POLSKIE POWSTANIA NARODOWE Część 2

Powstanie Krakowskie (22.02-3.03.1846) i Rabacja Galicyjska

Rząd Narodowy Rzeczpospolitej Polskiej 22 II 1846 Ludwik Gorzkowski, Jan Tyssowski, Aleksander Grzegorzewski Manifest: wezwanie do walki o niepodległość ( fałszywa informacja o trwaniu powstaniu w całej Polsce) zapowiedź zniesienia przywilejów i różnic stanowych oddanie chłopom użytkowanej ziemi zniesienie pańszczyzny i ciężarów poddańczych rozdział ziemi bezrolnym ( z dóbr narodowych) 24 II Jan Tyssowski (pod wpływem E. Dembowskiego) ogłasza się dyktatorem

Przyczyny niepowodzenia nie powiodło się pozyskanie chłopów (przyłączyli się do armii austriackiej) śmierć Dembowskiego – 27 II Tyssowski składa władzę 2 III 4 III do Krakowa wkraczają Austriacy

Jakub Szela - gospodarz ze wsi Smarżowa, gmina Brzostek, obecne Województwo Podkarpackie, przez wiele lat reprezentował społeczność wsi w procesach z lokalnymi właścicielami ziemskimi. Najbardziej znany z wystąpień antyszlacheckich podczas rabacji galicyjskiej.

Symboliczny charakter II aktu Wesela (1901) Stanisława Wyspiańskiego. Przywódca rabacji galicyjskiej jako Upiór. Dziad Kto! Ty we krwi! precz, piekielny! Upiór Ja weselny, ja weselny, dajcie, bracie kubeł wody: ręce myć, gębę myć, Chce mi się tu na Weselu żyć, hulać, pić.(…) Jeno ty nie przeklinaj usty, boś brat-drżyj! ja Szela! Przyszedłem tu do Wesela, Bo byłem ich ojcom kat! Stanisław Wyspiański Wesele akt II scena15

Powstanie Styczniowe (1863- 1864) Powstanie Styczniowe trwało od 22.I.1863r. do wiosny 1864r. Objęło ono: Królestwo Polskie, Białoruś i w mniejszym stopniu Ukrainę. Powstanie wspierali Polacy ze wszystkich zaborów. Klęska powstania była zamknięciem bohaterskiego i tragicznego okresu insurekcyjnego. Porażka ta była dla Polaków wielkim wstrząsem.

Przyczyny powstania: Przegrana Rosji w wojnie krymskiej (1853- 1856r.). Śmierć cara Mikołaja I i Iwana Paskiewicza (zwolennicy całkowitej rusyfikacji). Rządy cara Aleksandra II Romanowa- zwolennika reform; sprzyjało to rozwojowi organizacji spiskowych np. Związek Trojnicki w Kijowie, konspiracyjne kółka młodzieżowe w Akademii Medyko – Chirurgicznej i w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie. Branka – pobór do carskiej armii przeprowadzony przez Aleksandra Wielopolskiego (obejmujący zaangażowaną politycznie młodzież).

Aleksander Wielopolski

Branka – poprzedzająca wybuch Powstania Styczniowego Artur Grottger-Branka

Ugrupowania polityczne przed wybuchem powstania styczniowego Grupa związana z Aleksandrem Wielopolskim – arystokracja i burżuazja dążąca do poszerzania reform przy współpracy z Rosją i przywrócenia stanu sprzed 1830r. Stronnictwo Białych- liberalna szlachta i mieszczaństwo, przeciwnicy szybkiego wybuchu powstania, dążyli do przeprowadzenia reform drogą pokojową. Stronnictwo Czerwonych- oficerowie, studenci inteligencja, opowiadali się za walką zbrojną i przywróceniem państwa polskiego w granicach przedrozbiorowych.

Herb powstańczy- Polska (Orzeł Biały), Litwa (Pogoń) i Ukraina (Michał Archanioł)

Przebieg powstania styczniowego Kierownictwo Czerwonych- Stefan Bobrowski , Ludwik Mierosławski– pierwsi dowódcy powstania, Luty 1863r.- przystąpienie „białych” do powstania – od 11 marca 1863r. dyktatorem został Marian Langiewicz (uwięziony 17 marca 1863r.), Konflikt wewnętrzny „czerwonych z białymi”- sąd honorowy (w wyniku pojedynku na pistolety zginął pokonany przez hrabiego Adama Grabowskiego- Stefan Bobrowski ( 12 kwietnia 1863r.), Nieskoordynowana i rozproszona walka partyzancka; kwiecień- wrzesień1863r. –walki obronne, Od maja 1863r.- kierownictwo nad powstaniem objęte przez Białych,

Przebieg powstania styczniowego Wrzesień 1863r.- kryzys powstania, 18 października 1863r.-dyktatorem powstania Romuald Traugutt (powołanie nowych regularnych oddziałów z podziałem na 5 korpusów), 2 marca 1864r. – nadanie chłopom przez cara Aleksandra II ziemi na własność w zamian za płacenie wieczystego podatku gruntowego 10/11 kwietnia 1864r.- schwytanie ostatniego dyktatora powstania Romualda Traugutta Maj 1865r.- ostatnie oddziały walczące na Podlasiu, dowodzone przez ks. Stanisława Brzóskę.

