Ochrona Fizyczna Źródeł Promieniotwórczych Monika Skotniczna Departament Ochrony Radiologicznej(DOR) Państwowa Agencja Atomistyki(PAA) XIX Konferencja.

Prezentacja na temat: "Ochrona Fizyczna Źródeł Promieniotwórczych Monika Skotniczna Departament Ochrony Radiologicznej(DOR) Państwowa Agencja Atomistyki(PAA) XIX Konferencja."— Zapis prezentacji:

1 Ochrona Fizyczna Źródeł Promieniotwórczych Monika Skotniczna Departament Ochrony Radiologicznej(DOR) Państwowa Agencja Atomistyki(PAA) XIX Konferencja Stowarzyszenia Inspektorów Ochrony Radiologicznej SIOR, Skorzęcin,

2 O czym będę mówiła? 1.Dokumenty międzynarodowe w sprawie ochrony źródeł 2.Wymagania krajowe związane z ochroną źródeł promieniotwórczych 3.Stopniowe podejście do bezpieczeństwa 4.Funkcje bezpieczeństwa 5.Poziomy bezpieczeństwa 6.Jak to realizować? 7.Najczęściej popełniane błędy 2

3 Dokumenty międzynarodowe Code of Conduct on the Safety and Security of Radioactive Sources.IAEA/CODEOC/2004, IAEA, Vienna Security of Radioactive Sources: implementing guide. IAEA Nuclear Security Series No. 11, Vienna (2009) Measures to Strengthen International Co-operation in Nuclear, Radiation and Transport Safety and Waste Management GC(47)/RES/7.B Legal and Governmental Infrastructure for Nuclear, Radiation, Radioactive Waste and Transport Safety, IAEA Safety Standards Series No. GS-R-1, IAEA, Vienna (2000). Preparedness and Response for a Nuclear or Radiological Emergency IAEA Safety Standards Series No. GS-R-2, IAEA, Vienna (2002). Security of Radioactive Sources (Interim Guidance for Comment), IAEA-TECDOC-1355, IAEA, Vienna (2003). Categorization of Radioactive Sources, IAEA Safety Standards Series No. RS-G-1.9, IAEA, Vienna (2005). Fundamental Safety Principles IAEA Safety Standards Series No SF-1, IAEA, Vienna (2006). Dangerous Quantities of Radioactive Material (EPR-D-Values), IAEA, Vienna (2006). Security in the Transport of Radioactive Material, IAEA Nuclear Security Series No. 9, IAEA, Vienna (2008). Nuclear Security Culture, IAEA Nuclear Security Series No. 7, IAEA, Vienna (2008). Preventive and Protective Measures against Insider Threats, IAEA Nuclear Security Series No. 8, IAEA, Vienna (2008). 3

4 Wymagania krajowe W myśl art. 7 ust. 1 ustawy-Prawo atomowe za przestrzeganie wymagań bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej odpowiada kierownik jednostki organizacyjnej wykonującej działalność związaną z narażeniem. W myśl art. 43 ustawy-Prawo atomowe źródła promieniowania jonizującego podlegają kontroli, a źródła promieniotwórcze podlegają także ewidencji. Obowiązek ewidencji stanu i ruchu źródeł spoczywa na kierowniku jednostki organizacyjnej wykonującej działalność związaną z tymi źródłami. Kierownik jednostki organizacyjnej wykonującej działalność związaną ze źródłami promieniotwórczymi ma obowiązek zabezpieczyć je przed uszkodzeniem, kradzieżą lub dostaniem się w ręce osób nieuprawnionych. 4

5 5 Wymagania krajowe- źródła wysokoaktywne Dyrektywa Rady 2003/122/Euratom z dnia 22 grudnia 2003 r. w sprawie kontroli wysoce radioaktywnych źródeł zamkniętych i odpadów radioaktywnych Dz. Urz. WE L 346/57 z 31.12.2003, PL.ES rozdz. 15, t. 7, s. 694. Art. 43b ustawy-Prawo atomowe określa obowiązki kierownika jednostki w zakresie działalności związanej z wykorzystywaniem źródeł wysokoaktywnych Rada Ministrów może określić, w drodze rozporządzenia, sposób zabezpieczenia źródeł wysokoaktywnych przed uszkodzeniem, kradzieżą lub dostaniem się w ręce osób niepowołanych, mając na względzie konieczność zapobieżenia powstaniu zdarzenia radiacyjnego związanego z takim źródłem.

