Zabytki historyczne gminy Andrychów

1.Położenie

Gmina Andrychów składa się z miasta Andrychów oraz sołectw: 1 Gmina Andrychów składa się z miasta Andrychów oraz sołectw:  1.Brzezinka 2.Inwałd 3.Roczyny 4.Rzyki 5.Sułkowice – Łęg 6.Sułkowice – Bolęcina 7.Targanice 8.Zagórnik

Miasto jest położone w zachodniej części województwa małopolskiego, w Kotlinie Andrychowskiej, w Beskidzie Małym u stóp Pańskiej Góry nad rzeką Wieprzówką (lewy dopływ Skawy).

Średnia wysokość Beskidu Małego to 800 m. n. p. m Średnia wysokość Beskidu Małego to 800 m. n.p.m. Masyw ten od północy graniczy z Pogórzem Śląskim, od zachodu z Beskidem Śląskim, od południa i wschodu z Beskidem Średnim (Makowskim). Najwyższe szczyty Beskidu to Czupel (933 m.), Łamana Skała (929 m.). W gminie – m. in. Pańska Góra – 432 m.

Północna część gminy leży na terenie Pogórza Śląskiego, południowa w Beskidzie Małym. Na jej terenie biegnie droga krajowa nr 52 (Kraków - Bielsko-Biała), droga nr 781(do Żywca) oraz linia kolejowa (Bielsko-Biała - Kalwaria - Lanckorona).

Gmina Andrychów graniczy z gminami:   ● od północy - Wieprz     ● od wschodu - Wadowice, Zembrzyce, Stryszawa     ● od południa - Ślemień, Łękawica,      ● od zachodu - Porąbka, Kęty

Rynek andrychowski obecnie 2. Historia Andrychowa Rynek andrychowski obecnie

Powstanie Andrychowa Wioska powstała na przełomie XIV/XV wieku. Założona przez uchodźców z Moraw, została nazwana Indrzychowem. Powolna kolonizacja z ziemi wadowickiej sprawiła, że powstały mniejsze osady (Zagórnik- 1560 r.).

Właściciele Za czasów Zygmunta Starego, w XVI wieku, właścicielami Andrychowa stali się Schillingowie z Wissenburga. Na początku XVII wieku Andrychów przeszedł w posiadanie Mariana Przyłęckiego. Po potopie szwedzkim ówczesny dziedzic, Franciszek Czerny, sprowadził tu rzemieślników z Belgii, Śląska i Saksonii. Następnym dziedzicem była rodzina Ankwiczów. Stanisław Ankwicz wyjednał u króla Stanisława Poniatowskiego prawa miejskie dla Andrychowa. Miasto Andrychów zaczęło więc istnieć od 1767 roku. 

Zaledwie pięć lat po uzyskaniu praw miejskich miasto trafiło pod zabór austriacki W 1905 r. rada miejska ostatecznie przyjęła dla miasta nazwę Andrychów, odrzucając tym samym inne formy. Koniec I wojny światowej przyniósł z sobą rozpad monarchii Austro - Węgierskiej i niepodległość Polski. Wtedy nastąpił rozkwit Andrychowa. 

Rozkwit Andrychowa Władze magistrackie postanowiły uczynić z miasta ośrodek wczasowo - turystyczny. W krótkim czasie zbudowano wiele ważnych budynków, powstały instytucje: - Tkalnia Mechaniczna Wyrobów Bawełnianych "Bracia Czeczowiczka" - nowoczesny basen kąpielowy - wielofunkcyjny stadion sportowy - trasy narciarskie i szlaki turystyczne - Klub Sportowy Beskid Widok na basen kąpielowy w Andrychowie ( XX wiek)

Lata II wojny światowej to okres pamiętny przede wszystkim dla Żydów z Andrychowa; w 1939 roku spalono synagogę, a dwa lata później utworzono getto, dokąd byli zsyłani Żydzi z Andrychowa i okolicznych miejscowości Andrychów został wyzwolony 27 stycznia 1945 roku przez IV front ukraiński. 1 lutego odbyło się pierwsze posiedzenie Miejskiej Rady Narodowej, na którym wyłoniono Zarząd Miejski z komunistą Władysławem Żywiołem na czele. Synagoga Tablica pamiątkowa

Dalszy rozwój miasta Po wojnie Andrychów stawał się coraz bardziej uprzemysłowiony. Dawna tkalnia została przekształcona w Andrychowskie Zakłady Przemysłu Bawełnianego (obecnie AZPB "Andropol" SA).  Obok nich powstała Wytwórnia Silników Wysokoprężnych „Andoria”. Trzeci z dużych zakładów to Andrychowska Fabryka Maszyn.

