Pierwszy Marszałek Polski, ur w Żułowie pod Wilnem, w rodzinie, zaangażowanej czynnie w powstaniu styczniowym, wychował się w atmosferze tradycji patriotycznych i walki orężnej z Rosją.

U kończywszy gimnazjum w Wilnie, zapisał się 1885 na wydział medyczny Uniwersytetu Charkowskiego, skąd został wkrótce wydalony za udział w rozruchach studenckich. Wróciwszy do Wilna brał udział w kółkach młodzieży o zabarwieniu socjalistycznym. W 1887 roku został wmieszany w przygotowywany przez rewolucjonistów rosyjskich spisek na życie cara i zesłany na pięć lat na Syberię wschodnią, początkowo do Kiryńska nad Leną potem do Tunki. P o ośmioletniej pracy podziemnej został w 1900 roku aresztowany i osadzony w X. Pawilonie w Warszawie. Symulując obłęd, zmusił władze do przeniesienia go do szpitala św. Mikołaja w Petersburgu, skąd zbiegł 1901 przy pomocy lekarza Władysława Mazurkiewicza. Osiadłszy w Krakowie, brał udział w życiu politycznym Galicji, krzewiąc myśl walki zbrojnej z caratem.

P o wybuchu wojny rosyjsko-japońskiej wyjechał do Tokio, aby uzyskać od rządu Mikada pomoc dla ruchu zbrojnego w Królestwie. Wróciwszy do kraju, zorganizował 13 listopada 1904 zbrojne wystąpienie przeciw władzom rosyjskim na pl. Grzybowskim w Warszawie, następnie utworzył organizację bojową, jako zawiązek przyszłej siły zbrojnej i kierował jej walką przeciw caratowi. Gdy w Pol. Partii Socjalistycznej wziął górę kierunek, wrogi dążeniom niepodległościowym, Piłsudski wystąpił z niej wraz z grupą swych zwolenników i utworzył t. zw. "Frakcję Rewolucyjną". Po upadku rewolucji w Królestwie, terenem jego działalności stała się Galicja.

W przewidywaniu wojny europejskiej głównym celem Piłsudskiego stało się przygotowanie polskiej siły zbrojnej. Propaganda jago w tym kierunku przez długi czas trafiała na opór i brak rozumienia szerokich warstw, odzwyczajonych od myśli o polskim czynie orężnym.

Dopiero po przesileniu z powodu aneksji Bośni i Hercegowiny nastąpił zwrot i Piłsudskiemu udało się powołać do życia "Związki Strzeleckie". Zajęty odtąd tworzeniem szkół oficerskich i kursów obozowych, kształceniem instruktorów, rozwojem polskiej literatury wojskowej, z chwilą wybuchu wojny światowej zarządził mobilizację strzelców i 6 sierpnia na czele kompanii kadrowej wkroczył do Królestwa i zajął opróżniony przez Rosjan pas pograniczny.

P o utworzeniu Legionów objął dowództwo nad pierwszą brygadą i na jej czele stoczył z Rosjanami kilkadziesiąt bitew, potyczek i utarczek, zdobywając sobie sławę wskrzesiciela polskiej armii. Równocześnie począł tworzyć niezależnie od Legionów tajne wojsko niepodległościowe - Polską Organizację Wojskową (P. O. W.), której odgałęzienia sięgnęły w głąb Rosji. Narażony na ustawiczne starcia z władzami wojskowymi państw centralnych w lipcu 1916 podał się do dymisji z dowództwa I. brygady Legionów. P o proklamacji 5 listopada 1916 wszedł do Tymczasowej Rady Stanu jako dyrektor departamentu wojskowego. Po wybuchu rewolucji rosyjskiej doszedł do przekonania, że głównym wrogiem stali się odtąd Niemcy i przeciw nim skierował działalność P.O.W. Gdy na porządek dzienny weszła sprawa przysięgi legionistów na braterstwo broni z Niemcami, Piłsudski sprzeciwił się jej. 20 lipca 1917 został przez władze niemieckie uwięziony i osadzony w Magdeburgu.

