Techniki uszlachetniające procesy introligatorskie Tłoczenie

Tłoczenie Tłoczenie (nazywane też suchym tłokiem) w poligrafii to rodzaj uszlachetnienia druku. Jest to proces tworzenia w materiale tłoczonym (zwykle papier, często tworzywa sztuczne, skóra) trójwymiarowego wzoru (2,5 D) przez ściśnięcie matrycą/patrycą, zazwyczaj w celu uwypuklenia, nadrukowanego wcześniej wzoru (napis, logo, element zdobniczy).

Tłoczenie Proces tworzenia różnic w poziomie powierzchni papieru, czyli obszarów wklęsłych i wypukłych, określanych jako reliefy. Wzór jest tworzony w prasie za pomocą matryc do tłoczeń.

Tłoczenie – informacje ogólne Tłoczenie odbywa się w temperaturze otoczenia lub tłocznik jest podgrzewany do temperatury kilkudziesięciu °C, dzięki temu tłoczony materiał po ustąpieniu tłoka w większym stopniu zachowuje odkształcenie. Czasem używane są jeszcze wyższe temperatury, by tłoczony materiał dodatkowo odbarwić (np. skórę).

Tłoczenie Istnieją dwa główne rodzaje wytłaczania: wytłaczanie pozytywowe i wytłaczanie negatywowe. Wytłaczanie pozytywowe polega na tworzeniu wypukłości pewnego fragmentu powierzchni papieru, natomiast wytłaczanie negatywowe – na wykonywaniu zagłębienia określonej partii.

Tłoczenie Można też połączyć obie techniki. Metoda ta jest najbardziej zaawansowana i może być realizowana wyłącznie przy użyciu kompletu form do tłoczeń – tzw. matrycy i patrycy.

Papier Przy zamawianiu form do tłoczeń szczególnie ważne jest uprzednie wybranie papieru i bardzo precyzyjne określenie oczekiwanych efektów. Gatunek papieru jest kluczowym czynnikiem przy tłoczeniu. Ogólna zasada jest taka, że im grubszy i bardziej miękki jest papier, tym lepsze rezultaty.

Papier Wytrzymałość papieru jest również istotna i generalnie zaleca się papier bezdrzewny, bardziej wytrzymały na przepuklenie. Warto też pamiętać, że aby uniknąć przepuklenia, trzeba przy wytłaczaniu zastosować odpowiedni docisk.

Papier Przy wytłaczaniu ważne jest wykonanie dokładnych testów – na odpowiednim papierze, a przed etapem właściwego wytłaczania niezbędna jest bliska współpraca między wykonawcą formy a drukarnią.

Matryca Matryca (łac. mater – matka) to ogólne określenie formy do wykonywania kopii. * w druku (zarówno w grafice warsztatowej, jak i poligrafii) matryca jest formą służącą m.in. do powielania odbitek, a nosi nazwę formy drukowej * w tradycyjnym zecerstwie matryce służyły do odlewania czcionek, lub też mechanicznego składu tekstu (monotypowego lub linotypowego) * w technice matrycą nazywa się potocznie każdą wgłębną formę z wykrojami odpowiadającymi kształtom w odlewnictwie, tłoczeniu, jak i galwanoplastyce

Patryca Patryca - rodzaj stempla, antonim matrycy. Patryca to "matryca" służąca do wykonania matrycy, czyli formy, z której dopiero wykonuje się kopie. Patryca jest negatywem matrycy - wystające elementy rysunku na powierzchni jednej z nich są analogicznymi zagłębieniami w drugiej. Patryca jest modelem lub kopią oryginału i służy do wykonania jednej lub wielu matryc (np. w numizmatyce wskazane jest, aby liczba matryc była jak najmniejsza lub wręcz równa jeden - aby wszystkie kopie były identyczne).

Patryca Patryca wykonana jest z twardszego, lub w inny sposób, bardziej odpornego materiału niż matryca. Matrycę uzyskuje się z patrycy metodą tłoczenia lub kucia, na zimno lub gorąco.

