady wymagała zatwierdzenia królewskiego (z wyjątkiem spraw sądowych), - członkowie RS wchodzili w skład Izby Poselskiej,

9 Władza wykonawcza: kompetencje Rady Stanu: - ustawodawcze:
przygotowywanie projektów ustaw i dekretów królewskich, - kontrolne: kontrola urzędników i oddawanie ich pod sąd, ministrowie byli zobowiązani do składania raportów i rachunków kwartalnych, opiniowanie zgłaszanych do króla wątpliwości w zakresie interpretacji prawa, - sądownicze: sądownictwo kasacyjne w odniesieniu do wyroków sądów powszechnych – cywilnych i karnych, rozstrzyganie sporów o właściwość między sądami a organami administracji, rozstrzyganie sporów administracyjnych: sąd odwoławczy od decyzji rad prefekturalnych w sporach o charakterze majątkowym,

10 Władza ustawodawcza: władzę ustawodawczą określały art. 19-49, Sejm:
- dwuizbowy : Izba Poselska i Senat, - zwoływany co 2 lata na max. 15 dni, - kompetencje w sprawach skarbowych (podatkowe i mennicze), w sprawach z zakresu prawa cywilnego i karnego, - brak funkcji kontrolnych, przewaga Izby Poselskiej nad Senatem, Izba Poselska: - posłowie wybierani przez szlachtę posesjonatów na sejmikach powiatowych i deputowani wybierani na zgromadzeniach gminnych, po roku 1809: 100 posłów i 66 deputowanych, - w skład izby wchodzili także członkowie Rady Stanu (13), - na czele stał marszałek o szerokich uprawnieniach w zakresie prowadzenie obrad, - brak inicjatywy ustawodawczej,

11 Władza ustawodawcza: - prace nad projektami odbywały się w komisjach, na posiedzeniu plenarnym głos zabierali tylko członkowie komisji i ministrowie, - izba mogła projekt tylko przyjąć albo odrzucić w całości, - głosowanie tajne zwykłą większością głosów, Senat: - 30 członków (do 1809 r. 6): 10 biskupów, 10 wojewodów, 10 kasztelanów, mianowanych dożywotnio przez króla, - na czele senatu stał król osobiście lub powołany przez niego prezes, - senatorowie mieli tylko prawo sankcji ustaw przyjętych przez posłów, - senat mógł odmówić zatwierdzenia uchwalonego przez posłów projektu w trzech przypadkach: 1. ustawa była sprzeczna z konstytucją, 2. ustawa godziła w obronność kraju, 3. naruszenie zasad proceduralnych, - król mógł ogłosić ustawę pomimo braku sankcji senatu, - senat przeprowadzał tzw. rugi poselskie (kontrola wyboru posłów) i kontrolował księgi obywatelskie,

12 Administracja terytorialna:
art konstytucji: księstwo podzielono na departamenty, powiaty, municypalności, Departamenty: - po 1809 roku 10 departamentów: warszawski, kaliski, poznański, bydgoski, płocki, łomżyński, krakowski, radomski, lubelski, sandomierski, - na czele departamentu stał prefekt - podległy służbowo ministrowi spraw wew., ale zobowiązany wykonywać polecenie wszystkich ministrów, - prefekt: + powoływany prze króla, + posiadał kompetencje z zakresu wszystkich działów administracji z wyjątkiem wojska i sądownictwa, + prawo upominania i zawieszania podległych urzędników, + przy prefekcie powoływano komisarza policji z intendentem i adiunktem do pomocy, + przy prefektach tworzono biura z personelem administracyjnym,

13 Administracja terytorialna:
- w departamentach tworzono rady departamentowe, organy o charakterze samorządowych składające się z członków; posiadały kompetencje w zakresie rozdziału ciężarów podatkowych na powiaty, naradzały się w sprawach departamentu, zażaleń na prefekta, ulepszeń w zakresie administracji, Powiaty: - po roku 1809 istniało 100 powiatów: - na czele powiatu stał podprefekt, - podprefekt: + mianowany przez króla, służbowo podlegał prefektowi, + wykonywał wszystkie czynności prefekta na poziomie powiatu, + tworzono biura z personelem administracyjnym, - rady powiatowe były odpowiednikiem rad departamentowych, składały się z 9-12 członków, a głównym ich zadaniem był rozdział ciężarów podatkowych na poszczególne gminy,

14 Administracja terytorialna:
municypalność: najniższa jednostka na wzór francuski zarządzana przez burmistrza lub prezydenta, w 1809 roku utworzone municypalności dla 4 miast głównych: Warszawy, Kalisza, Torunia, Poznania a później także dla Krakowa, Lublina i Sandomierza, na czele stali prezydenci mianowani przez króla i podlegli prefektowi, sprawowali „miejscową administrację” przy pomocy ławników mianowanych przez ministra spraw wew. i intendentów policji, utworzono rady municypalne o charakterze samorządowym składające się z 30 członków mianowanych przez króla, dekret z 23 lutego 1809 r.: wprowadzenie tymczasowej organizacji gmin dla pozostałych miast i wsi (nieprzewidziane przez konstytucję), każde miasto i wieś stanowiły osobną gminę z burmistrzem (miasta) lub wójtem (wsie) na czele, burmistrz był mianowany przez króla i podlegał prefektowi a wójt był mianowany przez prefekta i zatwierdzany przez ministra spraw wew.,

