Teoria firmy Opracowane na podstawie: Blaug „Metodologia ekonomii” (rozdz. 7) Blaug „Metodologia ekonomii” (rozdz. 7)

Ortodoksyjna teoria firmy Przedsiębiorstwo wytwarza jeden produkt Przedsiębiorstwo wytwarza jeden produkt Strategiczne zmienne decyzyjne w środowisku konkurencyjnym: cena i ilość [Cournot, 1838] Strategiczne zmienne decyzyjne w środowisku konkurencyjnym: cena i ilość [Cournot, 1838] Centralne założenie: dążenie do maksymalizacji zysków pieniężnych przy danej technologii i strukturze popytu Centralne założenie: dążenie do maksymalizacji zysków pieniężnych przy danej technologii i strukturze popytu Zasadniczy wniosek modelu: rosnąca krzywa podaży Zasadniczy wniosek modelu: rosnąca krzywa podaży

Czy teoria firmy dobrze opisuje rzeczywistość? Krytyka założeń W rzeczywistości potencjalne cele przedsiębiorstwa to: W rzeczywistości potencjalne cele przedsiębiorstwa to: –dążenie firmy do maksymalizacji funkcji użyteczności o wielu zmiennych: zyski, czas wolny, prestiż, płynność, panowanie, etc. –dążenie do maksymalizacji sprzedaży przy zadawalającym poziomie zysku –zaspokajanie potrzeb w zadawalającym stopniu –przetrwanie (a nie maksymalizacja czegokolwiek)

Argumenty broniące teorię firmy: Teoria firmy (i ogólnie analiza marginalna) nie wyjaśnia wszystkich aspektów gospodarowania, lecz dostarcza możliwych do sprawdzenia prognoz o charakterze jakościowym, Teoria firmy (i ogólnie analiza marginalna) nie wyjaśnia wszystkich aspektów gospodarowania, lecz dostarcza możliwych do sprawdzenia prognoz o charakterze jakościowym, –np. „wzrost popytu powoduje wzrost wielkości produkcji oraz cen wyrobów” Większość konkurencyjnych teorii nie może dostarczyć nawet tak słabych prognoz [Machlup]. Większość konkurencyjnych teorii nie może dostarczyć nawet tak słabych prognoz [Machlup]. Podręcznikowa firma jest „typem idealnym”, pomijającym np. koszty zdobycia informacji, niepewność jako zbędne komplikacje. Podręcznikowa firma jest „typem idealnym”, pomijającym np. koszty zdobycia informacji, niepewność jako zbędne komplikacje.

Krytyka: trafność predykcji teorii firmy Teoria firmy równie często spotyka się z zaprzeczeniem jak i potwierdzeniem empirycznym. Teoria firmy równie często spotyka się z zaprzeczeniem jak i potwierdzeniem empirycznym. Wnioski teorii często są niezgodne z rzeczywistością, np.: Wnioski teorii często są niezgodne z rzeczywistością, np.: –Prognoza teorii: firma maksymalizująca zysk nigdy nie będzie reklamować swoich wyrobów (doskonale elastyczny popyt umożliwia sprzedaż całej produkcji, reklama jest zbędnym kosztem) –Faktycznie wiele firm reklamuje swoje wyroby. Dlaczego? »Krzywa popytu ujemnie nachylona »Konkurencja monopolistyczna a nie konkurencja doskonała na rynku Teoria konkurencji doskonałej daje niejednoznaczne prognozy ilości firm na rynku, ich wielkości, wpływu zmian kosztów lub popytu na ceny produktu Teoria konkurencji doskonałej daje niejednoznaczne prognozy ilości firm na rynku, ich wielkości, wpływu zmian kosztów lub popytu na ceny produktu Wniosek: teoria nie odnosi się do większości firm produkujących dobra konsumpcyjne. Wniosek: teoria nie odnosi się do większości firm produkujących dobra konsumpcyjne.

