POCHODZENIE, FORMY, FUNKCJE PIENIĄDZ POCHODZENIE, FORMY, FUNKCJE

Pieniądz jako pośrednik Pieniądz jest pierwszym i najważniejszym pośrednikiem Co było główną przyczyną powstania pieniądza?

Definicja pieniądza Potoczna: bardzo prosta: To wszystko czym się płaci za dobra/usługi, które chcemy nabyć- co jest akceptowane jako środek wymiany

Cechy pieniądza Pośrednik w transakcjach (wartość wymienna) Miara wartości (do porównywania cen) Mozliwość przechowania wartości w czasie (tezauryzacja) ????? Współcześnie: legalność ;zwolnienie od zobowiązań

Definicja (zbyt) wymagająca? Wymagająca: aby dany środek uznać za pieniądz musi on spełniać wszystkie funkcje, a nie tylko jedną –środek płatniczy -Musi być ogólnie/oficjalnie uznany za legalny środek płatniczy -aby mógł zwalniać z długów Musi być miarą wartości (aby porównywać ceny różnych dóbr i mierzyć ich wartośc rynkową) ---------------------------------------------------------- musi umożliwiać przechowywanie wartości w czasie

Problemy z definicją pieniądza Potoczna: bardzo prosta: To wszystko czym się płaci za dobra/usługi, które chce nabyć Czy pieniądz musi mieć swoją własną wartośc- czy być tylko pośrednikiem? Czy mogą istnieć na danym obszarze rózne systemy pieniężne? Pytanie: czy można oszczędzać-przechowywać wartość- w pieniądzu tylko transakcyjnym? Dlaczego w PRL ludzie starali się oszczędzać w złocie i walutach obcych?

Pieniądz przyszły jest wart mniej

Pieniądz-dwa ujęcia Money –pełny pieniądz Posiada - w pełni lub w przeważającym stopniu- funkcję zachowania niezmiennej wartości w czasie Ma własną wartośc Currency -pieniądz obiegowy Oparty na zaufaniu Także na przymusie państwowym Nie ma (nie musi mieć) własnej wartosci

Koniec z pokryciem pieniądza papierowego Czy obecnie mamy pieniądz-w pełnym znaczeniu tego słowa? Nowa epoka: FIAT MONEY Jak do tego doszło?

Powstanie pieniądza-teorie 1. najpierw był barter –ujęcie klasyczne 2.to państwo (władza)stworzyło pieniądz do płacenia podatków-(chartysm) 3.najpierw był dług; pieniądz zawsze jest długiem (symbolizuje dług)- teoria antropologiczna

A/ Barter -pieniądz powstał jako pośrednik: A- B A- P- B; barter ograniczał wymianę (trudnośc dopasowania Pieniądz od początku był pożądanym dobrem (towarem) mającym szczególnie dobre cechy jako pośrednik przy wymianie

B/ Państwo jako zródło pieniądza Zawsze powstaje jakaś forma władzy na danym terytorium Państwo musi ściągać podatki Pieniądz jest dogodną formą podatków Państwo uzyskuje władzę emisji i korzyści z emisji (seniorat) Pieniądz państwa staje się najbardziej rozpowszechniony W końcu państwo zyskuje monopol emisji

C/ Pieniądz jako dług-teoria antropologiczna(D.Graeber) -w lokalnych wspólnotach dług jest często stosowany zamiast wymiany bezpośredniej -powstała zwyczajowa podstawowa jednostka długu -została zalegalizowana przez państwo jako danina Podatek –najwygodniejszy pieniężny

Historia form pieniądza

Kamienne pieniądze na wyspie Yap (Polinezja)

Formy pieniądza Brak pieniądza- barter Pieniądz w formie lokalnie uznanej Pieniądz kruszcowy (metalowy) Pieniądz papierowy Pieniądz bezgotówkowy-skryptualny Pieniądz bezgotówkowy- elektroniczny Pieniądz papierowy-ewolucja Pieniądz kruszcowy państwa Pieniadz papierowy państwa ale z pokryciem Pieniądz bankowy z pokryciem kruszcu pieniądz tylko papierowy państwa Pieniądz tylko papierowy państwa i bankowy