Rozwijało się także rzemiosło, usługi i handel uspołeczniony Rozwijało się także rzemiosło, usługi i handel uspołeczniony. Miasto powiększało się w szybkim tempie, budowano osiedla i szkoły. W 1992 r. oddano do użytku nowoczesną mechaniczno-biologiczną oczyszczalnię ścieków. Trwają prace nad rozbudową kanalizacji. Obecnie wody Wieprzówki są coraz bardziej czyste, a Beskid Mały zapewnia swym gościom zdrowie i ciszę. Rzeka Wieprzówka - Andrychów, ul. 1 Maja

3. Zabytki gminy Andrychów Gmina Andrychów składa się z 8 sołectw: Zagórnik, Inwałd, Sułkowice Łęg, Sułkowice Bolęcina, Brzezinka, Targanice, Rzyki, Roczyny. W każdym z nich znajdują się zabytki pochodzące sprzed wielu lat.

Najważniejsze zabytki:

Kościół pw. Św. Macieja Apostoła z 1646 roku W późniejszych wiekach kilkakrotnie przebudowywany i rozbudowywany (m.in. w 1725 roku dobudowano dwie kaplice). Murowany, trójnawowy, orientowany, od zachodu wieża. Do ciekawszych elementów wyposażenia świątyni należą: barokowa chrzcielnica z XVIII wieku, obraz Matka Boża Królowa Różańca Świętego z 1725 roku (namalowany z polecenia Salomei Czernej, ówczesnej właścicielki miasta), obraz Święta Rodzina autorstwa Piotra Stachiewicza z 1886 roku.

Pałac Bobrowskich Zwany popularnie „zamkiem”. Pierwotny budynek mający charakter obronny powstał w tym miejscu w I połowie XVII wieku. Wielokrotnie przebudowywany i rozbudowywany, obecny klasycystyczny wygląd uzyskał w I połowie XIX wieku. Klasycystyczny, w kształcie podkowy, murowany, parterowy. Składa się ze skrzydła głównego i dostawionych do niego pod kątem prostym dwóch skrzydeł bocznych. Pośrodku skrzydła głównego od strony zajazdu czterokolumnowy portyk. Otoczony był parkiem w stylu angielskim. Obecnie w zachodnim skrzydle pałacu mieści się siedziba Towarzystwa Miłośników Andrychowa.

Żydowski kirkut Usytuowany w zachodniej części miasta. Zachowało się na nim ok. 400 macew z XIX wieku.

Izba Regionalna Ziemi Andrychowskiej Prowadzona przez Towarzystwo Miłośników Andrychowa. Znajdują się w niej ekspozycje różnych rzemiosł: tradycyjnego andrychowskiego tkactwa, garncarstwa, kowalstwa, szewstwa, eksponaty dokumentujące historię miasta, rolnictwa, itp. W Izbie organizowane są wystawy czasowe i działa biblioteka

Kościół parafialny pw. NPM w Inwałdzie Wzniesiony w latach 1747 – 50 przez ówczesnego dziedzica wsi Franciszka Szwarcenberga Czernego, utrzymany w stylu późnego baroku, sklepienie kościoła malowane przez Karola Polityńskiego w 1928 (odnowione w 1983 roku) przedstawia: ukoronowanie Matki Bożej (w nawie), Wniebowzięcie Matki Bożej (w prezbiterium), śmierć Józefa w obecności Jezusa i Matki Bożej (w chórze). W barokowym ołtarzu głównym umieszczony jest łaskami słynący obraz Matki Bożej Inwałdzkiej z dzieciątkiem. Pochodzi ze Skandynawii, wg tradycji dla tutejszego Kościoła został ofiarowany na początku XVII w przez grasujących w okolicy zbójników. Otoczony był kultem jako lokalne miejsce pielgrzymkowe jeszcze przed rozbiorami Polski w XVIII w.