Dlaczego standardowa teoria firmy nadal jest w podręcznikach, mimo że konfrontacja z rzeczywistością i zdolności predykcyjne nie są zadawalające? „Chwaląc lub potępiając konwencjonalną teorię przedsiębiorstwa nieuchronnie dokonujemy oceny szerszego programu badawczego, którego integralną część ona stanowi [tj. oceniamy całą neoklasyczną teorię cen].” [Blaug]

Determinizm sytuacyjny (analiza zarzutów Spiro Latsisa wobec neoklasycznej teorii firmy w świetle metodologii naukowych programów Lakatosa ) Neoklasyczny program badawczy poświęcony zachowaniu przedsiębiorstwa to: konkurencja doskonała, niedoskonała, monopolistyczna. Neoklasyczny program badawczy poświęcony zachowaniu przedsiębiorstwa to: konkurencja doskonała, niedoskonała, monopolistyczna. Program ten tworzą: Program ten tworzą: –„twardy rdzeń” – podstawowe założenia, niekonfrontowalne z faktami empirycznymi –„pas ochronny” – założenia pomocnicze, wyznaczające kryteria stosowalności teorii –„pozytywna heurystyka”

1)Teza o maksymalizacji zysku 2)Teza od doskonałej informacji 3)Teza o niezależności podejmowanych decyzji 4)Teza o doskonałej konkurencji na wszystkich rynkach 1)Zał. o homogeniczności wytwarzanego produktu 2)Zał. o wielkiej liczbie podmiotów uczestniczących w procesie gospodarczym 3)Zał. o swobodzie wyjścia i wejścia 1)Rozróżnić sprzedawców i kupujących na rynku 2)Opisać strukturę rynku 3)Skonstruować definicje założeń behawioralnych „typu idealnego”; wymienić warunki o klauzuli ceteris paribus 4)Nadać problemowi formę matematyczną „twardy rdzeń”. „pas ochronny” „pozytywna heurystyka”

Determinizm sytuacyjny – c.d. Determinizm sytuacyjny – zastosowanie neoklasycznego programu badawczego do badania zachowania przedsiębiorstwa [Latsis] Determinizm sytuacyjny – zastosowanie neoklasycznego programu badawczego do badania zachowania przedsiębiorstwa [Latsis] –Nazwą jest „determinizm sytuacyjny” dlatego, ponieważ firmy wolnokonkurencyjne albo wytwarzają rozmiary produkcji, przy których zysk osiąga maksimum, albo nie produkują wcale. –Nie ma czegoś takiego jak wewnętrzny proces decyzyjny, poszukiwanie informacji, zasady radzenia sobie z brakiem informacji czy niepewnością.

Determinizm sytuacyjny – c.d. Wg Latsisa motywacyjne założenia teorii ortodoksyjnej mogłyby zostać osłabione w ten sposób, że miejsce maksymalizacji zysku zajęłoby unikanie bankructwa, co nie wywarłoby żadnego wpływu na jej prognozy. Wg Latsisa motywacyjne założenia teorii ortodoksyjnej mogłyby zostać osłabione w ten sposób, że miejsce maksymalizacji zysku zajęłoby unikanie bankructwa, co nie wywarłoby żadnego wpływu na jej prognozy. Latsis ocenia neoklasyczną teorię przedsiębiorstwa za „degenerującą się”. Wniosek ten opiera raczej na badaniu założeń, niż na sprawdzaniu wniosków teorii (zaprzecza to istocie MNPB). Latsis ocenia neoklasyczną teorię przedsiębiorstwa za „degenerującą się”. Wniosek ten opiera raczej na badaniu założeń, niż na sprawdzaniu wniosków teorii (zaprzecza to istocie MNPB).

Determinizm sytuacyjny – czy jest alternatywa? Behawioryzm: Behawioryzm: –Analiza postępowania pojedynczego decydenta Organicjonizm: –Cele decydentów odkrywa się a posteriori ( a nie zakłada a priori) Latsis odwołując się do prac m.in..Simona, Cyerta, Williamsona rozróżnia 2 alternatywne wobec wszelkich „rdzeniowych” pomysłów koncepcje, odrzucające nawet koncepcję istnienia ogólnego analitycznego rozwiązania: Obie teorie nie są jednak w stanie nawet zadać prostych pytań, na które odpowiada teoria neoklasyczna, nie wnoszą żadnego nieoczekiwanego faktu.

