Komunikowanie się poprzez terytorium, czas i przestrzeń Zygmunt Korzeniewski, zapraszam

Proksemika  Proksemika bada, jak ludzie przemieszczają się i jak wykorzystują przestrzeń w komunikowaniu się. Odnosi się zarówno do przestrzeni osobistej jak i terytorialności (jak ludzie wyznaczają granice samym sobie).  Jak dużo miejsca zajmujemy?  Jak blisko stajemy obok kogoś?  Jak określamy swoje osobiste terytorium? Zygmunt Korzeniewski

Zachowania terytorialne  Każde zwierzę znakuje swoje terytorium, np.:  włosami;  wydalinami (mocz, kał);  wydzielinami gruczołów zapachowych (ocierając się o…).  Człowiek: „okupuje” swoje terytorium wonią ciała, zapachem perfum, dymu papierosowego. Najczęściej jednak – przedmiotami (własność). Zygmunt Korzeniewski

Bańka przestrzeni publicznej  Zabieramy wszędzie ze sobą.  Jest niewidzialna, zawsze przy nas obecna.  Ma kształt gruszki. Rozciąga się na odległość 90 centymetrów z każdej strony naszego ciała. Zygmunt Korzeniewski

Wkroczenie w terytorium innych  Pogwałcenie praw terytorialnych wywołuje:  instynktowną irytację, której nie potrafimy powstrzymać, nawet, gdy pogodzimy się ze swoim podporządkowaniem, dominacją innych.  Stąd: napięcia, spory i konflikty. W pracy: stresy, napięcia i zła atmosfera…, a nawet agresja. Zygmunt Korzeniewski

Terytorium moje czy „silniejszego”?  Moje czy jego…?  Czy taktowny szef rzuci papiery na biurko, np. asystentce? W żadnym wypadku!  Jako oczywiste wydaje się, że musimy respektować terytorium silniejszego: zwierzchnika, szefa, przełożonego. Zygmunt Korzeniewski

Wejście na terytorium…  Wchodząc do pomieszczenia zajmowanego przez kogoś, zawsze wkraczamy na czyjeś terytorium.  W sferze prywatnej wizyty wiążą się często z pewnymi problemami.  A wystarczy zrozumienie, że przekroczone zostały granice swojego terytorium, a tego dałoby się uniknąć przy odrobinie zastanowienia i wyczucia. Zygmunt Korzeniewski

Reakcje na wejście  Sposób, w jaki ktoś reaguje na nas w chwili, gdy zbliżamy się do jego terytorium, świadczy o tym, w jakim stopniu nas akceptuje.  Wykładnikami relacji jest odległość, dystans, który pragnie zachować. Zygmunt Korzeniewski

„Pan Terytorium”  Jeśli osoba odwiedzana „pan terytorium”, chce oszczędzić sobie i interesantowi nieprzyjemnych sytuacji i przyjaźnie się odnieść do wchodzącego, to przynajmniej podniesie się z siedzenia albo wyjdzie naprzeciwko gościowi.  Odległość, na jaką „wychodzi się naprzeciwko” na swoim terytorium, jest jasnym i dobrze zrozumiałym sygnałem. Zygmunt Korzeniewski

Miejsca przy stole  Szef siada zazwyczaj u szczytu stołu.  Obok, najbliżej szefa sadowią się najbliżsi współpracownicy.  Pozycje siedzenia wpływają na relacje między ludźmi na wiele sposobów. Zygmunt Korzeniewski

Inne zachowania terytorialne  Inne zachowania terytorialne, które mają wpływ na nasze relacje z innymi, lecz trudne do rozpoznania na pierwszy rzut oka.  Weźmy na przykład samochód: Porsche i VW – Bus.  Terytorialne roszczenia posiadacza Porsche są większe niż właściciela Volkswagena.  Dlaczego? Zygmunt Korzeniewski

Terytorium czasowe  Inny przykład. Czas.  Czas, który ktoś ma do dyspozycji, jest jego własnością, jego terytorium.  Nikt nie ma prawa go naruszać, zabierać.  Jeśli ktoś nas pośpiesza, to wywiera nacisk, zbliża się do nas za bardzo.  Sami dzielimy naszą przestrzeń czasową i oczekujemy, że te wyznaczone przez nas granice będą respektowane. Zygmunt Korzeniewski

