Dialog Społeczny w Unii Europejskiej Seminarium „Zasady funkcjonowania Rad Pracowników i Europejskich Rad Zakładowych” Kraków 7- 8 kwietnia 2009 r., Szczecin 28 - 29 kwietnia 2009 r. realizowane w ramach projektu „KOMPETENTNY UCZESTNIK DIALOGU SPOŁECZNEGO” Prowadzący: Paweł Śmigielski Dialog Społeczny w Unii Europejskiej Europejski Komitet Ekonomiczno – Społeczny

Europejskie Rady Zakładowe Paweł Śmigielski

Europejskie Rady Zakładowe Europejskie rady zakładowe są instytucjami przedstawicielstwa pracowniczego, które zostały wprowadzone do polskiego prawa pracy w ramach implementacji norm prawa europejskiego. Dyrektywa Rady 94/45 WE z dnia 22 września 1994 roku w sprawie ustanowienia Europejskiej Rady Zakładowej lub trybu informowania i konsultowania pracowników w przedsiębiorstwach lub grupach przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym. Jest ona rozwinięciem art. 17 Karty Praw Podstawowych zgodnie z którym należy w odpowiedni sposób rozwijać, promować informowanie, wysłuchiwanie i współdziałanie pracowników. Dyrektywa przewiduje obowiązek przekazywania pracownikom przez zarząd główny informacji na temat istotnych spraw przedsiębiorstwa oraz nakłada powinność konsultacji z załogą – a zatem dialogu i wymiany poglądów. To tzw. „miękka” forma partycypacji, która nie przewiduje możliwości współdecydowania przez pracowników.

Europejskie Rady Zakładowe Uczestnictwo pracowników w zarządzaniu zakładem pracy jest jednym z najważniejszych tematów rozwijanych systematycznie w prawie europejskim. Potrzeba powołania przedstawicielstwa pracowniczego na poziomie zarządu centralnego – konsekwencja procesów gospodarczych (globalizacja). Powstanie przedsiębiorstw i koncernów o charakterze europejskim. Idea: zaangażowanie pracowników i odpowiedzialność za los zakładu pracy, lepszy kontakt z pracodawcą, zagwarantowanie, że te same informacje na temat międzynarodowych planów i strategii w tym samym czasie będą przekazywane wszystkim pracownikom.

Europejskie Rady Zakładowe Implementacja dyrektywy: ustawa z dnia 5 kwietnia 2002 roku o europejskich radach zakładowych (Dz. U. Nr 62, poz. 556 ze zm.). Należy jednak zaznaczyć, że już wcześniej polscy przedstawiciele często brali udział w pracach ERZ utworzonych przy zagranicznych korporacjach – w większości jednak w charakterze obserwatorów. Generalnie ustawa promuje reprezentatywne związki zawodowe. Określenie zasad na jakich tworzone są systemy informowania i zasięgania opinii pracowników w przedsiębiorstwach lub grupach przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym. Rady takie tworzy się we wszystkich przedsiębiorstwach oraz grupach przedsiębiorstw, zatrudniających na terenie państw objętych dyrektywą co najmniej 1000 pracowników, ale warunek: w 2 z tych państw zatrudnionych musi być po 150 pracowników.

Europejskie Rady Zakładowe Inicjatywa podjęcia negocjacji w celu ustanowienia ERZ może wyjść od: kierownictwa przedsiębiorstwa (zarządu centralnego) bądź na pisemny wniosek od pracowników (musi być to co najmniej 100 osobowa grupa zatrudniona w co najmniej dwóch przedsiębiorstwach lub zakładach pracy w co najmniej 2 krajów).

Europejskie Rady Zakładowe Rada powstaje w wyniku negocjacji (mogą one trwać nawet 3 lata). W celu jej powołania tworzy się specjalny zespół negocjacyjny. W Polsce prawo wyznaczania członków tego zespołu przyznano przede wszystkim reprezentatywnym związkom zawodowym. W przypadku występowania kilku organizacji reprezentatywnych wyznaczają one wspólnie polskich członków zespołu. Jeżeli nie będzie porozumienia to wówczas pracownicy sami wybierają członków pośród kandydatów zgłoszonych przez te organizacje. W pracach zespołu biorą udział przedstawiciele pracowników z każdego państwa, w którym przedsiębiorstwo prowadzi działalność.

Europejskie Rady Zakładowe Ustawa rozróżnia sytuację gdy pracownicy: są zatrudnieni w jednym zakładzie wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub grupy przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym – wówczas wyznaczanie członków zespołu przez organizacje związkowe lub wybór odbywa się bezpośrednio (art. 8) zatrudniani są w więcej niż jednym zakładzie pracy – w takim przypadku wyznaczanie lub wybór ma charakter pośredni – najpierw w każdym zakładzie pracy wyznacza się lub wybiera przedstawicieli w celu wyłonienia członków zespołu, a następnie ci przedstawiciele wspólnie wybierają tychże członków. W sytuacji gdy nie ma reprezentatywnego związku zawodowego wybór pracowników odbywa się z pośród kandydatów zgłoszonych przez pracowników. Analogicznie wygląda sprawa przy wyznaczaniu lub wyborze członków ERZ reprezentujących pracowników zatrudnionych w Polsce w ramach puli miejsc przysługującej naszemu krajowi.

