Skuteczne rozwiązania w budowaniu dobrych relacji nauczyciel – uczeń Sylwia Wysocka-Sollich

Zaburzone zachowania uczniów  (notoryczne, uporczywe nadużywanie cierpliwości i zaufania nauczyciela/wychowawcy) przeszkadzanie w lekcji; odmawianie współpracy; agresja; łamanie zasad regulaminu; lekceważenie nauki i szkoły; wagary; niszczenie mienia szkoły; kradzieże. Co w takiej sytuacji może zrobić nauczyciel? Jak wpłynąć na zmianę zachowania ucznia, aby nie nasilać zaburzeń?

Analiza przypadków: Przykład 1. Zachowanie: Uczeń izoluje się, jest agresywny, nieprzyjemny, nie potrafi nawiązać prawidłowych więzi z rówieśnikami i dorosłymi. Dlaczego takie zachowanie? Możliwy uraz: wielokrotne odrzucenie dziecka przez ważną dla niego osobę dorosłą. Dziecku towarzyszy złość wywołana poczuciem krzywdy. Wcześniejsze doświadczenia były pełne napięcia i lęku w sytuacji zbliżania się do rówieśników. Co uczeń myśli? „Nie jestem wystarczająco atrakcyjny, aby ktokolwiek chciał się mną zainteresować. Szczególnie jeśli ten ktoś jest dla mnie ważny.”

Komunikaty nauczyciela do ucznia: Lubię z Tobą rozmawiać, interesują mnie Twoje poglądy, na temat …; Masz ciekawe spostrzeżenia, Twoje zdanie wiele wniosło do tej dyskusji; Doceniam Twój wysiłek w grupową pracę na lekcji; Martwiłam się o Ciebie podczas Twojej nieobecności; Czasem trudno panować nad emocjami, cieszę się, że tak spokojnie rozmawiałeś o poprawie sprawdzianu; Jak będziesz chciał porozmawiać, zawsze spróbuję znaleźć dla Ciebie chwilę.

Przykład 2. Zachowanie: Uczeń unika pracy intelektualnej, pozoruje naukę, stosuje uniki. Tak naprawdę jest napięty i myśli: „Kiedy ten horror przy tablicy się skończy, niech mi już postawi jedynkę i pozwoli wrócić do ławki”. Dlaczego takie zachowanie? Możliwy uraz: w pierwszych latach nauki szkolnej wielokrotne niepowodzenia i ośmieszanie możliwości intelektualnych. Co uczeń myśli? „Przecież sam i tak nic mądrego nie wymyślę i jak zwykle się ośmieszę. Lepiej zachować resztki honoru i nie próbować . Nienawidzę tej (np.) polonistki i ustnych odpowiedzi”.

Komunikaty nauczyciela do ucznia: Widzę, że usiłujesz skojarzyć pewne fakty, może pomogę Ci i przypomnę, że…; Cieszę się, że chociaż próbujesz skupić się na przypomnieniu tych dat; To nie jest prosty temat i rzeczywiście możesz mieć trudności w zrozumieniu go; Myślę, że byłoby dobrze, gdybyś jeszcze raz dokładnie przeczytał ten temat. Wrócimy do niego na następnej lekcji, spróbuj się przygotować.

Przykład 3. Zachowanie: Uczeń jest zahamowany, wstydliwy, zdradza wysoki poziom lęku. Podlizywaniem, lizusostwem stara się kupić sympatię nauczyciela. W niektórych bezpiecznych sytuacjach bywa nadmiernie rozbawiony i traci granice dobrego smaku. Dlaczego takie zachowanie? Możliwy uraz: Bycie częstym świadkiem przemocy fizycznej, domowe awantury, problemy alkoholowe rodziców, agresja słowna czy fizyczna ludzi bliskich dziecku. Co uczeń myśli?: „Dorośli często mi zagrażają, najlepiej jest zniknąć im z oczu, wtedy mogę jakoś przetrwać”.

Komunikaty nauczyciela do ucznia: Masz prawo do innego zdania; Potrafisz wymyślić naprawdę oryginalne rozwiązania. Pamiętasz, gdy podczas wycieczki…., lekcji przyrody…, choroby Maćka…, prób do apelu…; Rozmawiałam o Tobie z panią od matematyki, powiedziała, że ostatnio nieźle rodzisz sobie z ułamkami(ważne!: w swoim wolnym czasie rozmawiałam o Tobie z innym dorosłym, który pozytywnie myśli i mówi o Tobie); Doceniam Twoją pomoc, nie wiem, jak bym sobie poradziła, wtedy gdy np. zapaliłeś światło, pobiegłeś po kredę.

Przykład 4. Zachowanie: Uczeń jest nieufny, agresywny, zaczepny w kontaktach z rówieśnikami. Zachowuje się tak, jakby każdy czyhał na jego potknięcie, wietrzy wszędzie podstęp i zmowę dorosłych , kolegów. Dlaczego takie zachowanie? Możliwy uraz: bycie częstym obiektem przemocy fizycznej lub psychicznej. Co uczeń myśli?: „Aby nie zostać bezsilnym i poniżonym, trzeba atakować innych. Kontakty z ludźmi polegają na walce. Jeśli nie będę walczył – zniszczą mnie”.