Wiedza jako terytorium  I jeszcze jedno: nasza wiedza.  Nie lubimy (zniecierpliwienie i agresja), gdy ktoś bez uprawnień wkracza w naszą dziedzinę wiedzy.  Nic nie obrażą bardziej, niż podważanie naszego autorytetu, brak uznania dla kompetencji w zakresie wiedzy, którą reprezentujemy.  Dla uniknięcia takich konfliktów mamy specjalne oznakowania terytorialne: licencje i dyplomy zawodowe, tytuły akademickie i stopnie naukowe, atrybuty hierarchii. Zygmunt Korzeniewski

Sytuacyjne determinanty przestrzeni osobistej  Wpływ wzajemnej atrakcyjności  W ujęciu klasycznym (Allgeier i Byrne, 1973) jeśli kobiety i mężczyźni wzajemnie się sobie podobają to dystans interpersonalny jest mniejszy.  Na dystans mogą mieć wpływ podobieństwa na wymiarach osobowościowych. Zygmunt Korzeniewski

Sytuacyjne determinanty przestrzeni osobistej  Wpływ wzajemnej atrakcyjności:  W parach damsko – damskich następuje zbliżenie wraz ze wzrostem sympatii.  W parach męsko – męskich brak jest zmiany dystansu. Zygmunt Korzeniewski

Sytuacyjne determinanty przestrzeni osobistej (inne)  Podobieństwo cech osobowościowych prowadzi do wzajemnej atrakcyjności.  Mniejszy dystans utrzymują ludzie w podobnym wieku (Latta, 1978).  Sytuacje o zabarwieniu negatywnym wydłużają dystans. Zygmunt Korzeniewski

Różnice indywidualne – determinanty przestrzeni osobistej  Kobiety utrzymują przeciętnie większą przestrzeń osobistą w czasie miesiączki, by skrócić ją do minimum w okresie owulacji (Gallant, 1991)  Normy dotyczące przestrzeni osobistej kształtują się między 4 a 6 rokiem życia, a następnie zmieniają się wraz z rozwojem i dojrzewaniem. Zygmunt Korzeniewski

Różnice indywidualne – determinanty przestrzeni osobistej  Osobowościowe  Umiejscowienie kontroli – „zewnętrzni” utrzymują większy dystans do obcych niż „wewnętrzni”  Wyższy poziom lęku – większy dystans.  Introwertycy – większy dystans.  Osoby o niskiej samoocenie – większy dystans.  O niskiej potrzebie afiliacji – większy dystans. Zygmunt Korzeniewski

Architektoniczne determinanty przestrzeni osobistej  Mężczyźni potrzebują więcej przestrzeni, gdy sufity zawieszone są nisko.  Wielkość przestrzeni osobistej rośnie gdy maleje pomieszczenie.  Ludzie potrzebują więcej przestrzeni w pokojach podłużnych. Zygmunt Korzeniewski

Pozycja ciała a kontakty interpersonalne  Mężczyźni gdy kogoś lubią stają twarzą w twarz.  Kobiety wolą gdy lubiane osoby są obok nich.  Współpraca – obok siebie.  Współzawodnictwo – naprzeciw. Zygmunt Korzeniewski

Zawód a odległość  U psychologa i psychiatry najlepszy dystans pośredni (ok1,5m).  Podobnie w relacji nauczyciel - student  Gdy chcemy aby ludzie nie wchodzili w interakcje ustawiamy długie rzędy krzeseł – poczekalnie, dworce itp. Zygmunt Korzeniewski

Konsekwencje naruszania przestrzeni  Przy naruszaniu przestrzeni najczęściej występują zachowania o charakterze ucieczkowym.  Ludzie w tłoku chodzą szybciej. Zygmunt Korzeniewski

Skutki przeludnienia  Obniżone wyniki pod względem poznawczym i zawodowym.  Wyższy poziom stresu fizjologicznego i psychicznego.  Zwiększona liczba wypadków.  Więcej zachowań patologicznych, w tym przestępstw.  Mniejsza satysfakcja z warunków mieszkaniowych.  Słabsze relacje z sąsiadami.  Wyższy poziom agresji werbalnej. Zygmunt Korzeniewski

Źródła prezentacji  Prezentację przygotowałem w oparciu o: książki Samy Molcho „Mowa Ciała”, Petera A. Andersona „Mowa ciała dla żółtodziobów”, prezentację „Przestrzeń osobista i jej determinanty” Moniki i Macieja Trojanów z 2001roku oraz własne uwagi z przeprowadzonych zajęć szkoleniowych.  Zdjęcia zaczerpnąłem z Internteu. Zygmunt Korzeniewski