Europejskie Rady Zakładowe Koszty związane z utworzeniem i działalnością specjalnego zespołu negocjacyjnego ponosi zarząd centralny. Zarząd centralny ma obowiązek zapewnić pomieszczenia, środki rzeczowe, tłumaczy i personel biurowy oraz pokryć konieczne koszty podróży, zakwaterowania i wyżywienia członków specjalnego zespołu negocjacyjnego. W przypadku korzystania przez specjalny zespół negocjacyjny z pomocy ekspertów obowiązek pokrycia kosztów ogranicza się do jednego eksperta, chyba że zarząd centralny i specjalny zespół negocjacyjny postanowią inaczej.

Europejskie Rady Zakładowe W porozumieniu zawartym między zarządem centralnym i specjalnym zespołem negocjacyjnym ustala się m.in.: przedsiębiorstwa i zakłady pracy należące do przedsiębiorstwa lub grupy przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym, których porozumienie dotyczy, w tym także położone poza terytorium państw członkowskich, jeżeli zostały objęte porozumieniem, skład europejskiej rady zakładowej, liczbę członków, podział mandatów oraz czas trwania mandatu, uprawnienia europejskiej rady zakładowej oraz sposób jej informowania i prowadzenia z nią konsultacji, miejsce, częstotliwość oraz czas trwania zebrań europejskiej rady zakładowej, środki finansowe i materialne przyznane europejskiej radzie zakładowej, okres obowiązywania porozumienia i procedurę jego renegocjacji.

Europejskie Rady Zakładowe Zarząd centralny i specjalny zespół negocjacyjny mogą, w drodze pisemnego porozumienia, ustalić jeden lub kilka sposobów, w jakich będzie następowało informowanie pracowników i konsultacja z pracownikami, zamiast ustanowienia ERZ. Porozumienie określa zasady odbywania spotkań przedstawicieli reprezentujących pracowników w celu wymiany poglądów na temat przekazanych im informacji. Porozumienie dotyczy wszystkich pracowników zatrudnionych w przedsiębiorstwie lub w grupie przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym.

Europejskie Rady Zakładowe Rada ma prawo: do uzyskiwania informacji i prowadzenia konsultacji dotyczących całości przedsiębiorstwa lub grupy przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym albo co najmniej dwóch zakładów pracy lub dwóch przedsiębiorstw położonych w różnych państwach członkowskich. Informacje i konsultacje dotyczą m.in.: sytuacji w dziedzinie zatrudnienia i możliwego rozwoju w tym zakresie, wprowadzania istotnych zmian organizacyjnych oraz nowych metod pracy lub nowych procesów produkcyjnych, zmiany lokalizacji przedsiębiorstwa lub zakładu pracy albo istotnej jego części, zwolnień grupowych, przeniesienia produkcji do innego zakładu pracy lub przedsiębiorstwa, łączenia lub podziału przedsiębiorstw lub zakładów pracy.

Europejskie Rady Zakładowe Członkowie europejskiej rady zakładowej informują przedstawicieli pracowników zatrudnionych w przedsiębiorstwach lub grupach przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym, a w przypadku ich braku - samych pracowników, o treści informacji i wynikach konsultacji.

Europejskie Rady Zakładowe W ściśle określonych przypadkach przekazywane przez zarząd centralny informacje mogą zostać objęte klauzulą poufności. Wówczas przedstawiciele pracowników zobligowani są do zachowania ich w tajemnicy. Pojawia się zatem problem: brak możliwości skorzystania z usług ekspertów spoza przedsiębiorstwa.

Europejskie Rady Zakładowe Koszty działania rady ponosi zarząd centralny (w szczególności koszty organizacji zebrań, zakwaterowania, wyżywienia i przejazdów członków, tłumaczeń oraz niezbędnych szkoleń), chyba że zarząd centralny i ERZ postanowią inaczej. Zarząd centralny co najmniej raz w roku organizuje spotkanie z ERZ. ERZ nie może ogłaszać strajków, wchodzić w spory zbiorowe – te uprawnienia należą tradycyjnie do związków zawodowych.