Konkurencja pomimo oligopolizacji We współczesnych gospodarkach częste są sektory składające się z niewielu wielkich producentów, tj. o oligopolistycznej strukturze rynku (sektor przemysłu przetwórczego) We współczesnych gospodarkach częste są sektory składające się z niewielu wielkich producentów, tj. o oligopolistycznej strukturze rynku (sektor przemysłu przetwórczego) Oligopol od konkurencji doskonałej i monopolistycznej różni współzależność podejmowanych przez podmioty decyzji Oligopol od konkurencji doskonałej i monopolistycznej różni współzależność podejmowanych przez podmioty decyzji –Decyzje firm zależą od ich oczekiwań co do zachowań innych firm

Konkurencja pomimo oligopolizacji Model konkurencji oligopolistycznej Cournot’a skutecznie usuwa wszelkie komplikacje wzajemnej współzależności. Model konkurencji oligopolistycznej Cournot’a skutecznie usuwa wszelkie komplikacje wzajemnej współzależności. Od czasów Cournot’a powstały liczne teorie oligopoli, jednak stanowią one raczej kawałki modeli niż zwarte teorie. [M. Shubik] Od czasów Cournot’a powstały liczne teorie oligopoli, jednak stanowią one raczej kawałki modeli niż zwarte teorie. [M. Shubik] Neoklasyczna teoria przedsiębiorstwa nie nadaje się do zastosowania w przypadku występowania oligopoli. Neoklasyczna teoria przedsiębiorstwa nie nadaje się do zastosowania w przypadku występowania oligopoli. –Wynika to nie z nierealności założeń teorii, lecz spowodowane jest niespełnieniem jej warunków wyjściowych lub granicznych.

Konkurencja pomimo oligopolizacji W praktyce jednak stosuje się podstawowe jakościowe prognozy teorii neoklasycznej dla oligopolu: W praktyce jednak stosuje się podstawowe jakościowe prognozy teorii neoklasycznej dla oligopolu: –Daje to uproszczone odpowiedzi na pytania dotyczące przedsiębiorstw. Stosujący taką metodę ekonomiści argumentują, że „pomimo istnienia monopolu lub oligopolu dynamiczny proces rywalizacji pomiędzy ogromnymi korporacjami daje wyniki, które są przybliżeniem wyniku procesu konkurencji doskonałej(...)” [Lipsey] Stosujący taką metodę ekonomiści argumentują, że „pomimo istnienia monopolu lub oligopolu dynamiczny proces rywalizacji pomiędzy ogromnymi korporacjami daje wyniki, które są przybliżeniem wyniku procesu konkurencji doskonałej(...)” [Lipsey] –Neoklasyczna teoria jest użyteczna nawet w sytuacjach, które gwałcą dosłownie wszystkie pomocnicze założenia tej teorii.

Konkurencja pomimo oligopolizacji Istnieje pogląd teoretyczny, że w długim okresie zachowanie wszystkich firm działających w warunkach wolnej konkurencji stanowi DYNAMICZNĄ TEORIĘ PRZEDSIĘBIORSTWA - odmienną od neoklasycznej. Opisuje ona proces konkurencji, a nie statyczną teorię równowagi. Istnieje pogląd teoretyczny, że w długim okresie zachowanie wszystkich firm działających w warunkach wolnej konkurencji stanowi DYNAMICZNĄ TEORIĘ PRZEDSIĘBIORSTWA - odmienną od neoklasycznej. Opisuje ona proces konkurencji, a nie statyczną teorię równowagi.