Powstanie Styczniowe w Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej. Jako czas święty – sacrum – najpiękniejszy okres. A potem zaczął do mnie mówić. Z początku niewyraźnie mówił, że i zrozumieć nie mogłem, ale potem, nie wiem czemu, zrozumiałem, że on mnie każe do dworu korczyńskiego lecieć, do pana Benedykta i powiedzieć jemu… o Jezu drogi… powiedz ty jemu, że pan Andrzej… i na czoło pokazał… a twój ojciec tu i na piersi sobie pokazał. A potem jeszcze dołożył: ,,obydwóch nie ma!” Spytał się mnie: zrozumiałeś?... Zrozumiałem … Zrozumiałem tak dobrze , że do dziś dnia … Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem Tom II rozdział IV

gen. Marian Langiewicz

gen. Ludwik Mierosławski

Romuald Traugutt w Gloria victis (1888) Elizy Orzeszkowej. Mitologizacja i hiperbolizacja postaci. Wodzem ich był człowiek świętego imienia, które brzmiało: Romuald Traugutt. Pytasz, dlaczego świętym jest to imię? Albowiem według przykazania Pana opuścił on żonę i dzieci, dostatki i spokój, wszystko, co pieści, wszystko, co raduje i jest życia potęgą, czarem, skarbem, szczęściem, a wziąwszy na ramiona krzyż narodu swego, poszedł za idącym ziemią tą słupem ognistym, w nim zgorzał. Eliza Orzeszkowa Gloria victis

Rozdziobią nas kruki, wrony…(1895) Przygnębiająca sceneria klęski. Stefana Żeromskiego. Przygnębiająca sceneria klęski. Do jednej z tych dziur zaciągnął włościanin nad wieczorem trupa powstańca i zwłoki konia odartego ze skóry .Zepchnął je pospołu do jednego lochu, uwikłał żerdzią między dylami i zielskiem, i narzucił z wierzchu trochę gliny ,aby tego żeru wrony nie wytropiły. Tak bez wiedzy i woli zemściwszy się za tylowieczne niewolnictwo , za szerzenie ciemnoty , za wyzysk , za hańbę i za cierpienie ludu , szedł ku domowi z odkrytą głową i z modlitwą na ustach. Stefan Żeromski, Rozdziobią nas kruki, wrony

Skutki Powstania Styczniowego- negatywne Straty w ludziach (ok. 1000 osób stracono, kilkaset powstańców zmarło w więzieniach, ok. 20 tys. żołnierzy zginęło na polach bitwy, ok.40 tys. zesłano na katorgę, wysiedlono 10 tys. wyemigrowało; razem ok. 50 tys. wobec 4,5 mln ludności Królestwa Polskiego). Likwidacja odrębności i autonomii Królestwa Polskiego. Bezwzględna rusyfikacja (zamknięto Szkołę Główną w Warszawie). Zniszczenia miast i wsi. Zmiana nazwy Królestwa Polskiego na Przywiślański Kraj. Konfiskata majątków uczestników powstania. Represje wobec Kościoła katolickiego i unickiego (likwidacja klasztorów). Odebranie praw miejskich miastom, które pomagały powstańcom.

Skutki Powstania Styczniowego- pozytywne Uwłaszczenie chłopów. Umocnienie świadomości narodowej. Po powstaniu nastąpił szybki postęp na drodze kapitalistycznego rozwoju. Rozwój kultury – malarstwo (A. Grottger, M. Gierymski, J.Matejko), literatura (np. St. Żeromski „ Wierna rzeka”).

Powstanie Wielkopolskie 27 GRUDNIA 1918 – 16 LUTEGO 1919

Przyczyny wybuchu powstania. P Powstanie Wielkopolskie, czyli wystąpienie zbrojne ludności, przeciwko władzom niemieckim rozpoczęło się 27 grudnia 1918 r. w Poznaniu, było odpowiedzią na demonstracje niemieckie przeciwko przyjazdowi Ignacego Jana Paderewskiego. Celem powstania było uwolnienie Wielkopolski i Pomorza spod władzy niemieckiej. fot. Ignacy Jan Paderewski w Poznaniu w 1919r.

28 grudnia 1918 - sukcesy Polaków w trakcie walk o Poznań, opanowali oni między innymi cytadelę, redutę Grollmanna, arsenał przy Wielkich Gar-barach. Komisariat NRL mianował tymczasowym naczelnym dowódcą powstania kpt. Stanisława Taczaka. fot. Gen Stanisław Taczak

został mianowany wodzem powstania. 8 stycznia 1919 Gen. Józef Dowbor-Muśnicki został mianowany wodzem powstania.

Fragment Pomnika Powstania Wielkopol- skiego w Poznaniu

Wielkopolski Krzyż Powstańczy Wielkopolski Krzyż Powstańczy został ustanowiony dekretem Rady Państwa w dniu 1 lutego 1957 roku w celu nagrodzenia zasług uczestników powstania wielkopolskiego 1918 – 1919. Wielkopolski Krzyż Powstańczy był nadawany osobom, które z bronią w ręku lub w inny aktywny sposób uczestniczyły w walkach przeciwko zaborcom niemieckim w powstaniu wielkopolskim. Odznaczenie nadawała Rada Państwa na podstawie wniosków Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Mógł być nadawany pośmiertnie.

fot. Obszar Wielkiego Księstwa Poznańskiego z zaznaczonymi uregulowaniami terytorialnymi po rozejmie w Trewirze i granicami województwa poznańskiego po traktacie wersalskim.

Jan Mertka - pierwszy poległy w Powstaniu Wielkopolskim" Ku wiecznej pamięci Jana Mertki żołnierza I Batalionu Pogranicznego Poznańskiego, poległego za wolność i niepodzielność ziem polskich 27 XII.1918 r. pod wsią Boczków o godz. 11.30 Tablicę tę ufundowało wdzięczne społeczeństwo Ziemi Ostrowskiej i Kaliskiej oraz towarzysze broni. Szczypiorno, dnia 17 maja 1937r.” (Tablicę odsłonił gen. Stanisław Taczak)

Muzeum Powstania Wielkopolskiego mieści się na Starym Rynku w Poznaniu, w budynku staromiejskiego Odwachu.