UMOWY W OBROCIE GOSPODARCZYM r. Poruszane zagadnienia: Pojęcie prawa podmiotowego Rodzaje praw podmiotowych Sposoby nabycia i utraty prawa podmiotowego Podmioty prawa cywilnego Zdolność prawna Zdolność do czynności prawnych Mgr Natalia Gralewska

POJĘCIE PRAWA PODMIOTOWEGO Brak definicji legalnej prawa podmiotowego Prawo podmiotowe jako element stosunku cywilnoprawnego Prawo podmiotowe jako korzystna sytuacja jednostki w społeczeństwie, wyznaczona przez obowiązujące normy prawne w celu ochrony interesów tej jednostki (majątkowych i niemajątkowych)

CECHY PRAWA PODMIOTOWEGO Prawo podmiotowe pozwala opisać sytuację prawną jednego podmiotu względem innego lub innych podmiotów, Prawa podmiotowe wyznaczane są przez przez obowiązujące normy prawne, Prawo podmiotowe jako „sfera możności postępowania”, Prawo podmiotowe służy ochronie prawnie uznanych interesów podmiotów prawa, Indyferentność, Prawa podmiotowe zabezpieczone są przez obowiązujące normy prawne.

„Jest to pewna sytuacja prawna wyznaczana podmiotom przez obowiązujące normy i chroniąca prawnie uznane interesy tych podmiotów. Na sytuację tę składają się wolne (indyferentne) – w aspekcie normatywnym – zachowania psychofizyczne i konwencjonalne podmiotu uprawnionego, z którymi sprzężone są zawsze obowiązki innego podmiotu lub podmiotów, przy czym z reguły (to znaczy, gdy norma prawna tego nie wyłącza) uprawnionemu przysługuje również kompetencja do żądania, by organ państwowy dysponując przymusem doprowadził do zrealizowania sprzężonych z prawem podmiotowym obowiązków” - tak Z. Radwański, Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2009, wyd. 10, s. 88.

Prawo podmiotowe to element konieczny każdego stosunku cywilnoprawnego. Z prawem podmiotowym korelatywnie sprzężony jest obowiązek innego podmiotu lub podmiotów. UMOWA SPRZEDAŻY (STOSUNEK PRAWNY SPRZEDAŻY) – art. 535 KC ZAPŁATA CENY - OBOWIĄZEK KUPUJĄCEGO ROSZCZENIE O ZAPŁATĘ CENY - UPRAWNIENIE WZGLĘDNE SPRZEDAJĄCEGO PRAWO WŁASNOŚCI – art. 140 KC UPRAWNIENIE BEZWZGLĘDNE WŁAŚCICIELA DO POSIADANIA, KORZYSTANIA I ROZPORZĄDZANIA RZECZĄ OBOWIĄZEK INNYCH PODMIOTÓW DO POSZANOWANIA CUDZEGO PRAWA WŁASNOŚCI

NORMATYWNE POSTACI UPRAWNIEŃ UPRAWNIENIA BEZPOŚREDNIE: ich istota sprowadza się do możliwości korzystania z oznaczonego dobra lub podejmowania wobec niego innych działań; inne podmioty mają obowiązek nieingerowania w określone zachowanie podmiotu uprawnionego, mieszczące się w treści prawa podmiotowego ROSZCZENIA : uprawnienie do domagania się od indywidualnie oznaczonych podmiotów, aby zachowały się w określony sposób polegający na działaniu lub zaniechaniu; roszczenie to uprawnienie skonkretyzowane pod względem treści i podmiotu. - ROSZCZENIE WYMAGALNE: jeśli zrealizowały się przesłanki aktualizujące obowiązek określonego podmiotu i nadszedł termin jego wykonania. - ROSZCZENIE ZASKARŻALNE: istnieje możliwość przymusowego dochodzenia jego realizacji.

UPRAWNIENIE KSZTAŁTUJĄCE: uprawnienie podmiotu do kreowania, zmiany oraz zakończenia stosunku cywilnoprawnego mocą jednostronnej czynności prawnej; druga strona musi uznać zmienioną sytuację prawną i dostosować się do niej; np. uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli, prawo do odstąpienia od umowy, prawo do wypowiedzenia umowy, uprawnienie do wyboru jednego ze świadczeń przemiennych art. 365 KC. ZARZUT: uprawnienie umożliwiające odmowę spełnienia roszczenia, które przysługuje innej osobie; - ZARZUTY DYLATORYJNE: zarzuty, które tylko przejściowo obezwładniają roszczenie (np. zarzut niespełnienia świadczenia wzajemnego art. 488 § 2 KC), - ZARZUTY PEREMPTORYJNE: zarzuty, które trwale obezwładniają roszczenie (np. zarzut przedawnienia, zarzut potrącenia)

RODZAJE PRAW PODMIOTOWYCH PRAWA BEZWZGLĘDNE PRAWA WZGLĘDNE KRYTERIUM SKUTECZNOŚCI PRAWA PODMIOTOWEGO

PRAWA MAJĄTKOWE PRAWA NIEMAJĄTKOWE KRYTERIUM TYPOWEGO INTERESU, KTÓRY PRAWO CHRONI

PRAWA ZBYWALNE PRAWA NIEZBYWALNE KRYTERIUM DOPUSZCZALNOŚCI ZMIANY PODMIOTU PRAWA Art. 57 KC [art. 509 § 1 KC] Służebność osobista, użytkowanie, prawo odkupu, prawo pierwokupu