Konkurencja pomimo oligopolizacji BARIERY WEJŚCIA w dynamicznej teorii przedsiębiorstwa- problem stanowi brak spójnej teorii i niefalsyfikowalność teorii: BARIERY WEJŚCIA w dynamicznej teorii przedsiębiorstwa- problem stanowi brak spójnej teorii i niefalsyfikowalność teorii: Proces konkurencji oznacza, że gałąź jest otwarta dla potencjalnych przybyszów. Czy tak jest? Różne efekty: Proces konkurencji oznacza, że gałąź jest otwarta dla potencjalnych przybyszów. Czy tak jest? Różne efekty: –Zmniejszenie barier wejścia do oligopolistycznej gałęzi powoduje obniżanie kosztów i cen. –Im więcej firm w gałęzi, tym bardziej elastyczne ceny, a niekiedy szybsze tempo postępu technicznego. –ALE: Bariery wejścia i wielkość firmy są niezbędne, bo zabezpieczają przed ryzykiem, ułatwiają osiągnięcie efektów skali.

Konkurencja pomimo oligopolizacji Dynamiczna teoria nie jest wystarczająco jednoznaczna by można ją było sfalsyfikować. Dynamiczna teoria nie jest wystarczająco jednoznaczna by można ją było sfalsyfikować. Użyteczność koncepcji równowagi konkurencyjnej: Użyteczność koncepcji równowagi konkurencyjnej: –Mimo, że nie można jej stosować do większości sytuacji w rzeczywistym życiu gospodarczym, teoria ta dostarcza wielu cennych wyników.

Konkurencja pomimo oligopolizacji CZY RÓWNOWAGA W OGÓLE ISTNIEJE? CZY RÓWNOWAGA W OGÓLE ISTNIEJE? Do radykalnych wniosków odrzucających zupełnie koncepcję równowagi doszli niektórzy ekonomiści, m.in.. Janos Kornai i przedstawiciele nowej „ekonomii austriackiej”: –Upływ czasu, a także proces uczenia się powoduje nieodwracalność decyzji ekonomicznych (podejmowanych w warunkach niepewności i niepełnej informacji). Dlatego ekonomia stanów równowagi ze swoją koncepcją racjonalności nie nadaje się do zastosowania przy wyjaśnianiu rozciągłego w czasie zachowania ekonomicznego. –Wniosek: „nie jest możliwa żadna ścisła nauka ekonomii zdolna do formułowania prognoz”.

Konkurencja pomimo oligopolizacji Takie radykalne wnioski są o tyle nie do przyjęcia, że oznaczałyby zupełne odrzucenie analizy ekonomicznej. Takie radykalne wnioski są o tyle nie do przyjęcia, że oznaczałyby zupełne odrzucenie analizy ekonomicznej. Faktycznie istnieje jednak analityczny problem dochodzenia do równowagi: w teorii równowaga jest stanem wyjściowym- jak jednak do niej dochodzi skoro założenie o racjonalności, doskonałej informacji i poprawnych oczekiwaniach ma sens tylko w stanie równowagi (ceny w stanie nierównowagi działają dezinformująco). Faktycznie istnieje jednak analityczny problem dochodzenia do równowagi: w teorii równowaga jest stanem wyjściowym- jak jednak do niej dochodzi skoro założenie o racjonalności, doskonałej informacji i poprawnych oczekiwaniach ma sens tylko w stanie równowagi (ceny w stanie nierównowagi działają dezinformująco).

Konkurencja pomimo oligopolizacji Na podsumowanie cytat: „Podstawą mikroekonomii (...) jest przekonanie, że równania krańcowych wielkości występujące w modelu neoklasycznym są spełnione z możliwym do zaakceptowania przybliżeniem we wszystkich sytuacjach będących przedmiotem analizy. Na razie przekonanie to – przy całej swojej wadze – stanowi w wielkiej mierze niesprawdzoną hipotezę”. Na podsumowanie cytat: „Podstawą mikroekonomii (...) jest przekonanie, że równania krańcowych wielkości występujące w modelu neoklasycznym są spełnione z możliwym do zaakceptowania przybliżeniem we wszystkich sytuacjach będących przedmiotem analizy. Na razie przekonanie to – przy całej swojej wadze – stanowi w wielkiej mierze niesprawdzoną hipotezę”. [McClelland, 1975]