„Wiek rozumu”; „Wiek Filozofów” Oświecenie „Wiek rozumu”; „Wiek Filozofów”
Okres oświecenia w Polsce można podzielić na trzy fazy: WCZESNĄ DOJRZAŁĄ SCHYŁKOWĄ
są to tzw. czasy saskie (wielka nietolerancja) Faza wczesna od lat 40. XVII w. do roku 1764; są to tzw. czasy saskie (wielka nietolerancja)
zwaną też czasami stanisławowskimi Faza dojrzała zwaną też czasami stanisławowskimi lata 1764-1795; 1 rozbiór Polski-1772, 2 rozbiór-1793, 3 rozbiór-1795
zwaną też późnym oświeceniem lub oświeceniem postanisławowskim Faza schyłkowa zwaną też późnym oświeceniem lub oświeceniem postanisławowskim lata 1795-1822; 1882 data wydania ballad i romansów A. Mickiewicza. W latach 20 XIX w. Rozwijał się sentymentalizm, który jest przejściem do romantyzmu.
Główne nurty artystyczne okresu oświecenia:
Klasycyzm Klasycyzm: CEL :pokazanie prawdy i piękna - Narodził się we Francji w połowie XVII w. - Klasyczni twórcy literaturę obarczyli obowiązkiem dydaktyzmu. - Nastąpił powrót do tzw. „czystych” gatunków rodem z antyku jak: oda, satyra, pieśń, hymn, bajka. - Podstawową wartością według tego stylu jest piękno. - Przedstawiciele: Alexander Pope, Ignacy Potocki, Stanisław Trembecki.
Sentymentalizm Sentymentalizm: CEL: Podkreślenie uczucia w życiu człowieka - Narodził się w dojrzałym oświeceniu. - Kluczowymi pojęciami stały się : serce, uczuciowość, czułość i natura, którą otoczono prawdziwym kultem. - Prekursorzy: Lourence Sterne („Podróż sentymentalna”) , Samuel Richardson („Pamela”), Jan Jakub Rousseau („Julia czyli Nowa Heloiza”); W poezji: Franciszek Karpiński („Laura i Filon”) - Charakterystyczna dla sentymentalizmu staje się sielanka.
styl charakterystyczny dla wytwornej Rokoko styl charakterystyczny dla wytwornej i subtelnej (rozrywkowej) twórczości
Koncepcja człowieka oświeconego w drugiej połowie XVIII wieku. Bez wątpienia na pierwszy plan wysuwa się koncepcja człowieka oświeconego. Czym charakteryzował się ów "człowiek oświecony"? Spośród licznych postaw wobec świata wyróżnia go kult rozumu. Jest racjonalistą obejmującym swym umysłem wszelkie problemy i zagadki rzeczywistości, istotę człowieka. Dostrzega znaczenie wychowania i wykształcenia, wartość osobistej i zbiorowej wolności oraz wartość życia zgodnego z prawami przyrody.
człowieka oświeconego, oceniającego świat Racjonalistę człowieka oświeconego, oceniającego świat w kategoriach rozumu
Sentymentalnego czułego kochanka
czynu i społecznego postępu Zwolennika czynu i społecznego postępu
Gatunki literackie oświecenia: Bajka; W Oświeceniu bajka cieszyła się ogromną popularnością ze względu na dydaktyczny charakter, ujęty w zwięzłej i atrakcyjnej formie. Satyra; Satyra to utwór literacki ośmieszający lub piętnujący ukazywane w nim zjawiska, wady i przywary ludzkie, obyczaje, osoby, grupy, stosunki społeczne, postawy światopoglądowe, orientacje polityczne, instytucje życia publicznego, sposoby zachowania i mówienia etc.
Poemat heroikomiczny; Gatunek ten zapoczątkowany w literaturze polskiej przez Pawła Zaborowskiego już w XVI wieku, parodiował cechy poematu heroicznego i wywoływał efekt humorystyczny kontrastem między formą, zachowującą wszystkie zewnętrzne cechy epiki heroicznej, a błahą treścią. Komedia polityczna; Gatunek ten zachowywał w zasadzie wszelkie cechy komedii antycznej. Respektując zasadę trzech jedności prowadził zabawną intrygę do szczęśliwego zakończenia.
