Prezentacje przygotowała mgr Iwona Dyś Trybunał Konstytucyjny Zasada demokratycznego państwa prawa w orzecznictwie TK SNA II (I) Prezentacje przygotowała mgr Iwona Dyś iwona.dys@prawo.uni.wroc.pl Zajęcia nr 3

Charakter ustrojowy TK Konstytucja z dnia 2 kwietnia 1997r. art. 188-197 Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym z dnia 25 czerwca 2015r. ( Dz. U. poz. 1064) Trybunał Konstytucyjny, zwany dalej „Trybunałem”, jest organem władzy sądowniczej powołanym w celu wykonywania kompetencji określonych w Konstytucji i ustawach( art. 1 TKU) Jest organem niezależnym od innych władz i odrębnym ( art. 173 Konstytucji) Cechy TK odróżniające go od sądu: Tryb powoływania sędziów – zasada ich kadencyjności ( art. 194 Konstytucji ) Niepodleganie nadzorowi judykacyjnemu Sądu Najwyższego Niewystępowanie związków między TK a KRS Brak zasady dwuinstancyjności postępowania przed TK Gwarancje niezawisłości sędziów TK: Wymóg posiadania wyróżniającej się wiedzy prawniczej, Materialna niezależność sędziów, Immunitet sędziowski Zasada incompatibilitias

Immunitet sędziowski: art. 24-27 ustawy o TK Kary dyscyplinarne: upomnienie, nagana, złożenie z urzędu: art. 31 ustawy o TK Zasada wybieralności sędziów TK. Kandydatów przedstawia co najmniej 50 posłów lub Prezydium Sejmu. Uchwała Sejmu o wyborze bezwględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Ponowny wybór niedopuszczalny: art. 17-21 ustawy o TK Zasada kadencyjności. Wybierani przez Sejm na 9 letnią kadencję: art. 17 ustawy o TK Zasada kolegialności.

Struktura TK Organy: 1. Zgromadzenie Ogólne Składa się z sędziów TK Zwołuje je Prezes Trybunału i on mu przewodniczy Prezes Trybunału corocznie zwołuje publiczne posiedzenie Zgromadzenia Ogólnego, podczas którego są omawiane istotne problemy wynikające z działalności i orzecznictwa Trybunału, przedstawione w informacji, o której mowa w art. 6 ust. 1. Kompetencje: zatwierdzanie informacji, o której mowa w art. 6 ust. 1, wybór kandydatów na stanowiska Prezesa i Wiceprezesa Trybunału, wyrażanie zgody na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej oraz pozbawienie wolności sędziego Trybunału, stwierdzanie wygaśnięcia mandatu sędziego Trybunału, stwierdzanie utraty statusu sędziego Trybunału w stanie spoczynku, uchwalanie regulaminu Trybunału, uchwalanie statutu Biura Trybunału, uchwalanie projektu dochodów i wydatków Trybunału, wykonywanie innych czynności, przewidzianych dla Zgromadzenia Ogólnego w ustawie i regulaminie Trybunału.

2. Prezes Trybunału Nominuje go Prezydent spośród kandydatów (2) wskazanych przez ZO Zwołuje ZO i przewodniczy jego obradom Kieruje pracami Trybunału i reprezentuje TK na zewnątrz W czasie nieobecności zastępuje go wiceprezes Uprawnienia administracyjne, organizacyjne, reprezentacyjne, nie ingeruje w orzecznictwo

Kompetencje TK Art. 188 Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach: Konstytucja: Art. 188 Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach: 1)zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją, 2)zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, 3)zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami, 4)zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych, 5)skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1. Art. 189 Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. Art.193 Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.

Art. 122 ust. 3 Przed podpisaniem ustawy Prezydent Rzeczypospolitej może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją. Prezydent Rzeczypospolitej nie może odmówić podpisania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał za zgodną z Konstytucją. Art. 133 ust. 2 Prezydent Rzeczypospolitej przed ratyfikowaniem umowy międzynarodowej może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z Konstytucją Art.132 ust. 1 Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie może przejściowo sprawować urzędu, zawiadamia o tym Marszałka Sejmu, który tymczasowo przejmuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej. Gdy Prezydent Rzeczypospolitej nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu, wówczas o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny na wniosek Marszałka Sejmu. W razie uznania przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Trybunał Konstytucyjny powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej.