Systemy walutowe Do 1816:ewolucja pieniądza kruszcowego: bimetalizm, monometalizm 1816-1914:gold standard, funkcjonuje pieniądz złoty oraz papierowy- pokrycie na pokrycie na żądanie – potem sztabowo-złoty Automatyzm złota Brak inflacji – okresowa deflacja Bezpieczeństwo i zaufanie ,wymienialność międzynarodowa Wady: za mało pieniądza (PKB rośnie szybciej)

Pieniądz kruszcowy a jednostki pieniężna Kruszec (lub inne pożądane dobra) mogą występować w róznych formach i ilości wagowej Wymiana była łatwiejsza przy ujednoliceniu wagi-typowe ujednolicone ilości powszechne w obrocie otrzymywały nazwy- np.talar; ale te nazwy to symbole jednostek wagowych działalnośc mennicza była wolna

Rywalizacja między prywatnymi mennicami a państwem Prywatne mennice działały w warunkach konkurencji-to uniemozliwiało fałszowanie pieniędzy (wagi ) na dużą skalę Od początku władcy dązyli do dominacji w biciu pieniądza;to przynosiło dochód: seniorage (seniorat) –ale także do narzucenia posługiwania się ich pieniądzem (np.w płaceniu podatków)

dominacja pieniądza państwowego Popularna nazwa; nazwa (livre,suweren, dinar)odrywa się od wartości (wagi) Powszechna deprecjacja przez państwo skutek: Prawo Greschama-Kopernika Narzucenie monopolu bicia monety Konkurencja: monometalizm-bimetalizm Atut pieniądza państwa: prawny środek płatniczy

Pieniądz papierowy-prywatny W Europie wystepuje już dawno,to kwity depozytowe bankierów (noty bankowe) Założenia: mają pełne pokrycie;w praktyce nie zawsze co daje dodatkowe zyski Konkurencja między bankami uniemożliwia nadmierną emisję kwitów Bankierzy akceptujący cudze kwity rozliczają się złotem Warunek: zaufanie do banku

Wolna bankowość:18-19 w. Każdy bank odpowiada za gwarancję pokrycia: nie ma banku centralnego Banki konkurują o depozyty Każdy bank ma własną stopę pokrycia Im większy bank tym łatwiejsza dodatkowa emisja banknotów Państwo utrudnia wzrost banków (USA)

Kreacja pieniądza przy standardzie złota Banki prywatne tworzyły od dawna pieniądz wydając więcej certyfikatów (not bankowych-banknotów) niż posiadały złota Ale narażone były zawsze na ryzyko niewypłacalności, dlatego ich podaż certyfikatów była ograniczona W rezultacie w wolnej bankowości banki prywatne często upadały

Pieniądz papierowy- państwo Warunek:powszechnośc, prawny środek zapłaty, pokrycie, zaufanie; nadużycia Pierwsze eksperymenty: John Law:1717-1720, Francja,Ludwik XV Ewolucyjna droga:przywileje dla banku państwowego - Bank of England: 1694 Pieniądz papierowy przymusowy: asygnaty (Rewolucja Francuska ,wojny, powstania)

Jak powstawały banki centralne Wolna bankowośc – immanentne ryzyko Cykliczne upadki prywatnych banków Potrzeba banku banków- pożyczkodawcy dla zagrożonego banku ostatniej instancji Interes banków- mogą stracić plynność i będą ratowane; możliwośc zmniejszenia rezerwy cząstkowej Interes państwa- zwiekszone kredyty

Powstają banki centralne Utrzymanie tylko cząstkowego pokrycia depozytów w banku staje się regułą Bank centralny (BC)umacnia władzę państwa nad pieniądzem i gospodarką Monopol emisyjny państwa Państwo- przez BC prowadzi politykę pieniężną W końcu prowadzi to do monopolu pieniądza papierowego

Pieniądz papierowy a banki centralne Istnienie banku centralnego nie usuwa automatycznie zasady pokrycia pieniądza papierowego Ale pieniądz papierowy staje się powszechny w obrocie Praktycznie w XIX w. istnieje system pokrycia sztabowo-złoty

