Språkkurs for nybegynnere Polsk 1 Språkkurs for nybegynnere - Substantiv - Waldemar Szyngwelski ws@spirit.pl

Substantiver (rzeczowniki) i polsk bøyes etter: grammatisk kjønn (hankjønn, hunkjønn, intetkjønn) tall (entall, flertall) Obs! Noen substantiver opptrer bare i: - entall (singularia tantum): pisanie, zieleń - eller bare i flertall (pluralia tantum): nożyczki, Karpaty kasus Obs! Det finnes substantiver i polsk som ikke bøyes etter kasus (samme form). Noen eksempler: salami, alibi, attachè, menu, etui, kiwi, kakadu, atelier, boa, mango, awokado, kakao, wideo Mens substantiver med gresk-latinsk opprinnelse som sluttes på –um har i alle kasus i entall samme form (-um) og bøyes kun i flertall etter intetkjønnsmønsteret (unntatt genitiv: -ów). Noen eksempler: archiwum, liceum, muzeum, seminarium

Grammatisk kjønn hankjønn (i entall) hunkjønn (i entall) intetkjønn (i entall) substantiver (rzeczowniki) substantiver som i nominativ slutter på konsonant (wujek, samochód, pies) Unntak: Noen maskuline substantiver slutter på -a (mężczyzna, tata, poeta, esteta, fantasta) -o (diminutiver, zdrobnienia: wujcio, Maćko): substantiver som i nominativ slutter på –a (kobieta, dziewczyna, książka, ławka), samt noen ord som slutter på konsonant nominativ slutter på -o, -e, -ę (dziecko, siedzenie, koło, kurczę, źrebię), samt latinske ord som slutter på –um (muzeum, mauzoleum, liceum, gimnazjum, seminarium) adjektiver (przymiotniki) tilpasses substantivet de forholder seg til (defineres): må alltid ha samme grammatiske kjønn, også tall og kasus adjektiver som i nominativ slutter på: -y (dobry, miły, dojrzały, nudny) -i (etter konsonanter: k, g: długi, głupi, nagi) adjektiver som i -a (dobra, miła, dojrzała, długa, głupia, nudna, naga) -e (dobre, mile, dojrzałe, długie, głupie, nudne, nagie) pronomen (zaimki) og særlig påpekende pronomen – hjelper å definere grammatisk kjønn ten, on, taki ta, ona, taka to, ono, takie eksempler: (pronomen + adjektiv + substantiv) ten dobry wujek ten miły tata ten nudny poeta ta dobra kobieta ta miła dziewczyna ta nudna książka to dobre siedzenie to miłe dziecko to nudne muzeum

Hvilke kasusendelser som skal legges til stammen er først og fremst bestemt av: Kjønn: hvilken substantivgruppe substantivene hører til. Den aller enkleste måten å klassifisere substantiver på er å dele dem i tre grupper, avhengig av hvilket grammatisk kjønn de representerer. Ved bruk av dette kriteriet og denne metoden kan vi hovedsakelig skille mellom tre forskjellige substantivdeklinasjoner (bøyningsklasser, gromady deklinacyjne): - hankjønnsmønster: deklinacja (odmiana) męska - hunkjønnsmønster: deklinacja (odmiana) żeńska - intetkjønnsmønster: deklinacja (odmiana) nijaka Om substantivets stamme slutter på mjuk konsonant: ś, ź, ć, dź, ń, j (samt i dag harde, men historisk mjuke: sz, ż, cz, rz, c, dz, l) Om stammen slutter på hard konsonant eller vokal Om substantivet representerer et levende fenomen (rzeczowniki żywotne), mennesker (rzeczowniki osobowe: personlige - representerer mennesker, i hankjønn), eller ikke levende fenomen (nieżywotne) Obs! Det finnes unntak av bøyningsmønstrene. Disse kommer vi tilbake til senere.

Liste over endelser (zestawienie końcówek) substantivets grammatiske kjønn kasus (entall)▼ hankjønn hunkjønn intetkjønn nominativ (Mianownik) -Ø, -o -a, -i, -Ø -o, -e, -ę genitiv (Dopełniacz) -a, -u -y, -i -a dativ (Celownik) -owi, -u -e, -i, -y -u akkusativ (Biernik) -a, -Ø - ę, -Ø instrumentalis (Narzędnik) -em -ą lokativ (Miejscownik) -e, -u vokativ (Wołacz) -o, -u, -i, -y kasus (flertall) ▼ nominativ - owie, -i, -y, -e -y, -i, -e genitiv -ów, -i, -y -Ø, -i, -y -Ø, -i (narzędzi), -y (naręczy) dativ -om akkusativ -ów, -i, -y, -e instrumentalis -ami, -mi -ami lokativ -ach vokativ vok=nom -owie, -i, -y, -e

Hankjønnsm. Levende - personlige Levende Ikke levende kasus (entall)▼ pan (herr) chłop (bonde) wujcio (diminutiv for onkel) wąz (slange) kot (katt) kajak, brzeg, orzech stół (bord) liść (løv) nominativ (mianownik) - chłop o genitiv (dopełniacz) -a weza -a/-u kajaka, brzegu, orzecha -u liscia dativ (celownik) -owi akkusativ (biernik) akk=gen akk=nom instrumentalis (narzędnik) -em -iem/-em orzechem lokativ (miejscownik) panu -(i)e chłopie wężu -e stole vokativ (wołacz) kasus (flertall) ▼ nominativ -owie panowie -i chłopi -owie wujciowie węże -y koty -i/-y kajaki, brzegi, orzechy stoły liście -ów -om - ów - ów akk=gen instrumentalis -ami -mi liśćmi lokativ -ach vok=nom