6 Wymagania krajowe- wszystkie działalności W myśl art. 4 ust. 1 ustawy - Prawo atomowe, wykonywanie działalności związanej z narażeniem wymaga zezwolenia albo zgłoszenia w zakresie bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej program zapewnienia jakości prowadzonej działalności: sposób zabezpieczenia źródeł promieniotwórczych przed uszkodzeniem, kradzieżą i dostaniem się w ręce osób nieuprawnionych zakładowy plan postępowania awaryjnego: rodzaj sytuacji awaryjnych, w tym związanych z uszkodzeniem, kradzieżą, dostaniem się w ręce osób nieuprawnionych 6

7 Stopniowe podejście do bezpieczeństwa Stopniowe podejście do bezpieczeństwa ma na celu wdrożenie adekwatnych środków bezpieczeństwa w stosunku do zagrożenia, jakie może spowodować utrata źródeł promieniotwórczych 7

8 Kategoryzacja źródeł 8

9 Kultura bezpieczeństwa Kultura bezpieczeństwa składa się z przekonań, postaw, zachowań i systemów zarządzania, które odpowiednio połączone razem przyczyniają się do bardziej skutecznego bezpieczeństwa. Fundamentem kultury bezpieczeństwa jest przekonanie wyrażane przez osoby zajmujące się regulowaniem, zarządzaniem, eksploatacją obiektów związanych ze źródłami promieniotwórczymi lub działalnością związaną ze źródłami promieniotwórczymi oraz nawet przez osoby, na które taka działalność oddziałuje, mówiące, że realne zagrożenie istnieje a bezpieczeństwo jest bardzo ważne. 9

10 Funkcje bezpieczeństwa 1.Odstraszanie- zniechęcenie osób nieuprawnionych przed podjęciem próby dokonania kradzieży lub innego działania mającego znamiona aktu terroru, dywersji lub sabotażu 2.Wykrywanie- odkrycie próby wtargnięcia lub rzeczywistego wtargnięcia, którego celem jest nieupoważnione usunięcie lub bezprawne użycie źródła promieniotwórczego 3.Opóźnienie- zapewnienie personelowi reagowania odpowiedniej ilości czasu na zlokalizowanie zagrożenia i przerwanie działań osoby nieuprawnionej w związku z zamiarem dokonania działania mającego znamiona aktu terroru, dywersji lub sabotażu 4.Reagowanie- czynności podjęte po wykryciu, powstrzymujące przed skutecznym działaniem osoby nieuprawnionej lub przeciwdziałające możliwym poważnym skutkom tego działania. 5.Zarządzanie bezpieczeństwem - zapewnianie adekwatnych sił i środków do ochrony źródeł; jak również opracowanie procedur, polityki, rejestrów i planów związanych z bezpieczeństwem oraz ogólnych środków dla skuteczniejszej kultury bezpieczeństwa. 10

11 Poziomy bezpieczeństwa Poziom bezpieczeństwa A: zapobieganie nieupoważnionemu usunięciu źródła. Poziom bezpieczeństwa B: zminimalizowanie prawdopodobieństwa nieupoważnionego usunięcia źródła. Poziom bezpieczeństwa C: zmniejszanie prawdopodobieństwa nieupoważnionego usunięcia źródła. 11

12 Jak to realizować? – poznaj to, co chronisz! Gdzie: Ai,n – aktywność każdego źródła i dla radionuklidu n Dn- Wartość D dla radionuklidu n podana w tabel A/D > 1000 → A 1000 > A/D > 10 → B 10 > A/D → C Dangerous Quantities of Radioactive Material (EPR-D-Values), IAEA, Vienna (2006). 12 RadionuklidD(TBq)D (Ci) a Am-2416.E-022.E+00 Am-241/Be6.E-022.E+00 Cf-2522.E-025.E-01 Cm-2445.E-021.E+00 Co-603.E-028.E-01 Cs-1371.E-013.E+00 Gd-1531.E+003.E+01 Ir-1928.E-022.E+00 Pm-1474.E+011.E+03 Pu-2386.E-022.E+00 Pu-239 b /Be6.E-022.E+00 Ra-2264.E-021.E+00 Se-752.E-015.E+00 Sr-90 (Y-90)1.E+003.E+01 Tm-1702.E+015.E+02 Yb-1693.E-018.E+00 Au-1982.E-015.E+00 Cd-1092.E+015.E+02 Co-577.E-012.E+01 Fe-558.E+022.E+04 Ge-687.E-012.E+01 Ni-636.E+012.E+03 Pd-1039.E+012.E+03 Po-2106.E-022.E+00 Ru-106 (Rh-106)3.E-018.E+00 Tl-2042.E+015.E+02