OD TEJ PORY BANKI TWORZĄ KREDYT A KREDYT TWORZY PIENIĄDZ –bezgotówkowy TEN PIENIĄDZ BEZGOTÓWKOWY MA POKRYCIE JUŻ NIE W JEDNYM BANKU ALE W CAŁYM SYSTEMIE BANKOWYM- bo każdy bank (teoretycznie) może otrzymać plynnośc od BC i każdy bank musi akceptować pieniądz emitowany przez BC To znacznie zwiększa możliwość utrzymania tylko małej rezerwy cząstkowej i kreacji pieniądza bankowego- vide schemat poniżej

KREACJA PIENIĄDZA przez banki Pieniądz KREUJE CAŁY SYSTEM BANKOWY BANK UDZIELA KREDYTU NA PODSTAWIE DEPOZYTU ALE KREDYT W BANKU TO ZAPIS W KSIĘGACH BANKU W WYNIKU PRZELEWU INNY BANK UDZIELA KREDYTU (mimo ze nie było wpłaty)

Systemy walutowe Do 1816:ewolucja pieniądza kruszcowego: bimetalizm, monometalizm 1816-1914:gold standard, funkcjonuje pieniądz złoty oraz papierowy- pokrycie na pokrycie na żądanie – potem sztabowo-złoty Automatyzm złota Brak inflacji – okresowa deflacja Bezpieczeństwo i zaufanie ,wymienialność międzynarodowa Wady: za mało pieniądza (PKB rośnie szybciej)

W.Brytania przyjmuje standard złota

do końca I wojny państwa dążyły do sprostania zasady pokrycia pieniądza w złocie (gold standard) chociaż było to coraz trudniejsze i praktycznie uzywane tylko w dużych transakcjach- system sztabowo-złoty Równocześnie istnieją w obiegu monety złote i srebrne

Okres międzywojenny- 1915-1925 „Brudny” standard złota;Dirty Float Zmiany parytetów złota w walutach,chaos 1922 :konferencja w Genui: System dewizowo –złoty: dolar , funt = złoto

System walutowy świata w 1929 r System walutowy świata w 1929 r.: dwie waluty rezerewowe: dolar USD i funt szterling

1926-1931 –odwrót od stałych kursów W .Brytania zawiesza wymienialnośc funta 1934- Roosvelt dewaluuje dolara (35 $ za uncję), zawiesza wymienialność dolara na złoto Zakaz używania złota w transakcjach, wymienialność na złoto tylko między bankami centralnymi

Kto pierwszy zerwał ze złotem –wzrost PKB

Koniec wymienialnośći wewnętrznej pieniądza (w USA ) Prezydent F.D.Roosevelt w Wielkim Kryzysie najpierw zawiesza wymienialnośc dolara w kraju i ogłasza przymusowy skup złota a potem : dewaluuje dolara (20 → 34 USD za uncję) Pozostaje tylko wymienialność zewnętrzna- między bankami centralnymi państw

Wielki Kryzys: po 1929 r. międzynarodowy system walutowy Wydatki I wojny spowodowały emisję pieniędzy papierowych bez pokrycia: hiperinflacje (Niemcy, Austria, Węgry, Polska ,inne kraje) W. Brytania przeprowadza dewaluację funta Dominuje system dolarowo –złoty Walka o rynki: „begger your neighbours”

Bretton Woods 1944 r. stałe kursy; koniec z konkurencyjną deprecjacją i niemozliwym powszechnym standardem złota Będzie jedna waluta głowna-dolar USD Dolar będzie miał pokrycie w złocie (wymienialności zewnętrzna ) Kursy innych walut :+/- 1 % oparte na USD MFW będzie pomagał rządom aby utrzymać stałe kursy

Bretton Woods,1944 J.M.Keynes i D.White

Rosnące gospodarki potrzebują rosnącej płynności 1950-1960. Wzrarastający handel i wzajemna zalezność Typowy telefon potrzebował 48 importowanych części W 1960 W. Brytania importowała i eksportowała 43% PKB, NRF 45 % To wymagało nieustannie wzrastającej podazy waluty obrotów (rezerwowej): dolarów USD. Złota było za mało W połowie lat 60. 1/3 walut rezerwowych to USD i GBP, reszta to złoto

