SŁOWOTWÓRSTWO Vademecum świadomego użytkownika wspaniałego polskiego języka

PODZIAŁ WYRAZÓW Wyraz podstawowy – niepodzielny słowotwórczo, np. dom Wyraz pochodny – podzielny słowotwórczo, np. dom-owy Wyraz pokrewny - wyraz należący do jednej rodziny, np. góral, góralski Rodzina wyrazów – grupa wyrazów mająca wspólne pochodzenie, np. dzień – dzienny – dziennik – dziennikarz

SYNONIM inaczej wyraz bliskoznaczny, określenie równoważne znaczeniowo innemu, lub na tyle zbliżone, że można go zastąpić. np. kapuśniaczek, deszcz, ulewa to określenia opadów atmosferycznych, różniące się stopniem natężenia. Przeciwieństwem synonimu jest antonim.

ANTONIM to wyraz o przeciwnym znaczeniu, odwrotność danego terminu (przeciwieństwo synonimu), np. duży – mały, ciemny - jasny

HOMONIM wyraz mający jednakowe brzmienie z innymi wyrazem, lecz odmienne znaczenie, np. „zamek” może mieć kilka znaczeń – zamek królewski, zamek do drzwi, zamek błyskawiczny.

PARONIM to wyraz, który ze względu na podobieństwo brzmieniowe lub wspólność rdzenia myli się z innym, np. adaptować (przystosować) i adoptować (dokonać adopcji); wapń (pierwiastek chemiczny), wapień (skała osadowa) i wapno (spoiwo w budownictwie) W przypadku tych wyrazów zachowaj szczególną ostrożność w ich stosowaniu, aby uniknąć krępujących błędów.

NEOLOGIZM nowo słowo, tworzone najczęściej z potrzeby nazwania rzeczy lub zjawisk dotąd niewystępujących w rzeczywistości danego języka W poezji jest środkiem ekspresji twórcy np. tytułowi „Kałużyści” Danuty Wawiłow

Rodzaje formantów Formant - cząstka słowotwórcza, która nadaje znaczenie wyrazu Przedrostek (prefiks)– formant dodawany na początku rdzenia, np. arcy- mistrz Wrostek (interfiks)- formant wewnątrz wyrazowy, np. nos -o- rożec Przyrostek (surfiks)- formant dodawany na końcu rdzenia, np. dom -ek

TYPY WYJĄTKOWYCH WYRAZÓW POCHODNYCH ZŁOŻENIE ZROST ZESTAWIENIE

ZŁOŻENIE wyraz, który powstał poprzez połączenie co najmniej dwóch rdzeni. W języku polskim towarzyszy im zwykle formant (interfiks)łączący -o- - o - list nosz

ZROST wyraz, który zrósł się z dwóch leksemów (wyrazów) np. Rzeczpospolita, Wielkanoc, Białystok Pamiętaj, że te wyrazy należy odmieniać jak dwa osobne słowa, czyli Rzeczypospolitej, Wielkiejnocy czy w Białymstoku

ZESTAWIENIA pozornie to niezależne wyrazy, lecz choć nie są ze sobą połączone to zawsze występują razem i mają one jedno stałe znaczenie np. woda sodowa, panna młoda, maszyna do pisania

Dziękuję Marta Bogumił