Tłoczenia z użyciem układu: matryca - patryca Złocenia często wiążą się z tłoczeniami. Może to być tłoczenie w głąb z jednoczesnym złoceniem i wówczas matrycę można nazwać złocąco-tłoczącą. Czasem jednak istnieje potrzeba, aby złocenie było powiązane z tłoczeniem wypukłym. Najpierw należy dany element wyzłocić matrycą złocącą, a następnie matrycą tłoczącą przytłoczyć papier. W takim przypadku do tłoczenia wypukłego należy użyć układu matryca - patryca: patryca wtłacza materiał do wewnątrz matrycy. Jednak taki układ może nie zdać egzaminu w przypadku cienkich papierów, np. etykiet, bowiem układ matryca-patryca może doprowadzić do przecięcia papieru. Aby tego uniknąć, w miejsce patrycy magnezowej stosujemy specjalne tworzywo sztuczne.

Tłoczenie z użyciem układu: matryca-patryca Układ matryca - patryca pozwala osiągnąć przetłoczenie z wyraźnie odciśniętym rysunkiem. Gdyby do przetłoczenia użyć tylko patrycy, rysunek będzie mniej wyraźny. Ponieważ papier ma znaleźć się pomiędzy matrycą i patrycą, dlatego matryca powinna mieć rysunek większy od patrycy o grubość papieru. Ponadto należy wziąć pod uwagę, że w procesie trawienia powstają „stożki" i z tej racji do grubości papieru należy doliczyć parametr technologiczny 0,2 mm. Gdy rysunek w wersji elektronicznej powiększymy o wspomniane wielkości, wówczas na ekranie pojawi się nam rysunek, który będzie wytrawiany na matrycy. Jeżeli zachowa on interesujące nas szczegóły, wtedy można zlecić wykonanie układu matryca - patryca.

Matryce chemigraficzne Alternatywne nazwy: Matryca trawiona, Matryca cynkowa/magnezowa. Matryce chemigraficzne to matryce wykonywane metodą fotochemigrafii. Do wykonywania matryc chemigraficznych stosuje się zwykle silnie reaktywne metale jak magnez czy cynk pod postacią blach.

Matryce chemigraficzne Matryce chemigraficzne charakteryzują się kątem nachylenia ścian ok. 30-45° i precyzją umożliwiającej uzyskanie detali. Można odwzorować linie o grubości 0,2mm a także cieńsze, gdy grafika zawiera linie leżące blisko siebie (np. linie o grubości 0,15mm).

Matryce chemigraficzne Matryc chemigraficznych płytkotrawionych używa się do hotprintu, a głębokotrawionych do tłoczenia, często w zestawach matryca-patryca. Podstawowe zalety matryc chemigraficznych to krótki czas produkcji niezależny od wielkości matrycy i złożoności treści oraz stosunkowo niska cena.

Matryce chemigraficzne Skutkiem zastosowania wysoko reaktywnych i dość miękkich metali jest jednak obniżona żywotność matryc, ponadto metoda chemigraficzna nie pozwala na tak dużą dynamikę rozwiązań i precyzję wykonania jak w wypadku stosowanych alternatywnie matryc grawerowanych.

Matryce chemigraficzne Po zakończeniu obróbki fotochemigraficznej, matryce mogą zostać wzbogacone są w specjalne efekty artystyczne typu przegłębienia, szorstkości powierzchni, nierówności krawędzi czy rozmycia, przez dodatkowe poprawki wprowadzane przez ręczne nanoszenie kwasu pędzlem w określonych miejscach w sposób podobny do technik malarskich oraz obróbkę grawerską.

Matryce grawerskie Matryca grawerowana to matryca wykonana techniką (dawniej) grawerowania ręcznego lub (współcześnie) komputerowej obróbki CNC - frezowanie 2,5D. Matryce grawerowane znajdują zastosowanie w poligrafii, gdzie są stosowane do tłoczenia i hotprintu (złocenia).

Matryce grawerskie Typowym materiałem stosowanym w produkcji matryc grawerowanych jest mosiądz MO59, charakteryzujący się wysoką wytrzymałością i dobrą podatnością na obróbkę skrawaniem. Matryce grawerowane cechują się dużą wytrzymałością, wysoką precyzją wykonania (możliwość wykonania detali poniżej 0,1 mm) oraz możliwością odwzorowania elementów trójwymiarowych /2,5D/ (do tłoczeń).