Komunikaty nauczyciela do ucznia: Cieszę się, że udaje Ci się zgodnie pracować w grupie; Chłopcy z drużyny mówili, że brakowało Ciebie w meczu, gdy zachorowałeś; Lubię z Tobą rozmawiać, gdy spokojnie przytaczasz rzeczowe argumenty; Kilku nauczycieli podczas zebrania/rady pedagogicznej broniło Twojej oceny z zachowania; Pani od polskiego twierdzi, że coraz częściej udaje Ci się poskromić nerwy i złość. Cieszę się, że mogłam być z Ciebie dumna jako wychowawca.

Przykład 5. Zachowanie: Uczeń unika bezpośredniej konfrontacji z dorosłymi i rówieśnikami. Na lekcjach i na przerwach pozostaje w cieniu. Nie znosi ustnych odpowiedzi , rozmów z nauczycielami. Nigdy nie wyraża własnego zdania. Dlaczego takie zachowanie? Możliwy uraz: permanentne stawianie dziecku przez dorosłych zbyt wysokich wymagań. Brak przestrzeni i możliwości do swobodnego poznawania świata i popełniania błędów. Co uczeń myśli?: „Co bym nie powiedział lub nie zrobił i tak będą ze mnie niezadowoleni. Aby uniknąć kolejnej porażki lepiej stać z boku”.

Komunikaty nauczyciela do ucznia: Świetnie poradziłeś sobie z ułożeniem planu wycieczki . Czy mogę zaproponować go całej klasie? Myślę, że trudno Ci było zdobyć tę czwórkę z matematyki. Gratuluję wysiłku! Doceniam Twoje starania włożone w wystrój tej sali, świetnie wykonałeś ten plakat. W Twojej pracy pisemnej zawarłeś ciekawą myśl, może ją odczytasz? Czy mógłbyś opracować … Pamiętaj, że to tylko propozycja i masz prawo do pomyłki. Przed przedstawieniem go klasie przyjdź do mnie – pomogę, gdy będziesz miał jakieś wątpliwości. Bardzo ładnie Ci …w nowym uczesaniu/jak się uśmiechasz itd.

Przykład 6. Zachowanie: Uczeń stara się być w centrum zainteresowania, na lekcji wciąż zagaduje nauczyciela, wygłupia się, błaznuje, zasypuje pytaniami. Powoduje tym samym znużenie nauczyciela i pozostałych uczniów. Dlaczego takie zachowanie? Możliwy uraz: braki dziecka w zakresie rozumienia elementarnych granic stawianych przez otoczenie. Wzrastanie w fałszywym przekonaniu, że za każde zachowanie należy się pochwała i akceptacja, co powoduje traumatyczne zetknięcie z rzeczywistością i reakcję niezrozumienia, bunt i odrzucenie. Co uczeń myśli?: „Aby otoczenie mnie zauważyło, powinienem być dowcipny. Stale muszę wszystkim przypominać, że istnieję – inaczej będzie głupio, pusto, nudno. Nikogo przecież nie interesuje, jaki jestem naprawdę.”

Komunikaty nauczyciela do ucznia: Bardzo mi trudno prowadzić lekcję, gdy… chodzisz po klasie/rozmawiasz/zaczepiasz kolegów; Cieszą mnie te momenty na lekcji, gdy usiłujesz skupić się na zadaniu; Twoja aktywność przyda się w szkolnym kole Caritas, przy rozprowadzaniu paczek; Pani od geografii twierdzi, że byłbyś dobrym przewodnikiem na wycieczce. Twój zapał i energia udzieliły się innym; Co myślisz o uczestnictwie w szkolnym samorządzie? Przyda się Twoje zaangażowanie i pomysły; Panie z obsługi chwaliły Cię za zachowanie podczas szkolnego dyżuru.

Podstawowe zasady skutecznej komunikacji: Prawidłowy kontakt (autentyczne zainteresowanie uczniem, okazywanie troski, ciepła połączone ze stanowczością i konsekwencją); Poznanie ucznia (rozmowa, słuchanie, nawiązanie kontaktu z rodzicami – lepsze poznanie większe zrozumienie); Akceptacja osoby ucznia, a nie nieprawidłowego zachowania; Rozmowy wychowawcze, gdy minie wzburzenie i silne emocje związane z sytuacją przewinienia; Unikanie wzmocnień negatywnych (ryzyko przeniesienia agresji, kara: upomnienie w cztery oczy i model właściwego zachowania); Możliwość odreagowania negatywnych emocji (wyżalenie się, płacz, czasem wyrażenie złości, humor, śmiech, zabawa, sport, taniec, gry). Zmiana nieadekwatnych sądów ucznia (sądy korygujące nauczyciela).

WNIOSKI: Każdy przypadek wymaga potraktowania indywidualnego. Nie ma żelaznych reguł gwarantujących sukces w komunikacji. Rozpoznanie na podstawie zachowania urazów, jakich doświadczyli uczniowie wymaga od nauczyciela czerpania wiedzy z własnej intuicji, wrażliwości i doświadczenia! Partnerstwo to równość praw : Ja powiem ci, jak trudno mi z Twoim zachowaniem, Ty powiedz mi o swoich trudnościach w kontaktowaniu się ze mną. Spróbujmy czasem „wyjść z roli” nauczyciela, wychowawcy, dyrektora, rodzica…

Komunikat skuteczny to: komunikat(nauczyciela)nastawiony na drugą osobę(ucznia): „Widzę Cię, widzę Twoje kłopoty, Twoje starania, chociaż na razie nie wiesz, jak się starać” . Jestem z Tobą, aby pokazać Ci kierunek tych starań”.

Dziękuję za uwagę!