POLSKIE POWSTANIA NARODOWE Część 1

Powstanie, dawniej insurekcja – zbrojne wystąpienie ludności państwa lub pewnego obszaru skierowane przeciw dotychczasowej władzy lub władzy okupacyjnej. Powstania zwykle dążyły do odzyskania niepodległości państwa.

Polskie powstania 1794r. Powstanie Kościuszkowskie (przeciw Rosji i Prusom), 1806r. Powstanie Wielkopolskie (przeciw Prusom), 1830-31r. Powstanie Listopadowe (przeciw Rosji), 1846r. Powstanie Krakowskie (przeciw Rosji, Prusom i Austrii), 1863-1864r. Powstanie Styczniowe (przeciw Rosji), 1918-1919r. Powstanie Wielkopolskie (zbrojne wystąpienie polskich mieszkańców Wielkopolski przeciw Niemcom), 1919-1921r. Powstania Śląskie (trzy konflikty zbrojne na Górnym Śląsku , jakie miały miejsce między ludnością polską i niemiecką), 1944r. Powstanie Warszawskie (wystąpienie zbrojne przeciwko Niemcom w czasie okupacji hitlerowskiej).

Powstanie Kościuszkowskie 1794 Pierwsze powstanie narodowowyzwoleńcze, które trwało 8 miesięcy (od marca 1794 do listopada 1794). Pierwsza bitwa insurekcji odbyła się pod Racławicami (4 kwietnia 1794r.), gdzie spotkały się oddziały Tadeusza Kościuszki zmierzające do Warszawy i oddziały carskie.

Motyw Powstania Kościuszkowskiego w Panu Tadeuszu (1834) Adama Mickiewicza. Portrety wodzów-idealizacja historii narodowej, polskości. I też same portrety na ścianach wisiały. Tu Kościuszko w czamarce krakowskiej, z oczyma Podniesionymi w niebo, miecz oburącz trzyma; Takim był, gdy przysięgał na stopniach ołtarzów, Że tym mieczem wypędzi z Polski trzech mocarzów Albo sam na nim padnie. Dalej w polskiej szacie Siedzi Rejtan żałośny po wolności stracie, W ręku trzyma nóż, ostrzem zwrócony do łona, A przed nim leży Fedon i Żywot Katona. Dalej Jasiński, młodzian piękny i posępny, Obok Korsak, towarzysz jego nieodstępny, Stoją na szańcach Pragi, na stosach Moskali, Siekąc wrogów, a Praga już się wkoło pali. Adam Mickiewicz Pan Tadeusz .Księga Pierwsza .Gospodarstwo Wers 56-78

Tadeusz Kościuszko - polski i amerykański generał, uczestnik wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych, Najwyższy Naczelnik Narodowych Sił Zbrojnych w insurekcji 1794 roku.

Jakub Jasiński- polski szlachcic, generał wojsk litewskich, działacz polityczny, poeta. Brał udział w Insurekcji Kościuszkowskiej, organizował powstania w Wilnie.

Jan Kiliński- jeden z pułkowników Powstania Kościuszkowskiego, uczestnik spisków powstańczych, należał do Rady Miasta Warszawy od roku 1791, pamiętnikarz. Z zawodu był szewcem.

Kościuszko zawsze starał się ulżyć doli chłopów Oni darzyli go ogromną miłością i zaufaniem Na jego skinienie szli w najgorętszy bój Uzbrojeni tylko w kosy (stąd nazwa kosynierzy) parli na przód czyniąc spustoszenie w szeregach wroga

Uniwersał połaniecki Nie mając wystarczających sił, by przedostać się do Warszawy, Kościuszko założył w Połańcu obóz i starał się wykorzystać czas na reorganizacje i wzmocnienie wojska 7 maja 1794 ogłosił słynny uniwersał połaniecki Dzięki nadzwyczajnym wysiłkom organizacyjnym udało się powstańcom wystawić 55-tys. armię i około 50-tys. milicję czuwającą nad porządkiem i bezpieczeństwem

Bitwa pod Maciejowicami Rosjanie uzyskali jednak pomoc Prus Zjednoczono wszystkie siły i doszło do ostatniej bitwy pod Maciejowicami -10 październik 1794 Polacy w tej bitwie ponieśli dotkliwą klęskę, która przesądziła o losach powstania

Skutki Najważniejszym skutkiem powstania kościuszkowskiego była likwidacja państwa polskiego. Polska na 123 lata zniknęła z mapy politycznej Europy. Stanisław August Poniatowski abdykował, po czym wyjechał do Rosji, stając się de facto zakładnikiem carycy Katarzyny II. Najwybitniejszych przywódców wywieziono do Petersburga, innych internowano więzieniach austriackich i pruskich. Żołnierzy wcielano do armii zaborczych. Liczny udział chłopów i mieszczaństwa w powstaniu kościuszkowskim miał istotny wpływ na rozbudzenie świadomości narodowej najszerszych warstw społeczeństwa i sprzyjał przyszłemu kształtowaniu się nowoczesnego pojęcia narodu. Przyśpieszało to przełamywaniu barier stanowych i sprzyjało dalszym przemianom społecznym. 