13 Jak to realizować? – poznaj to, co chronisz! GrupyŹródłaA/D 1Generatory termoelektryczne (RTGs) Urządzenia radiacyjne Urządzenia do telegammaterapii (Bomby kobaltowe) Urządzenia do telegammaterapii (noże gamma) A/D > 1000 2Aparaty do radiografii przemysłowej (Defektoskopy) Urządzenia do brachyterapii HDR 1000 > A/D > 10 3Stacjonarne mierniki przemysłowe, które zawierają źródła wysokoaktywne (HASS) Sondy geofizyczne 10 > A/D > 1 4Urządzenia do brachyterapii LDR (z wyjątkiem aplikatorów ocznych i źródeł aplikowanych na stałe) Mierniki przemysłowe, które nie wykorzystują źródeł wysokoaktywnych Densytometry izotopowe kości Eliminatory ładunków elektrostatycznych 1 > A/D > 0,01 5Aplikatory oczne i źródła aplikowane na stałe Spektrometry izotopowe Detektory wychwytu elektronów Źródła do spektrometrii Mössbauera Źródła kontrolne do pozytonowej tomografii emisyjnej (PET) 0,01 > A/D i A > wyłączone 13

14 Wymagania dla poziomu C Wykrywanie: 1.Zapewnienie wykrycia bezprawnego usuwania źródła - Urządzenie do wykrywania sabotażu i/lub okresowe kontrole przez personel operatora. 2.Zapewnienie natychmiastowej analizy zdarzenia przez personel operatora- Analiza wykonana przez personel jednostki organizacyjnej/służby ochrony. 3.Zapewnienie środka do wykrycia utraconego źródła poprzez weryfikację- Comiesięczne sprawdzanie urządzeń wykrywających sabotaż lub innych form bezprawnego działania w celu potwierdzenia obecności źródła. 14

15 Wymagania dla poziomu C Opóźnienie: 1.Zapewnienie opóźnienia w celu zminimalizowania prawdopodobieństwa bezprawnego usunięcia źródła- Jedna bariera ochronna (np. kabina, obudowa źródła) lub prowadzenie obserwacji przez personel jednostki organizacyjnej. Reagowanie: 1.Wdrożenie odpowiedniego działania w przypadku bezprawnego usunięcia źródła- Procedury mające na celu identyfikację niezbędnych działań zgodnie z planem postępowania awaryjnego na wypadek naruszenia ochrony fizycznej. 15

16 Wymagania dla poziomu C Zarządzanie bezpieczeństwem: 1.Zapewnienie kontroli dostępu do miejsca przechowywania źródła, skutecznie ograniczając dostęp do jedynie osób upoważnionych- Jeden środek identyfikacji. 2.Zapewnienie wiarygodności osób upoważnionych- Zastosowanie odpowiednich metod ustalenia wiarygodności osób upoważnionych mających samodzielny (bez eskorty) dostęp do źródeł radioaktywnych i dostęp do informacji poufnych. 3.Zapewnienie planu ochrony fizycznej- Plan ochrony fizycznej obejmujący procedury na wypadek próby usunięcia źródła. 4.Zapewnienie możliwości zarządzania zdarzeniami naruszenia ochrony fizycznej objętymi planem postępowania awaryjnego na wypadek naruszenia ochrony fizycznej- Procedury reagowania na sytuacje związane z bezpieczeństwem. 5.Ustanowienie systemu raportowania zdarzeń zw. z ochroną fizyczną- Procedury terminowego raportowania zdarzeń zw. z ochroną fizyczną. 16

17 Wymagania dla poziomu B Wykrywanie: 1.Zapewnienie natychmiastowego wykrycia jakiegokolwiek bezprawnego dostępu do zabezpieczonego terenu/lokalizacji źródła. - Zdalny monitoring CCTV lub ocena dokonana przez personel jednostki organizacyjnej/służby ochrony. 2.Niezwłoczne przekazanie informacji o zaistniałej sytuacji do służb ochrony.- Szybkie, niezawodne środki komunikacji takie jak telefony, telefony komórkowe, pagery, radia. 3.Utrzymanie środków do wykrycia utraconego źródła poprzez weryfikację niezawodności urządzeń do monitoringu.- Cotygodniowe sprawdzanie poprawności działania urządzeń. 17

18 Wymagania dla poziomu B Opóźnienie: 1.Zapewnienie opóźnienia w celu zminimalizowania prawdopodobieństwa bezprawnego usunięcia-System dwóch barier ochronnych (ściany, kabiny itd.) Reagowanie: 1.Zapewnienie natychmiastowej inicjacji reagowania w celu przerwania bezprawnego przemieszczania źródła- Wyposażenie i procedury niezbędne do natychmiastowej reakcji. 18