Sielanka; Gatunek ten nazywany był również idyllą, bukoliką, a w tradycji poezji staropolskiej: skotopaską, wilanoską, pasterką czy pastuszką. Esej (franc. essai=próba) wypowiedź o tematyce literackiej publicystycznej lub filozoficznej, wyróżniająca się swobodnym, osobistym tonem oraz dbałością o formę; od rozprawy (wypowiedzi naukowej lub filozoficznej prezentującej wyczerpująco materiał dowodowy) esej różni się większą elastycznością formy, sięganiem po środki literackie (np. metaforę, obraz, luźną kompozycję, tok skojarzeniowy) oraz tym, że nie dąży do pełnej syntezy, lecz wyraża refleksje autora; stwarza iluzję szczerości;
Felieton ( franc. feuilleton=zeszycik, powieść w odcinku) gatunek publicystyczny, podejmujący na ogół aktualną problematykę w sposób swobodny, impresyjny, posługujący się metaforą i skojarzeniem, niekiedy fikcją literacką; felieton ma na celu budzenie zaciekawienia, nawiązanie bezpośredniego kontaktu z czytelnikiem; Oda - utwór poetycki, który charakteryzuje wzniosłość tematu i stylu, sławiący osobę, ideę, wydarzenie; gatunek wykształcony w starożytności;.
Kierunki filozoficzne w XVIII w.: Empiryzm Deizm Ateizm
Empiryzm Empiria - doświadczenie; prekursorem był angielski filozof Francis Bacon kładł nacisk na rolę doświadczenia w procesie poznawania świata, odrzucając to wszystko, czego nie da się potwierdzić praktycznie.
Deizm Owoc racjonalizmu przeciwstawiającego się wiedzy objawionej i dogmatom wiary; deiści uznawali istnienie Boga jako stwórcy świata, uznawali też wagę nakazów moralnych płynących z religii, odrzucali objawienie i wyznaniowe formy wiary; deistami byli Diderot oraz Wolter, obaj walczący z fanatyzmem religijnym;
Ateizm (Materializm) pogląd odrzucający istnienie Boga; pojawił się w pismach francuskiego filozofa przyrody Paula Holbacha; irracjonalizm - pogląd filozoficzny, głoszący, że rzeczywistość jest niedostępna poznaniu rozumowemu i odwołujący się do przekonań wyprowadzonych z intuicji, wiary, instynktu i tradycji.
Oświecenie na przykładzie konkretnych państw: ANGLIA FRANCJA POLSKA
Anglia Dominującą tendencją w Anglii był EMPIRYZM - DOŚWIADCZALNOŚĆ. Zaś we Francji RACJONALIZM = LOGIKA MYŚLENIA ( zdolność racjonalnego myślenia). W Anglii wybijają się dwa nazwiska Isaak Newton ( opis zjawisk fizycznych w j. matematyki) , John Lock.
Francja W połowie XVlll w. Francja dominowała w dziedzinie kultury. Z jednej strony przyswajali sobie osiągnięcia angielskie, z drugiej na twórczo je przekształcali. Do osób najbardziej znanych z tego okresu zaliczamy WOLTERA - nowatorskie opisywanie.
Polska W Polsce oświecenie zaczęło się około roku 1740, kiedy to założono Collegium Nobilum. Właściwy rozwój przypada na lata 1764-1795. W 1747 roku Załuscy założyli bibliotekę publiczną. W 1749 Stanisław Leszczyński napisał dzieło pt. "Głos wolny wolność ubezpieczający", dotyczące liberum veto. Domagał się poprawy bytu ludzi, wzmocnienia administracji. Stanisław Konarski napisał "O skutecznym rad sposobie", w którym prowadzi rozważania o Sejmie. Proponuje usunięcie liberum veto i wprowadzenie zasady większości głosów. W roku 1765 założono Teatr Publiczny w Warszawie. Powstała też Szkoła Rycerska, która miała przygotować młodych ludzi do służby wojskowej .
OŚWIECENIE Projekt przygotowali Patryk Marzec i Kamil Piróg