Estrogeny i hormony tarczycy Konrad Królikowski konradsz@poczta.onet.pl

Podsumowanie Żeńskie hormony płciowe Hormony tarczycy Rodzaje i spektrum działania Estrogeny i antyestrogeny Progestageny Działania niepożądane, przeciwwskazania i interakcje żeńskich hormonów płciowych HTZ Antykoncepcja Hormony tarczycy Wytwarzanie i działanie Leki przeciwtarczycowe

Wydzielanie 17-beta-estradiol Estriol Estron Progesteron Pęcherzyk OH HO 17-beta-estradiol Pęcherzyk pierwotny wtórny Ciałko żółte O HO Estron OH HO Estriol C=O CH3 O Progesteron

Spektrum 17-beta-estradiol Progesteron CH3 OH C=O HO O 1. Estrogeny II-rzędowe powiększenie macicy, piersi, itd. III-rzędowe budowa ciała, owłosienie, brak zaskórników Kości anaboliczny wpływ, wapnienie przynasad Sutek rozrost przewodów, powiększenie, pigmentacja 2. Progesteron rozwój płacików i pęcherzyków, różnicowanie tkanki, podtrzymywanie funkcji

Działanie na oś przysadka-jajnik Estrogeny Hamują wydzielanie FSH W małych stężeniach hamują wydzielanie LH W dużych stężeniach – pobudzają LH Progesteron Wraz z estrogenami obniża wydzielanie FSH i LH Antyestrogen – metabolizm estrogenów

Działanie na metabolizm Estrogeny Progestageny Lipidy Lipaza wątrobowa Katabolizm HDL Receptory dla LDL w wątrobie LDL Oksydacja LDL w makrofagach HDL Węglo-wodany insulinooporność

Działanie na krążenie Estrogeny Progestageny Zatrzymanie Na i wody obrzęki Wydzielanie NO rozszerzenie naczyń RR Frakcja wyrzutowa Progestageny Wydalanie Na i wody

Działanie na kości (estrogeny) Stymulacja wzrostu i uwapnienia, zarastanie przynasad Bezpośrednie oddziaływanie na osteoblasty i osteoklasty Pośrednio przez IL-6, IL-1, TNF-alfa, GM-CSF Wzmaganie hydroksylacji wit. D w nerkach

Działanie na sutek Estrogeny Progesteron Rozrost przewodów Rak sutka? Im więcej estrogenów tym większe ryzyko Długoterminowe HTZ zwiększa ryzyko, które znika po 5 latach od odstawienia Estradiol in vitro stymuluje komórki nowotworowe Progesteron Rozrost pęcherzyków

Podsumowanie Żeńskie hormony płciowe Hormony tarczycy Rodzaje i spektrum działania Estrogeny i antyestrogeny Progestageny Działania niepożądane, przeciwwskazania i interakcje żeńskich hormonów płciowych HTZ Antykoncepcja Hormony tarczycy Wytwarzanie i działanie Leki przeciwtarczycowe

Estrogeny Naturalne Sztuczne Pochodne stilbenu 17-beta-estradiol Estron Estriol Sztuczne Etinyloestradiol Mestranol Tibolon (+ wł. gestagenne + androgenne) Pochodne stilbenu Dietylostilbestrol Heksestrol

Właściwości Naturalne Syntetyczne Pochodne stilbenu Łatwo metabolizowane w wątrobie – słabe działanie po podaniu p.o. Najbardziej fizjologiczne działanie – stosowane w HTZ Syntetyczne Silniejsze działanie Odporne na „wątrobę” Stosowane w antykoncepcji Pochodne stilbenu Inna budowa, silniejsze działanie Możliwość reakcji utlenionych metabolitów z DNA Karcynogeneza?

Wskazania Antykoncepcja hormonalna – gł. syntetyczne Hormonalna terapia zastępcza – gł. naturalne Niewydolność jajników Rak prostaty

Antyestrogeny (SERM) Klomifen Tamoksyfen Raloksyfen Głównie podwzgórze Wydzielanie GnRH Zastosowanie: niepłodność, oligospermia Tamoksyfen Głównie w sutku Rozwoju nowotworu Częściowy agonista w endometrium: hiperplazja Zastosowanie: rak sutka Raloksyfen Agonista w kościach Antagonista w endometrium i sutku Zastosowanie: profilaktyka osteoporozy u pacj. z grup ryzyka

Podsumowanie Żeńskie hormony płciowe Hormony tarczycy Rodzaje i spektrum działania Estrogeny i antyestrogeny Progestageny Działania niepożądane, przeciwwskazania i interakcje żeńskich hormonów płciowych HTZ Antykoncepcja Hormony tarczycy Wytwarzanie i działanie Leki przeciwtarczycowe

Progestageny Progesteron i pochodne Pochodne testosteronu Medroksyprogesteron Dydrogesteron Hydroksyprogestron Izopregnenon Chlormadinon Pochodne testosteronu Etisteron i noretisteron Norgestrel i lewonorgestrel Noretynodrel Norgestrienon Dimetisteron Nowe pochodne Desogestrel Norgestimat Gestoden Antygestagen - mifepriston