Ustawa TKU: Art. 3 1. Trybunał orzeka w sprawach zgodności: 1) ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją; 2) ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie; 3) przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami. 2. Trybunał orzeka w sprawach zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego kwestionowanego w skardze konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji. 3. Trybunał orzeka w sprawach zgodności z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą aktu normatywnego kwestionowanego w pytaniu prawnym, o którym mowa w art. 193 Konstytucji. 4. Trybunał orzeka w sprawach zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych. 5. Trybunał rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. 6. Trybunał rozstrzyga o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. W razie uznania przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Trybunał powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.  

Charakter kontroli głównie następczy: Art. 191 ust. 1 pkt. 1 Konstytucji - podmioty legitymowane generalnie Art. 191 ust. 1 pkt. 2 konstytucji - KRS Art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji - podmioty legitymowane indywidualnie, akt objęty och zakresem działania Forma wystąpienia - wniosek Kontrola prewencyjna: Art. 122 ust. 3 i 133 ust. 2 Konstytucji Kontrola abstrakcyjna - wystarczy ocena kwestionowanej normy jako niezgodnej z konstytucją i dążenie do zlikwidowania tej niezgodności Kontrola konkretna – pytania prawne art. 193 Konstytucji

Skutki prawne orzeczeń TK: Pozytywne, negatywne Ostateczne Ex nunc, pro futuro, ex tunc Pośrednie, bezpośrednie

Zasada demokratycznego państwa prawa w orzecznictwie TK

Na zasadę demokratycznego państwa prawa składają się następujące zasady: Zasada ochrony życia ludzkiego w każdej fazie rozwoju Zasada zaufania obywateli do państwa (a tym samym i prawa przez nie stanowionego) i bezpieczeństwa prawnego obywateli Zasada ochrony praw nabytych Zasada niedziałania prawa wstecz Zasada dostatecznej określoności Zakaz stanowienia aktów normatywnych sprzecznych z aktami wyższego rzędu oraz nakaz działania wyłącznie w granicach prawem określonej kompetencji Zasada dochowania ustawowego trybu uchwalania ustaw Zasada domniemania niewinności Zasada proporcjonalności Reguła przyzwoitej legislacji Zasada praworządności

Ad. Kazus nr 1 Zasada demokratycznego państwa prawnego i zasady prawidłowej legislacji TK podkreśla konieczność oddzielenia dnia ogłoszenia aktu normatywnego od dnia jego wejścia w życie odpowiednio długim okresem. Zachowanie takiego okresu, określanego vacatio legis, ma na celu umożliwienie adresatom aktu prawnego zapoznanie się z treścią nowych unormowań i dostosowanie do nich swych przyszłych zachowań. Podstawę ciążącego na prawodawcy obowiązku zachowania vacatio legis TK upatruje w zasadzie demokratycznego państwa prawnego. Szczególnie TK akcentuje to w odniesieniu do przepisów prawa daninowego, gospodarczego oraz przepisów regulujących sytuacje osób, których zdolność adaptacyjna do nowych warunków jest szczególnie utrudniona np. bezrobotni, emeryci, renciści. Zasada odpowiedniego vacatio legis jest jednocześnie częścią zasady ochrony zaufania obywateli do państwa i prawa przez nie stanowionego. W szczególnych przypadkach ustawodawca może odstąpić od tej zasady. Co do zasady jednak okres dostosowawczy powinien zostać zachowany. „Odpowiedniość” vacatio legis należy rozpatrywać w związku z możliwością pokierowania swoimi sprawami, w taki sposób aby uwzględnić nową regulację „Odpowiedniość” zależy od całokształtu okoliczności – przedmiotu, treści przepisów i stopnia zmiany dotychczasowych

Ad. Kazus nr 2 Prawo powszechnie obowiązujące a akty wewnętrznie obowiązujące Rozporządzenie: Akt prawa powszechnie obowiązującego Wydawany na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego Obowiązuje wszystkie jednostki Ogłaszane w Dzienniku Ustaw Zarządzenie: Akt prawa wewnętrznie obowiązującego Wydawane na podstawie upoważnienia ogólnego Obowiązują jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu akt Nie mogą być podstawą praw i obowiązków wszystkich jednostek Mogą być ogłaszane w dziennikach urzędowych