Powstanie listopadowe 29 XI 1830-21 X 1831

Przyczyny wybuchu łamanie konstytucji działalność opozycji legalnej i tajnej obawa przed wykryciem spisku informacje o zwycięstwie rewolucji lipcowej w Paryżu obawa, że car Mikołaj I może użyć armii polskiej do interwencji Świętego Przymierza w Belgii, gdzie wybuchło powstanie przeciw Holendrom rozwój ideologii romantyzmu

Stary jakby, ojciec dzieci, Nie do boju, nie do trudu; gen. Józef Chłopicki – uczestnik Insurekcji Kościuszkowskiej, wojen napoleońskich, Powstania Listopadowego. Jego nazwisko zostało wyryte na Łuku Tryumfalnym w Paryżu. Stary jakby, ojciec dzieci, Nie do boju, nie do trudu; Dajmy mu na pośmiewisko, Sprzeczne z naturą nazwisko, Nazwijmy od słowa ludu, Kmieciów, czyli nędznych chłopów. Juliusz Słowacki Kordian - Przygotowanie

Jest to stara twarz Rzymiana Na pieniądzu wpół zatarta Książę Adam Czartoryski- senator, wojewoda Królestwa Polskiego, prezes Rządu Narodowego Królestwa Polskiego, mecenas sztuki i kultury. Został odznaczony Orderem Orła Białego. Jest to stara twarz Rzymiana Na pieniądzu wpół zatarta Dajmy mu na pośmiewisko Sprzeczne z naturą nazwisko; Ochrzcijmy imieniem Czarta. Juliusz Słowacki Kordian - Przygotowanie

Wódz! Chodem raka przewini, Jak ślimak rogiem uderzy, Jan Skrzynecki - oficer napoleoński, generał armii polskiej, wódz naczelny Powstania Listopadowego. Jerzy Łojek określa go ,,żałosnym, indywiduum, który miał zniweczyć cały wysiłek narodowy”. Wódz! Chodem raka przewini, Jak ślimak rogiem uderzy, Sprobuje – i do skorupy Schowa rogi, i do skrzyni Miejskiej zniesie planów trupy, Czekając, aż kur zapieje. Juliusz Słowacki Kordian- Przygotowanie

Jan Krukowiecki - hrabia, generał, uczestnik Powstania Listopadowego Jan Krukowiecki - hrabia, generał, uczestnik Powstania Listopadowego. Podczas powstania dowodził 1 i 2 Dywizją Piechoty. Witajcie go ! Oto twór Niszczyciel, jakby horda Nogajca On w stolicy owłada dział mur, On z krwi na wierszach wypłynie – to zdrajca! A gdy zabrzmi nad miastem dział huk, On rycerzy ginących porzuci; Z arki kraju wyleci jak kruk. Juliusz Słowacki Kordian - Przygotowanie

Juliusz Konstanty Ordon - oficer wojska polskiego, powstaniec listopadowy. Podczas obrony Warszawy dowodził baterią artylerii w reducie nr 54. Jego prochy pochowano na Cmentarzu Łyczakowskim, w Alei Zasłużonych.

Reduta Ordona (1832) Adama Mickiewicza. Opowieść o bohaterskiej obronie fortu na Woli. Dusze gdzie? nie wiem; lecz wiem, gdzie dusza Ordona. On będzie Patron szańców! - Bo dzieło zniszczenia W dobrej sprawie jest święte, Jak dzieło tworzenia; Bóg wyrzekł słowo ”stań się”, Bóg i ”zgiń” wyrzecze. Kiedy od ludzi wiara i wolność uciecze, Kiedy ziemię despotyzm i duma szalona Obleją, jak Moskale redutę Ordona - Karząc plemię zwycięzców zbrodniami zatrute, Bóg wysadzi tę ziemię, jak on swą redutę. Adam Mickiewicz Reduta Ordona

Przebieg powstania 29 XI 1830r.- Noc Listopadowa atak podchorążych na koszary, Belweder, Arsenał; poparcie biedoty, rzemieślników, Rada Administracyjna i dowódca armii gen. Józef Chłopicki przystąpili do rozbrajania powstańców 1 XII powstanie Towarzystwa Patriotycznego z Joachimem Lelewelem na czele, które opowiedziało się za powstaniem narodowych

Przebieg powstania 4 XII powstanie Rządu Tymczasowego, który powierzył 5 XII dyktaturę gen. Józefowi Chłopickiemu generał zawiesił działalność Towarzystwa Patriotycznego i rozpoczął rokowania z carem obrady sejmu- ogłosił powstanie za narodowe, zdetronizował Mikołaja I (25 I 1831r.), powstał Rząd Narodowy z Adamem Czartoryskim i Joachimem Lelewelem, na dowódcę armii wyznaczył gen Michała Radziwiłła Wojna z Rosją 1831r.

Przebieg powstania 15 VIII –manifestacja Towarzystwa Patriotycznego w Warszawie- samosąd tłumów na generałach podejrzanych o zdradę dyktatura gen. Jana Krukowieckiego obrona Woli przez gen. Józefa Sowińskiego; reduta Juliana Ordona Powstanie objęło Litwę, Żmudź (Emilia Plater), na pomoc przybyli ochotnicy z Prus (Dezydery Chłapowski)

Skutki car Mikołaj I zlikwidował konstytucję Królestwa Polskiego na rzecz Statutu Organicznego znoszącego odrębność Kongresówki represje wobec powstańców-aresztowania, konfiskaty majątków, zsyłki obciążenie skarbu polskiego budową twierdz Modlin i Dęblin oraz utrzymanie armii rosyjskiej, zasilanej przez polskich rekrutów

Skutki rosyjski system monetarny, kodeks karny podporządkowano Rosji administrację, oświatę, kościół ostrzejsze represje dotknęły ziemie polskie bezpośrednio włączone do Rosji (represja generała gubernatora Murawiewa „Wieszatiela”)

Znaczenie przez 10 miesięcy Polacy stawiali czoła największej potędze militarnej Europy była lekcją polityczną-szlachta zrozumiała znaczenie sprawy chłopskiej car nie wysłał wojsk do Belgii, która uzyskała niepodległość działalność Wielkiej Emigracji wpływ na literaturę XIX wieku i kształtowanie świadomości narodowej