Właściwości Pochodne progesteronu Pochodne testosteronu Progesteron szybko rozkładany przez wątrobę, pochodne – nie Działanie wirylizujące tylko przy dużych dawkach Pochodne testosteronu Potencjalnie silniejsze działanie wirylizujące i anaboliczne Nowe pochodne testosteronu Głównie w środkach antykoncepcyjnych Mifepriston Antykoncepcja po stosunku (>72h) przez uniemożliwienie implantacji

Wskazania Antykoncepcja hormonalna HTZ u kobiet z macicą Endometrioza Menorrhagia Bolesne miesiączki

Podsumowanie Żeńskie hormony płciowe Hormony tarczycy Rodzaje i spektrum działania Estrogeny i antyestrogeny Progestageny Działania niepożądane, przeciwwskazania i interakcje żeńskich hormonów płciowych HTZ Antykoncepcja Hormony tarczycy Wytwarzanie i działanie Leki przeciwtarczycowe

Działania niepożądane Ryzyko: zakrzepica żył głębokich (RR 3 po roku), rak sutka (RR 1,5 po 5 latach), ChNS (?), udar (?) Zespół przedmiesiączkowy Bolesność piersi, zatrzymanie płynów, wzdęcie Zaburzenia miesiączkowania Wzrost wagi, wysypki, nudności, bóle głowy, bezsenność, depresja Gestageny: hirsutyzm, łysienie Estrogeny: przerost śluzówki macicy i ca (RR 2 jeśli same EE), mięśniaki macicy, kamica żółciowa (RR 2)

Przeciwwskazania Choroby w wywiadzie: zakrzepica żylna, rak sutka, ciężka migrena, kamica żółciowa, nadciśnienie tętnicze, porfiria Niewydolność lub ca wątroby, leki zmniejszające efektywność (rifampicyna, fenytoina, ampicylina, tetracykliny, gryzeofulwina) Długie unieruchomienie, operacja na miednicy mniejszej, niezdiagnozowane krwawienie z dróg rodnych, ciąża, karmienie, 3 tyg. po porodzie Palenie >20 szt./d (>35 r.ż.)

Interakcje Leki wiążące się silnie z białkami Leki stymulujące bądź hamujące enzymy wątroby Antybiotyki (penicyliny i tetracykliny) zmniejszają efekt

Podsumowanie Żeńskie hormony płciowe Hormony tarczycy Rodzaje i spektrum działania Estrogeny i antyestrogeny Progestageny Działania niepożądane, przeciwwskazania i interakcje żeńskich hormonów płciowych HTZ Antykoncepcja Hormony tarczycy Wytwarzanie i działanie Leki przeciwtarczycowe

HTZ ≠ Zastępowanie hormonów żeńskich zanikających w okresie menopauzy antykoncepcja Wskazania: objawy zanikowe, wypadowe i naczyniowe w menopauzie wczesna menopauza - jako profilaktyka osteoporozy

Rodzaje HTZ Łączona (E+P) Estrogenowa (E!) Raloksyfen Ciągła dla kobiet z macicą lub endometriozą hamuje rozrost endometrium Estrogenowa (E!) dla kobiet bez macicy Raloksyfen zapobiega osteoporozie nie znosi uderzeń gorąca Ciągła hamuje krwawienia w postmenopauzie Cykliczna (P przez 10-14 dni) daje regularne krwawienia w perimenopauzie

Podsumowanie Żeńskie hormony płciowe Hormony tarczycy Rodzaje i spektrum działania Estrogeny i antyestrogeny Progestageny Działania niepożądane, przeciwwskazania i interakcje żeńskich hormonów płciowych HTZ Antykoncepcja Hormony tarczycy Wytwarzanie i działanie Leki przeciwtarczycowe

Antykoncepcja naturalna Typowe stosowanie Doskonałe stosowanie Bez metody 85 Karmienie 2 - Abstynencja okresowa 25 Kalendarzyk 9 Met. Śluzowa 3 Temperatura Stosunek przerywany 19 4 Wskaźnik Pearla

Antykoncepcja sztuczna Typowe stosowanie Doskonałe stosowanie Tabletki łączone 5 0,1 Tabletki gestagenne 0,5 Depo-Provera 0,3 Norplant 0,05 Wkładki domaciczne 0,1-2,0 0,1-1,5 Kondom żeński 21 Kondom męski 14 3 Diafragma 20 6 Kapturek szyjkowy 9 Sterylizacja męska 0,15 0,10 Sterylizacja żeńska Wskaźnik Pearla

Antykoncepcja hormonalna Blokowanie Owulacji Nadmiar Estro-/ Progestagenów Wydzielania FSH i LH pH śluzu Nieprzygotowane endometrium Wskazania: antykoncepcja, HTZ u kobiet w wieku okołomenopauzalnym, bolesne miesiączki, zespół przedmiesiączkowy, zesp. policystycznych jajników

Rodzaje AH Łączona Progestagenna Mini-pill Formy depot Po stosunku Syntetyczny estrogen + syntetyczny progestagen różnofazowe (1,2,3) Progestagenna Mini-pill dla karmiących, palących , starszych, schorowanych wymaga regularności! Formy depot medroksy- progesteron i.m. co 3 m-ce lewonorgestrel w implantach do 5 lat Po stosunku 72% skutecznośći do 72h po stosunku Druga dawka po 12h Lek p/wymiotny na 1h przed zażyciem Z nowym progestagenem mniej działań ubocznych częstsza zakrzepica?