Europejskie Rady Zakładowe Ochrona Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z pracownikiem będącym członkiem specjalnego zespołu negocjacyjnego lub europejskiej rady zakładowej w czasie trwania mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu bez zgody reprezentującej pracownika zakładowej organizacji związkowej, a jeżeli pracownik nie jest reprezentowany przez żadną zakładową organizację związkową - bez zgody okręgowego inspektora pracy właściwego miejscowo dla siedziby pracodawcy. Pracodawca nie może zmienić jednostronnie warunków pracy lub płacy na niekorzyść pracownika będącego członkiem specjalnego zespołu negocjacyjnego lub europejskiej rady zakładowej w czasie trwania mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu bez zgody reprezentującej pracownika zakładowej organizacji związkowej, a jeżeli pracownik nie jest reprezentowany przez żadną zakładową organizację związkową - bez zgody okręgowego inspektora pracy właściwego miejscowo dla siedziby pracodawcy.

Europejskie Rady Zakładowe Członek specjalnego zespołu negocjacyjnego lub europejskiej rady zakładowej ma prawo do zwolnienia od pracy zawodowej w związku z udziałem w pracach tych organów, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia obliczonego zgodnie z zasadami dotyczącymi zwolnienia od pracy przysługującego członkowi zarządu zakładowej organizacji związkowej.

Europejskie Rady Zakładowe Art. 39 ustawy:  Kto, będąc członkiem zarządu centralnego lub zarządu innego szczebla w obrębie przedsiębiorstwa lub grupy przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym albo przedstawicielem w państwie członkowskim lub osobą działającą w jego imieniu: uniemożliwia utworzenie lub utrudnia działanie specjalnego zespołu negocjacyjnego, europejskiej rady zakładowej lub informowanie pracowników i konsultacje z pracownikami prowadzone w trybie określonym porozumieniem zawartym na podstawie art. 18, dyskryminuje członka specjalnego zespołu negocjacyjnego, członka europejskiej rady zakładowej lub przedstawiciela reprezentującego pracowników zgodnie z porozumieniem zawartym na podstawie art. 18 w związku z pełnioną przez niego funkcją, podlega karze ograniczenia wolności albo grzywny.

Europejskie Rady Zakładowe Związki zawodowe generalnie pozytywnie oceniają rolę europejskich rad zakładowych. Wśród pozytywów wymienia się m.in. podniesienie wiedzy załogi na temat koncernu, pozyskanie przydatnej wiedzy, wyższa ranga związków w negocjacjach z lokalnym pracodawcą, ułatwiają kontakty z ponadnarodowymi zarządami przedsiębiorstw, zwiększają tzw. pozytywną kulturę korporacyjną, możliwość „temperowania” autorytarnych zapędów polskiej kadry menadżerskiej.

Europejskie Rady Zakładowe Wśród negatywów znajdują się np. zarzuty o zbyt małą aktywność rad między posiedzeniami, niską skuteczność, nadużywanie przez pracodawców klauzuli poufności, niewłaściwe informacje – niska użyteczność dla pracowników, wadliwy dobór przedstawicieli do rad, skomplikowana struktura wewnętrzna korporacji o zasięgu wspólnotowym, trudności w kontaktach z innymi przedstawicielami różnych narodowości w ERZ. Po wejściu w życie ustawy pojawiała się opinia, że ERZ jest lekarstwem na wszelkie bolączki i kłopoty z jakimi przyjdzie się zmierzyć w przedsiębiorstwach.

Europejskie Rady Zakładowe Opinia ETUC: Pod wieloma względami dyrektywę o ERZ można uznać za sukces. Prawie wszystkie spośród ERZ powstały w oparciu o indywidualnie wynegocjowane porozumienia i dlatego różnią się między sobą. Niektóre ERZ działają efektywnie umożliwiając faktyczny i wydajny przepływ informacji i konsultacje na szczeblu europejskim. Niemniej niektórym nigdy nie udało się nawet dobrze rozpocząć działalności.

Europejskie Rady Zakładowe Im większe jest przedsiębiorstwo oraz im silniejsza jest w nim pozycja związków zawodowych tym ERZ działa bardziej efektywnie. Postulaty: uściślenie terminów: informacja oraz konsultacja. rozpoczęcie seminariów i warsztatów dla pracowników uczestniczących w ERZ służących np. nauce języków obcych oraz elementów prawa, ekonomii przydatnych w pracach. zaostrzenie sankcji za łamanie przepisów ustawy. zredukowanie czasu na negocjacje poprzedzające powołanie ERZ do 1 roku.

Europejskie Rady Zakładowe Wnioski na przyszłość: Czy ERZ będą odgrywały coraz większą rolę w dialogu społecznym? Jakie będą miały uprawnienia? Czy tylko opiniodawczo – konsultacyjne czy twarde (stanowiące)? Jakie propozycje nowelizacji ustawy? Czy ERZ są (będą) konkurencją dla związków zawodowych?

Strona internetowa projektu: www.kuds.pl Biuro projektu: Aleje Jerozolimskie 91, piętro VI 02-001 Warszawa tel. 022 628 90 75 fax: 022 629 41 06