P o katastrofie państw centralnych wypuszczony na wolność, powrócił do Warszawy i przejął z rąk Rady Regencyjnej władzę wojskową, następnie zaś (14 list. 1918) cywilną. Zwołany przezeń Sejm Ustawodawczy uchwałą z 20 lutego 1919 poruczył mu sprawowanie obowiązków Naczelnika Państwa do chwili uchwalenia konstytucji. Jako Naczelny Wódz wojsk polskich przeprowadził Piłsudski zwycięską wojnę z Sowietami, w trakcie której starał się urzeczywistnić ideę federacji Polski z Litwą i Ukrainą. W marcu 1920 armia ofiarowała mu buławę Pierwszego Marszałka Polski. W ystępując w tym czasie jako mąż sztandarowy lewicy, popadał Piłsudski w częste konflikty z najsilniejszym w sejmie stronnictwem demokratyczno narodowym, zarówno o kierunek w polityce zagranicznej, jak stosunek Naczelnika Państwa do sejmu. Po zebraniu się drugiego sejmu odmówił Piłsudski kandydowania na prezydenta Rzeczpospolitej i objął funkcje szefa sztabu generalnego.

P o utworzeniu się gabinetu Witosa 1923 wystąpił z czynnej służby w wojsku i wycofał się do Sulejówka pod Warszawą, oddając się,pracy literackiej i opozycyjnej propagandzie politycznej. W maju 1926 niezadowolony z istniejących w państwie stosunków stanął na czele oddanych mu pułków i wkroczył do Warszawy, zmuszając po trzydniowej walce do ustąpienia Prezydenta Rzeczpospolitej i gabinet Witosa.

Od tej chwili sprawuje Piłsudski faktyczną dyktaturę. Obrany w czerwcu 1926 przez Zgromadzenie Narodowe Prezydentem Rzeczpospolitej, odmówił przyjęcia tej godności, obejmując natomiast tekę ministra spraw wojskowych i stanowisko przewodniczącego ścisłej Rady Wojennej i generalnego inspektora armii. Dwukrotnie (X VI. 1928, VIII-XII. 1930) sprawował prezesurę gabinetu.

O d maja 1926 do maja 1935 wywierał decydujący wpływ na wszystkie ważniejsze zagadnienia polityczne w Polsce, piastując bez przerwy urzędy Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, oraz Ministra Spraw Wojskowych. Rezerwując dla siebie specjalnie dziedzinę wojskowości i politykę zagraniczną, decydował faktycznie we wszystkich ważnych wypadkach, czy to polityki wewnętrznej, czy ustawodawstwa, oraz w sprawach zmian rządów, które, mimo zmian na stanowisku premiera, zachowały w tym czasie wszystkie charakter rządów Józefa Piłsudskiego. J ako twórca polskich sił zbrojnych przeprowadził po r reorganizację armii, złożonej z różnolitych dawnych wojsk zaborczych i formacji nowszych, w duchu ujednolicenia korpusu oficerskiego oraz uzbrojenia. Z myślą o wychowaniu zdrowego fizycznie pokolenia popierał ideę wychowania fizycznego, którym interesował się osobiście, przysposobienia wojskowego, rozwoju lotnictwa (imprezy lotnicze, challenge), oraz szybownictwa. - W polityce zagranicznej, kierując jej głównymi posunięciami, przeprowadzał zasadę realizmu i samodzielności drogą polityki pokojowej i układów dwustronnych.

N ieuleczalna choroba, rak wątroby stwierdzony na wiosnę 1935, zmogła 12 maja 1935 wycieńczony pracą organizm. P ogrzeb Piłsudskiego stał się żałobną manifestacją całego społeczeństwa. Ciało Jego złożono na Wawelu (18 maja 1935) zrazu w krypcie św. Leonarda, potem w specjalnie na ten cel przygotowanej krypcie pod wieżą "Srebrnych dzwonów, serce zaś na cmentarzu wileńskim "na Rossie", obok ciała Jego matki.

Przygotowała: Klaudia Kozłowska