Podsumowanie Żeńskie hormony płciowe Hormony tarczycy Rodzaje i spektrum działania Estrogeny i antyestrogeny Progestageny Działania niepożądane, przeciwwskazania i interakcje żeńskich hormonów płciowych HTZ Antykoncepcja Hormony tarczycy Wytwarzanie i działanie Leki przeciwtarczycowe

Wytwarzanie T3 i T4 NADCHLORANY I+ I- TIOAMIDY I- I- JODKI Tgb Tgb Tgb jodowanie Tgb DIT MIT sprzęganie Tgb DIT T4 T3 MIT utlenianie I+ I- TIOAMIDY Tgb DIT T4 T3 MIT fagocytoza I- Pompa zagęszczenie hydroliza MIT DIT T3 T4 dejodynacja I- lizosomy JODKI uwalnianie T3 T4

Farmakokinetyka T4, T3 T4 T3 Siła dzialania 1 4 Produkcja dobowa 80 ug Zasoby poza tarczycą 800 ug 54 ug Czas półtrwania 7 days 1 day Poziom w surowicy 5-11 ug/dL 95-190 ng/dL Wiązanie z białkami 99,96% 99,6%

Lewotyroksyna, liotyronina Działanie: metabolizm: temperatura, zużycie tlenu HR, pojemność minutowa, rozszerzenie naczyń, wydzielanie moczu glukoza, cholesterol, TG, WKT pobudzenie ukł. współczulnego Wskazania: Niedoczynność tarczycy różnego pochodzenia: wole proste, obrzęk śluzowaty, wole Hashimoto, po resekcji, kretynizm

Lewotyroksyna, liotyronina Zasady stosowania stosowana p.o. lub i.m. działa po kilku dniach, działanie utrzymuje się po odstawieniu do kilku tygodni Działania niepożądane Bezsenność, bóle głowy, uczulenia Tachykardia, dławica, blok przewodzenia Przeciwwskazania ChNS, NT, niewydolność serca, cukrzyca, gruźlica

Podsumowanie Żeńskie hormony płciowe Hormony tarczycy Rodzaje i spektrum działania Estrogeny i antyestrogeny Progestageny Działania niepożądane, przeciwwskazania i interakcje żeńskich hormonów płciowych HTZ Antykoncepcja Hormony tarczycy Wytwarzanie i działanie Leki przeciwtarczycowe

Leki przeciwtarczycowe Tioamidy Metylotiouracyl Propylotiouracyl Benzylotiouracyl Tiamazol Karbimazol Merkaptotiazolidyna Tiomocznik Nadchlorany (sodu i potasu) Dijodotyrozyna (DIT) Związki jodu Roztwory jodku potasu i sodu Jod promieniotwórczy

Tioamidy Stosowanie Działania niepożądane nadczynność tarczycy działa z opóźnieniem kilku tygodni dawkowanie p.o., zmniejszyć dawkę po uzyskaniu eutyreozy Działania niepożądane agranulocytoza, zab. wątrobowe, reakcje alergiczne, mdłości powiększenie tarczycy, wytrzeszcz interakcja z chloramfenikolem, poch. hydantoiny, antyhistaminikami metimazol propylotiouracyl

Nadchlorany, DIT Stosowane w nadczynności coraz rzadziej Mogą wywoływać niedokrwistość aplastyczną, trombocytopenię i pancytopenię DIT – prekursor tyroksyny, hamuje wydzielanie TSH

Jod Formy: Płyn Lugola: jod w wodnym roztworze 1-2% jodku potasu Jodki potasu i sodu w roztworach wodnych i spirytusowych Większe dawki podawane przez 7-10 dni hamują wychwyt jodu i prowadzą do eutyreozy Wskazania: przed resekcją nadczynnej tarczycy jako środek eutyreotyzujący

Jod promieniotwórczy Izotopy 125I, 130I, 131I, 132I Niszczy tkankę gruczołu Doustnie w nadczynności i guzach hormonalnych Dożylnie w próbach diagnostycznych

Podsumowanie Żeńskie hormony płciowe Hormony tarczycy Rodzaje i spektrum działania Estrogeny i antyestrogeny Progestageny Działania niepożądane, przeciwwskazania i interakcje żeńskich hormonów płciowych HTZ Antykoncepcja Hormony tarczycy Wytwarzanie i działanie Leki przeciwtarczycowe