15 Administracja terytorialna:
wójt mógł powołać sołtysa, jako swojego zastępcę, w praktyce zgodnie z poleceniem władz centralnych na wójtów powoływani byli zazwyczaj właściciele wsi, co pozwoliło utrzymać władzę panów nad chłopami, I stopień Departament (10) prefekt i rada departamentalna II stopień Powiat (100) podprefekt i rada powiatowa III stopień municypalność (7) prezydenci municypalni i ławnicy , rady municypalne, tymczasowa organizacja gmin miejskich i wiejskich (burmistrzowie i wójtowie)

16 Prawo w Księstwie Warszawskim:
wprowadzenie podziału na prawo publiczne i prywatne, konsytuacja w rozdziale IX Porządek sądowy wprowadziła ogólne zasady sądownictwa: jawność i publiczność postępowania sądowego (karnego i cywilnego), niezawisłość sądów , dożywotnie sprawowanie urzędu sędziego, wprowadzenie sądownictwa powszechnego, zasada dwupionowości systemu sądowego (oddzielenie sądów cywilnych i karnych), sądownictwo cywilne: sądy pokoju: utworzone dla każdego powiatu, składały się z sędziego pokoju (mianowany przez króla spośród kandydatów sejmików powiatowych), podsędka, pisarza i podpisarza, trybunał cywilny: utworzony w każdym departamencie, składał się z prezesa i 6 sędziów,

17 Prawo w Księstwie Warszawskim:
w I instancji rozpatrywał ważniejsze sprawy cywilne a w II instancji apelacje od wyroków sądów pokoju, Sąd Apelacyjny (odzewny): jeden dla całego księstwa z siedzibą w Warszawie, sądził w składach 5 osobowych odwołania od decyzji trybunałów cywilnych wydanych w I instancji, jego orzeczenia były ostateczne, Trybunały handlowe: utworzone w niektórych miastach do sądzenia tzw. czynności kupieckich, sądownictwo karne: organizacja oparta na francuskim podziale przestępstw na: wykroczenia, występki i zbrodnie, sądy policji prostej: wykroczenia (zagrożone do 5 dni aresztu i do 30 zł grzywny) sądzili podsędkowie sądów pokoju , w miejscowościach gdzie nie było sądów pokoju sądownictwo w tym zakresie wykonywali burmistrzowie i wójtowie, sądy policji poprawczej: w I instancji sądziły występki zagrożone karą poprawczą (do 5 lat więzienia lub powyżej 30 zł grzywny),

18 Prawo w Księstwie Warszawskim:
tworzono 2-3 sądów policji poprawczej w departamencie, w II instancji sądziły odwołania od wyroków sądów policji prostej, sądy kryminalne: sądziły w I i ostatniej instancji sprawy o zbrodnie zagrożone karą powyżej 5 lat więzienia lub śmierci, w II instancji odwołania od wyroków sądów policji poprawczej, jurysdykcja każdego sądu obejmowała 2 departamenty, sąd kasacyjny – Rada Stanu, prawo cywilne i procedura cywilna: recepcja w Ks. Warszawskim Kodeksu Napoleona na podstawie art. 69 konstytucji, dawne prawo zachowane do zdarzeń mających miejsce przed wejściem w życie kodeksu, wprowadzenie świeckiego małżeństwa i rozwodów, wprowadzenia pojęcia własności pełnej i nieuznawanie własności podzielnej w 1808 roku wprowadzono francuski kodeks postępowania cywilnego: jawność i ustność procesu, dyspozycyjność i kontradyktoryjność procesu, swobodna ocena dowodu i duży stopień formalizacji,

19 Prawo w Księstwie Warszawskim:
środki odwoławcze: zwyczajne: apelacja, nadzwyczajne: kasacja, opozycja trzeciego, restytucja, w 1809 r. recepcja francuskiego kodeksu handlowego (1807): kryterium przedmiotowe – kodeks regulował czynności handlowe bez względu no to, kto je wykonywał, prawo karne i procedura karna: pozostawiono w mocy akty prawne państw zaborczych, które miały być stosowane obok dawnego prawa polskiego, zachowanie pierwszeństwa przepisów ściślejszych, w praktyce na terenie 6 departamentów „pruskich” stosowano przepisy karne Landrechtu pruskiego z 1794 r., a w części „austriackiej” kodeksu karnego austriackiego z 1803 r. tzw. Franciszkany, wprowadzono jednak pewne zmiany: likwidacja kwalifikowanej kary śmierci i szczególnego udręczenia skazanego, w procedurze karnej zachowano proces inkwizycyjny z główną rolą tajnego śledztwa, wprowadzono instytucję prokuratora i obrońcy.