19 Wymagania dla poziomu B Zarządzanie bezpieczeństwem: 1.Zapewnienie kontroli dostępu do miejsca przechowywania źródeł, skutecznie ograniczając dostęp tylko przez osoby upoważnione- Jeden środek identyfikacji. 2.Zapewnienie wiarygodności osób upoważnionych- Zastosowanie odpowiednich metod ustalenia wiarygodności osób upoważnionych mających samodzielny (bez eskorty) dostęp do źródeł radioaktywnych i dostęp do informacji poufnych. 3.Zapewnienie planu ochrony fizycznej- Plan ochrony fizycznej zgodny z wymaganiami dozoru jądrowego i zapewniający reagowanie na zwiększone poziomy zagrożenia. 4.Zapewnienie możliwości zarządzania zdarzeniami naruszenia ochrony fizycznej objętymi planem postępowania awaryjnego na wypadek naruszenia ochrony fizycznej- Procedury reagowania na sytuacje związane z bezpieczeństwem. 5.Ustanowienie systemu raportowania zdarzeń zw. z ochroną fizyczną- Procedury terminowego raportowania zdarzeń zw. z ochroną fizyczną. 19

20 Wymagania dla poziomu A Wykrywanie: 1.Zapewnienie natychmiastowego wykrycia jakiegokolwiek bezprawnego dostępu do zabezpieczonego terenu/lokalizacji źródła-System elektronicznego wykrywania włamań i/lub stały nadzór przez personel jednostki organizacyjnej. 2.Natychmiastowe wykrywanie próby nieupoważnionego dostępu do chronionego obszaru/ lokalizacji źródła, w tym przez pracownika wewnętrznego- elektroniczny system wykrywający naruszanie i/lub ciągły monitoring przeprowadzany przez personel operatora 3.Zapewnienie natychmiastowej weryfikacji wykrycia- Zdalny monitoring CCTV lub ocena dokonana przez uprawnionych pracowników służby ochrony. 4.Niezwłoczne przekazanie informacji o zaistniałej sytuacji do służb ochrony- Szybkie, niezawodne środki komunikacji takie jak: telefony, telefony komórkowe, pagery, radia. 5.Utrzymanie środków do wykrycia utraconego źródła poprzez weryfikację niezawodności urządzeń do monitoringu- System sprawdzany codziennie. 20

21 Wymagania dla poziomu A Opóźnienie: 1.Oppóźnienie po wykryciu, pozwalające na przerwanie nieupoważnionego usunięcia źródła- system składający się z co najmniej dwóch warstw barier (np. ścian, krat), które wspólnie dają wystarczająco duże opóżnienie, by zapewnić działanie personelu reagowania. Reagowanie: 1.Zapewnienie natychmiastowej inicjacji reagowania w celu przerwania bezprawnego przemieszczania źródła- Zapewnienie wystarczających sił i środków do skutecznego reagowania. 21

22 Wymagania dla poziomu A Zarządzanie bezpieczeństwem: 1.Zapewnienie kontroli dostępu do miejsca przechowywania źródeł, skutecznie ograniczając dostęp tylko przez osoby upoważnione- Identyfikacja i weryfikacja poprzez czytniki biologiczne, karty magnetyczne i kody. 2.Zapewnienie wiarygodności osób upoważnionych- kontrole przeszłości całego personelu mającego dostęp do źródła. 3.Zapewnienie planu ochrony fizycznej- Plan ochrony fizycznej zgodny z wymaganiami dozoru jądrowego i zapewniający reagowanie na zwiększone poziomy zagrożenia. 4.Zapewnienie możliwości zarządzania zdarzeniami naruszenia ochrony fizycznej objętymi planem postępowania awaryjnego na wypadek naruszenia ochrony fizycznej- Procedury reagowania na sytuacje związane z bezpieczeństwem. 5.Ustanowienie systemu raportowania zdarzeń zw. z ochroną fizyczną- Procedury terminowego raportowania zdarzeń zw. z ochroną fizyczną. 22

23 Wymagania dla pozostałych działalności 1. Rzetelna realizacja wszystkich postanowień prawa atomowego 2. Baczna obserwacja działań osób mogących mieć zamiar dokonania bezprawnego usunięcia źródła 3. Zapewnienie podstawowych zabezpieczeń przed osobami nieuprawnionymi 4. Zatrudnianie osób zdrowych i bez przeszłości kryminalnej 23

24 Najczęściej popełniane błędy 1. Zła kwalifikacja działalności do poziomów zagrożenia 2. Zabezpieczenia nieadekwatne do zagrożenia 3. Niewłaściwe lub nieadekwatne określenie odpowiedzialności za bezpieczeństwo 4. Brak przestrzegania zasad ochrony radiologicznej i wymagań prawa atomowego 24

25 Dziękuję za uwagę