PRAWA AKCESORYJNE PRAWA ZWIĄZANE EKSPEKTATYWA KRYTERIUM ZALEŻNOŚCI OD INNYCH PRAW

SPOSOBY NABYCIA PRAWA PODMIOTOWEGO NABYCIE PIERWOTNE NABYCIE POCHODNE Nabywca nie uzyskuje prawa od innej osoby; np. zawłaszczenie rzeczy niczyjej art. 181 KC, stworzenie utworu, zasiedzenie Nabywca uzyskuje prawo od innej osoby (poprzednika prawnego), która prawo to na niego przenosi; skuteczności nabycia tego prawa zależy od jego istnienia u innej osoby Zasada nemo plus iuris + wyjątki w art. 83 § 2 KC, 169 KC, 5 i n. KWU

NABYCIE POD TYTUŁEM OGÓLNYM [SUKCESJA UNIWERSALNA] Nabywca wstępuje w ogół praw poprzednika na podstawie jednego zdarzenia prawnego (numerus clausus); np. dziedziczenie, zbycie przedsiębiorstwa, łączenie się osób prawnych NABYCIE POD TYTUŁEM SZCZEGÓLNYM [SUKCESJA SINGULARNA] Nabywca uzyskuje jedno lub kilka indywidualnie oznaczonych praw podmiotowych (np. cesja wynagrodzenia z tytułu umowy o roboty budowlane)

NABYCIE TRANSLATYWNE Na nabywcę przechodzi prawo już istniejące; zarówno nabycie pierwotne, jak również pochodne może mieć charakter translatywnego NABYCIE KONSTYTUTYWNE Nabywca nabywa prawo nowe, które dotąd nie istniało; prawo powstaje wraz z jego nabyciem.

Nabycie samochodu w drodze umowy sprzedaży NABYCIE POCHODNE TRANSLATYWNE

ZAWŁASZCZENIE RZECZY NICZYJEJ NABYCIE PIERWOTNE KONSTYTUTYWNE

DAROWIZNA NIERUCHOMOŚCI NABYCIE POCHODNE TRANSLATYWNE

PODMIOTY PRAWA CYWILNEGO OSOBY FIZYCZNE OSOBY PRAWNE TZW. UŁOMNE OSOBY PRAWNE (art. 33[1] KC) KONSUMENCI PRZEDSIĘBIORCY

ZDOLNOŚĆ PRAWNA Każdy podmiot prawa ma zdolność prawną, czyli zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków Tylko podmioty prawa mogą występować jako strona stosunku prawnego Nie podlega stopniowaniu Art. 8 KC wyznacza początek zdolności prawnej = każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną

ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH Zdolność do samodzielnego nabywania praw i zaciągania zobowiązań Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych:  Brak (osoby, które nie ukończyły 13 r.ż. bądź ubezwłasnowolnione całkowicie)  Ograniczona (osoby między 13 a 18 r.ż. bądź ubezwłasnowolnione częściowo)  Pełna (osoby, które ukończyły 18 r.ż. i nie są ubezwłasnowolnione Osoby prawne i tzw. ustawowe osoby prawne mają zawsze pełną zdolność do czynności prawnych

OSOBY PRAWNE Art. 33 KC - Osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Osoba prawna posiada zdolność prawną (zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków cywilnoprawnych) i zdolność do czynności prawnych (może we własnym imieniu nabywać prawa i zaciągać zobowiązania) Osoba prawna to jednostka organizacyjna, której ustawa przydaje osobowość prawną.

Ustawa z dnia r. o samorządzie gminnym Art Gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. 2. Gmina posiada osobowość prawną. 3. Samodzielność gminy podlega ochronie sądowej. Ustawa z dnia r. - Prawo o szkolnictwie wyższym Art. 12. Uczelnia ma osobowość prawną. Art. 203a. 1. Parlament Studentów ma osobowość prawną. Art Przedstawiciele samorządów doktorantów w uczelniach i jednostkach naukowych tworzą Krajową Reprezentację Doktorantów. 2. Krajowa Reprezentacja Doktorantów ma osobowość prawną. Ustawa z dnia r. - Kodeks spółek handlowych Art. 12. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji albo spółka akcyjna w organizacji z chwilą wpisu do rejestru staje się spółką z ograniczoną odpowiedzialnością albo spółką akcyjną i uzyskuje osobowość prawną. Z tą chwilą staje się ona podmiotem praw i obowiązków spółki w organizacji.

TEORIA ORGANÓW OSOBY PRAWNEJ ORGANIZACJA LUDZKA ORGAN OSOBY PRAWNEJ OSOBA PRAWNA DZIAŁANIE ORGANU = DZIAŁANIE OSOBY PRAWNEJ

PAŃSTWOWE OSOBY PRAWNE SKARB PAŃSTWA INNE PAŃSTWOWE OSOBY PRAWNE - inne niż Skarb Państwa jednostki organizacyjne, posiadające osobowość prawną, których mienie jest w całości mieniem państwowym (art. 1 a ustawy o wykonywaniu uprawnień przysługujących SP). np.. przedsiębiorstwa państwowe, agencje państwowe (rządowe), ZUS, państwowe szkoły wyższe, NFOŚiGW. STATIO FISCI a STATIO MUNCIPII ?? Domniemanie podmiotowości SP

JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO GMINA POWIATWOJEWÓDZTWO UŁOMNE OSOBY PRAWNE (art. 33[1] KC) Jednostki organizacyjne, które nie posiadają osobowości prawnej, którym ustawa przydaje zdolność prawną; np. osobowe spółki prawa handlowe, spółki kapitałowe w organizacji, wspólnota mieszkaniowa. UŁOMNA OSOBA PRAWNA a STATIONES FISCI ??

KORPORACYJNE a FUNDACYJNE OSOBY PRAWNE

LITERATURA Radwański Z., Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2009, wyd. 10. Gniewek E. (red.), Machnikowski P. (red.), Zarys prawa cywilnego, Warszawa Gniewek E., Komentarz do KC, 2014, wyd. 6, Legalis