Dolar tak dobry jak złoto As Good as Gold How does a national currency like the U.S. dollar become a reserve asset, adding to the world’s total liquidity? The United States runs a balance of payments deficit by spending more money in other countries (buying their products, investing in them, or giving them dollars) than they spend in the United States. The extra dollars are held by the countries’ central banks. The banks do not ask the United States to redeem them for gold or another currency. As long as foreign banks accept and hold dollars as if they were gold, the dollars act as reserves. How long could the world rely on the United States and the United Kingdom to run balance of payments deficits and supply the necessary additional liquidity? Could the United States and the United Kingdom continue to create more dollars and pounds when their own reserves of gold were gradually declining? The U.S. dollar fueled the growth of the world's economy, but at a price: inflation at home and reduced gold reserves.   "Too little liquidity could permit a crisis to develop in which most of the world would tend toward economic stagnation and would suffer from declining trade." Pierre-Paul Schweitzer Managing Director of the IMF, November 16, 1964 Dolar tak dobry jak złoto USA miały stały deficyt obrotów bieżących,tj. - Ujemny w obrotach handlowych Dodatni w przepływach kapitalowych (inwestycje zagraniczne USA) Powstały rezerwy dolarowe w zagranicznych bankach centralnych Dopóki banki nie żądały wymiany USD na złoto to USD pełniły rolę rezerw walutowych W ten sposób podaż dolara podtrzymywała rozwój handlu i obrotów kapitałowych

Zalew dolarów W latach 60. niedobór USD zamienił się w nadmiar. Wzrastały rezerwy dolarowe w bankach centralnych Pojawiły się eurodolary i eurowaluta USA prowadziły ekspansywna politykę pieniężną i znacznie zwiekszyły podaż dolarów

W końcu lat 60. nadmiar dolarów był wyraźny w stosunku do złota w USA Złoto na rynku chwilami osiągało wiekszą cenę niż oficjalny parytet dolara Pojawiła się chęć wymiany dolarów na złoto w USA przez banki centralne (Francja)

Pogarszający się deficyt handlowy USA

Dylemat Triffina Jeśli USA zmniejszą deficyt (i podaz USD) to niedobór dolarów spowoduje światowa recesję i niestabilnośc (problem dłużników|) Jeśli USA będą kontynuowały dotychczasowy deficyt i podaż dolarów wzrost gospodarki światowej będzie trwał ale zmniejszy się zaufanie do dolara

Propozycja Triffina Nie jest możliwe aby eden kraj i jego waluta realizował cele zarówno własnwej gospodarki jak i światowej Proponuje on kreację nowej waluty rezerwowej –ale nie zależnej ani od złota ani od waluty danego kraju .Zwiększy to konieczna płynnośc w gospodarce światowej. USA będą mogły zmniejszyć deficyt i dolar będzie dalej częścią walut rezerwowej Triffin uważał że –w 1960 r- reforma międzynarodowego systemu była długo odkładana.

Niedobór złota w 1966 r. centralne banki i rządy miały 14 mld Niedobór złota w 1966 r.centralne banki i rządy miały 14 mld.USD złota .USA miały 13,2 mld. ale tylko 3,2mld. do wymiany; reszta była pokryciem u siebie w USA.

PRÓBY ZACHOWANIA SYSTEMU DOLAR-GOLD EXCHANGE Kraje Europy zach. I USA zobowiązały się podtrzymać cenę złota na rynkach w stos.do spekulantów USA miały ograniczyć emisję długu i wywozu $ za granicę W 1961 r.powstał „pool złota” by bronić ceny 35$/uncja Po 1966 r. pool rozpadł się; każdy bronił swoich rezerw w złocie

Odpowiedź USA Wprowadzenie podatków obciąząjących zakupy aktywów w USA lub wywóz dolarów przez nie- rezydentów w USA Obostrzenia korporacji w USA w stosunku do wywozu kapitału Wojna w Wietnamie zwiększyła deficyt USA W 1971 r. nadwyzka eksportowa USA przeszła w deficyt