Kaplica w Zagórniku z XIX w. Głównym patronem parafii Zagórnik jest św. Bartłomiej. Parafia czci również św. Łukasza na pamiątkę dwóch fundatorów kaplicy, którzy nosili jego imię. W 1811 r. dzięki darom Łukasza Polaka i Łukasza Pudło wybudowano kaplicę murowaną z drewnianą dzwonnicą. W 1884 r. kaplica została znacznie rozbudowana i uzyskała efektowną wieżyczkę przy fasadzie frontowej. W 1885 r. w ołtarzu głównym został umieszczony obraz Matki Bożej Królowej Nieba i Ziemi, naszkicowany przez słynnego malarza Jana Matejkę. W tym roku biskup tarnowski udzielił pozwolenia na spowiedź w Zagórniku, a w 1868 r. papież Pius IX zatwierdził odpust ku czci św. Bartłomieja Apostołą. Obecny drewniany ołtarz główny wykonany został przez J. Ziarnowskiego z Zębrzyc i F. Magierę z Inwałdu w 1895 r. w stylu zbliżonym do baroku. W 1993 r. obraz MB Królowej Nieba i Ziemi został przeniesiony do nowego kościoła pw. św. Bartłomieja Apostoła i św. Łukasza Ewangelisty, wybudowanego w sąsiedztwie kaplicy.

Kościół pw. Św. Jakuba Starszego w Rzykach Murowany, zbudowany w latach 1793-96 pod patronatem dziedziczki klucza dóbr zatorskich, księżnej Apolonii Poniatowskiej ; wieża przy przedniej fasadzie dobudowana 1835 r., a najwyższa jej kondygnacja z hełmem – w 1923 r., polichromia wykonana w 1885 r. przez Józefa Paszyńskiego z Tarnowa, odnowiona w 1958 r. W barokowo-rokokowym ołtarzu głównym sprzed 1837 r. umieszczony jest obraz Matki Bożej Pocieszenia – cenny drewniany posąg Matki Boskiej z XV w., drugi późnogotycki z XVI w., a w nawach i zakrystii rzeźby, płaskorzeźby wykonany przez współczesnego artystę ludowego Stanisława Mikołajka.

Cmentarz komunalny w Andrychowie Założony w 1857 r. w centralnym miejscu stoi grobowiec rodziny Kośvitzkych, dziewiętnastowiecznych przedsiębiorców, pełniący rolę kaplicy cmentarnej. Na bocznej ścianie wmurowano tablicę upamiętniającą oficerów WP, wywodzących się z tych okolic, pomordowanych w Katyniu, Charkowie i Starobielsku oraz rodzinę Herzogów.

Kapliczka słupowa w Andrychowie Zbudowana w 1887 roku będącą wotum wdzięczności rodziny Babińskich za doznane łaski

Krypty przy Kościele św. Macieja w Andrychowie Z początku XVIII w. młodsza z cegły (krypta św. Wojciecha) i starsza – kamienna (krypta św. Rodziny z dobrze zachowanymi stalaktytowymi naciekami.

Studnia im. Tadeusza Kościuszki W 1894 roku w stulecie Insurekcji z polecenia Felicji Bobrowskiej obudowano istniejące źródło wody.

Ciekawostki Istnieje powiedzenie: „Nasz Andrychów chociaż lichy, przyodziewa świat w drelichy”. ** Biomonitoring wód w Andrychowie zapewniają małże słodkowodne. ** Na stronie http://www.webcamera.pl/andrychow.php znajduje się internetowa kamera online z widokiem na pasaż handlowy. ** XVIII- wieczni chłopi andrychowscy prowadzili swoje interesy w Stambule, Aleksandrii, Wenecji, Marsylii, Barcelonie, Lubece, Hamburgu, Gdańsku, Moskwie.  ** Przez 119 lat obok siebie istniało miasto Andrychów oraz wieś Andrychów.

Bibliografia A. Zwoliński - „Miasto Ankwiczów. Z dziejów Andrychowa” M Bibliografia A. Zwoliński - „Miasto Ankwiczów. Z dziejów Andrychowa” M. Kulczykowski - „Dwa wieki miasta Andrychowa” książka „Andrychów w Beskidzie Małym” http://www.wikipedia.pl/ Główna strona internetowa gminy Andrychów

Wykonali: Angelika Foryś Aleksandra Polak Damian Smolec Grzegorz Łoboz Klasa II a gimnazjum