Matryce grawerskie Wadą matryc grawerowanych jest czas wykonania proporcjonalny do ilości detali oraz wyższa cena względem stosowanych alternatywnie matryc chemigraficznych. Szczególnym rodzajem matryc grawerowanych są grawerowane matryce strukturalne.

Matryce chemigraficzne a matryce grawerskie Odmienna technologia wykonywania matryc chemigraficznych i matryc grawerskich sprawia, że otrzymuje się różny efekt finalny, a co za tym idzie - różne są możliwości ich zastosowania. Generalnie: matryce grawerskie mają szersze zastosowanie od matryc chemigraficznych, jednak te drugie są znacznie tańsze, dostępniejsze na rynku krajowym, wykonywane w krótkich terminach, a ponadto w wielu przypadkach zupełnie wystarczające. Matryce grawerskie obrabiane są mechanicznie i można w nich wykonać rysunek przestrzenny w tym sensie, że w płycie można mechanicznie wybrać materiał na różnej głębokości. Matryce takie zaleca się wszędzie tam, gdzie wymagane są precyzja pasowania i trójwymiarowe przetłoczenie.

Suche stemple do tłoczeń w papierze Umożliwiają szybkie i efektowne znakowanie papieru metodą wytłaczania wzorów. Suche stemple to nazwa pieczęci przeznaczonych do wytłaczania w papierze. Dodatkową zaletą jest to, że są praktycznie niepodrabialne, niemożliwe do skopiowania. Można znakować nimi ważne dokumenty, książki, listy, koperty, oferty, fotografie. Stemple mogą odciskać wzory w papierze o gramaturze ok. 80-100 g/m2. Stemple mocuje się w specjalnych prasach co umożliwia łatwe i szybkie wytłaczanie znaków w papierze.

Łączenie technik Proces tłoczenia często łączony jest z procesem "hotprintu" - pojedyncze uderzenie matrycy jednocześnie lekko wyciska wzór i nanosi folię do hot- stampingu. Aby jednak mocniej materiał przetłoczyć w głąb, lub aby było możliwe przetłoczenie wypukłe, po hotprincie (zwanym też hot-stampingiem dokonuje się kolejnego przelotu przez maszynę, podczas którego wykonuje się tłoczenie. W przypadku matryc grawerowanych czasem możliwe jest uszlachetnienie folią do hot-stampingu i tłoczenie wypukłe w jednym przelocie.

Tłoczenie a złocenie Tłoczenie to proces tworzenia w materiale tłoczonym (papier, skóra) trójwymiarowego wzoru przez ściśnięcie matrycą, zazwyczaj w celu uwypuklenia, nadrukowanego wcześniej wzoru: napisu, logo, czy innego elementu zdobniczego. Złocenie (srebrzenie) to proces polegający na wytłoczeniu elementów zdobniczych i dodatkowo uszlachetnienie tłoku złotą lub srebrną folią.

Tłoczenie folią W kontekście zagadnień związanych z tłoczeniem folią, słyszy się czasami również o wytłaczaniu folią – tzn. o wytłaczaniu papieru równocześnie z tłoczeniem folią.

Tłoczenie folią Tłoczenie folią polega na nałożeniu na papier (zwykle na gorąco) cienkiej warstwy folii. Folia ta jest zazwyczaj metaliczna, choć występują również wersje perłowe oraz strukturalne. Jeżeli stosuje się więcej niż jedną folię, to poszczególne folie nie powinny na siebie zachodzić, a przed rozpoczęciem tłoczenia folią farba musi odpowiednio wyschnąć – w przeciwnym razie folia nie będzie się dobrze trzymać. Ważne jest również to, by przy drukowaniu nie stosować zbyt dużej ilości proszku do napylania

Bibliografia http://www.arcticpaper.com/pl/PL-Local- Site/Solutions/Guidetouncoated/Techniki- Wykonc/Techniki http://www.alt-media.com.pl/stemple.php http://www.multigraf.pl/txt/otloczeniunagora co.pdf Dziękujemy za uwagę! Justyna Hofman-Przybylska Paweł Różycki