Odmiana żeńska (hunkjønnsmønsteret) kasus (entall) ▼ woda (vann) matka (mor) ciocia (tante) dynia (gresskar) armia (hær) róża (rose) (zarządczyni) (bestyrer) kość (ben) mysz (mus) nominativ (mianownik) -a -i - genitiv (dopełniacz) -y armii dativ (celownik) -e wodzie matce cioci dyni róży kości akkusativ (biernik) -ę dynię armię instrumentalis (narzędnik) -ą kością lokativ (miejscownik) lok=dat vokativ (wołacz) -o wodo -u ciociu dynio armio kasus (flertall) ▼ nominativ wody matki ciocie dynie armie róże zarządczynie myszy wód matek cioć dyń róż zarządczyń -om instrumentalis -ami -mi lokativ -ach vok=akk=nom v=a=n

Odmiana rzeczowników rodzaju nijakiego (intetkjønnsmønsteret) kasus (entall) ▼ jezioro (innsjø) zadanie (oppgave) pisklę (nyklekket fugl) nominativ (mianownik) -o -e -ę genitiv (dopełniacz) -a pisklęcia dativ (celownik) -u pisklęciu akkusativ (biernik) pisklę instrumentalis (narzędnik) -em pisklęciem lokativ (miejscownik) vokativ (wołacz) vok=akk=nom v=a=n kasus (flertall) ▼ nominativ pisklęta - piskląt -om pisklętom instrumentalis -ami pisklętami lokativ -ach pisklętach pisklęta v=a=n

Odmiana mieszana (blandet bøyningsmønster) i entall som hunkjønnsmønster i flertall som hankjønnsmønster maskuline substantiver og etternavn som slutter på –a (poeta, kolega, mężczyzna, wojewoda, włóczęga, dowódca, Wajda) maskuline etternavn som slutter på –o (Jagiełło, Fredro, Kościuszko) Obs! Andre etternavn, som slutter på: -ski, -dzki, -cki (Sobieski, Zawadzki, Słowacki) -ska, -dzka, -cka (Sobieska, Zawadzka, Słowacka) -i, -y, -e (Verdi, Batory, Linde) bøyes etter kasus som adjektiver (adjektivmønster).

Odmiana mieszana (blandet bøyningsmønster) kasus (entall) poeta (dikter) mężczyzna (mann) włóczęga (omstreifer) dowódca (befalhavende) Fredro Kościuszko nominativ (mianownik) -a -o genitiv (dopełniacz) -y -i dativ (celownik) -e poecie mężczyźnie włóczędze dowódcy Fredrze Kościuszce akkusativ (biernik) -ę włóczęgę dowódcę - ę Fredrę Kościuszkę instrumentalis (narzędnik) -ą mężczyzną włóczęgą Fredrą lokativ (miejscownik) lok=dat vokativ (wołacz) poeto mężczyzno włóczęgo dowódco kasus (flertall) nominativ poeci mężczyźni włóczęgi -owie Fredrowie Kościuszkowie -ów -n -om Akkusativ akk=gen - ów instrumentalis -ami lokativ -ach vok=nom

Bøyning av substantiver som opptrer bare i flertall (pluralia tantum): noen eksempler kasus (flertall) usta (lepper) drzwi (dør) spodnie (bukse) okulary (briller) nożyczki (saks) skrzypce (fiolin) nominativ -a -i -e -y genitiv - ust spodni -ów okularów *- nożyczek *- skrzypiec dativ -om ustom -om drzwiom nożyczkom skrzypcom akkusativ instrumentalis -ami lokativ -ach vokativ vok=akk=nom v=a=n

Uregelmessig bøyning (noen eksempler) hankjønn (ten) hunkjønn (ta) intetkjønn (to) kasus (entall) przyjaciel (venn) człowiek (mann) rok (år) (singularia tantum) ręka (hånd) oko (øye) ucho (øre) nominativ (mianownik) - rok -a -o genitiv (dopełniacz) przyjaciela człowieka -u roku -i ręki oka ucha dativ (celownik) -owi przyjacielowi człowiekowi rokowi -e ręce oku uchu akkusativ (biernik) akk=gen -ę rękę instrumentalis (narzędnik) -em przyjacielem -(i)em człowiekiem rokiem -ą ręką okiem uchem lokativ (miejscownik) przyjacielu człowieku -e/(-u) ręce/(ręku) vokativ (wołacz) ręko vok=akk=nom kasus (flertall) nominativ przyjaciele *ludzie (pluralia tantum) * lata oczy uszy/(ucha) przyjaciół ludzi lat rąk oczu uszu -om przyjaciołom ludziom latom rękom oczom uszom lata -y uszy instrumentalis przyjaciółmi ludźmi -ami latami -ami/(-oma) rękami/(rękoma) oczami uszami lokativ -ach przyjaciołach ludziach latach -ach rękach oczach uszach vok=nom ludzie