1968- Special Drawing Right Nowa ,dodatkowa waluta rezerwowa Przydzielana krajom wg. ich wkładów Mogła być walutą kredytu dla kraju od MFW Okazała się zbędna wobec dalszego zwiększania się deficytu USA i podazy dolarów Aprecjacja marki niemieckiej i jena

1971 :Koniec Bretton Woods

Od 1971 r. pieniądz nie ma pokrycia w złocie 1914-zawieszają wymienialność Niemcy 1934-zawieszenie wymienialności wewnętrznej dolara w USA-Dewaluacja dolara do 38 $ za uncję 1944:Bretton Woods- system stabilizacji kursów (+/- 1%),oparty na dolarze (złocie) 1971-prez.Nixon zawiesza ostatecznie wymienialność zewnętrzną dolara, powstają pieniądze umowne: SDR-y, ECU Obecnie pieniądz tylko papierowy –oparty na zaufaniu! SYSTEM WIELODEWIZOWY

1972-73 Smithsonian Agreement próba ratowania systemu stałych kursów Sztuczny kurs złota; rządy ograniczają obrót złotem Porozumienie rozpadło się Powrót do płynnych kursów

Po 1980 r.??? Floats and Pegs (falowanie kursów ) Równocześnie utrzymują się płynne kursy (Europa Zach.) i sztywne kursy (peg)do dolara które stosują kraje rozwijające się aby przyciągnąć inwestorów Kraje EWG dażą do stabilizacji kursów: ERM: stałe kursy Powstaje euro (najpierw jako waluta tylko rozliczeniowa)

Czy współczesny pieniądz oparty tylko na zaufaniu (fiat money) jest pełnym pieniądzem? Są sporne opinie Pieniądz współczesny oparty jest tylko na zaufaniu (do banku centralnego i siły gospodarki)

Fiat Money-już na zawsze czy tymczasowo?

Od 1929 1 $ traci 94 % wartości

Skumulowana inflacja w USA od 1913:2071 % w 2008r

konsekwencje Płynne kursy Rozwój derywatów, najpierw walutowych, potem procentowych Niepewność i fluktuacje na rynkach walutowych Olbrzymie obroty: 4,5 -5 bln.USD dziennie Kryzysy walutowe Spekulacje, arbitraż Po kryzysach: gromadzenie rezerw w bankach centralnych jako obrona-wielkie bilanse banków centralnych

Co ma FED w bilansie (kapitał własny) Co ma FED w bilansie (kapitał własny)? Tradycyjnie kapitał własny jest jakąś gwarancją pokrycia Dlatego ciągle banki centralne mają jakieś rezerwy w złocie Bilans FED: 4,3 bln.USD Kapitał własny (k.wł) :55 mld. USD Stosunek : k.wł./Bilans = 1:77

Lehman Brothers upadł gdy miał stosunek pokrycia 1:31

Obok pieniądza w danym państwie istnieje zawsze pieniądz najbardziej pożądany (płynny), powszechny w rozliczeniach międzynarodowych –waluta rezerwowa Obecnie :dolar USD,euro,jen, funt brytyjski Dolar USD:60 % rezerw, największy obrót w rozliczeniach

Dolar -dominuje ale udział zmiejsza się

Problem pieniądza w skali światowej Czy dolar USD pozostanie walutą rezerwową? Państwo emitujące walutę rezerwową ma swoisty przywilej (rentę emisyjną) Czy jest nienależna -Exorbitant privilege ?

OBECNY SYSTEM WALUTOWY JEST CHORY Wyjście:Stałe kursy: Yen-Euro-dolar (YED)? Czy powstanie pieniądz międzynarodowy? Emitowany przez MFW (koszyk walut,na wzór euro) To by wymagało rządu światowego i światowego banku emisyjnego Jak na razie SDR jest tylko pieniądzem rozliczeniowym między rządami a MFW

System oparty na dolarze upadnie do 2020 r. (?), jeśli nie nie nastąpi ogólnoświatowe porozumienie –nowe Bretton Woods Grozą masowe niewypłacalności zarówno długów prywatnych jak publicznych (reset)