Święta żydowskie

„Przed wojną żyły w Polsce trzy miliony Żydów „Przed wojną żyły w Polsce trzy miliony Żydów. Warszawa była po Nowym Jorku ich największym skupiskiem na świecie. Dziś zostało ich kilka tysięcy. Żaden list nie dotrze już pod adres rabina w Radzyminie czy Biłgoraju. Nie ma rabinów. Nie ma krawców żydowskich ani zegarmistrzów. Nie ma ich domów. Szukanie śladów ich obecności w Polsce, w kraju, gdzie żyli ponad siedemset lat, przypomina, jak pisze poeta, odczytywanie popiołów. Spóźniliśmy się na ich świat. Na czulent i chałę, na szabatowe święto i wiarę…”

W Polsce w okresie międzywojennym występowały duże różnice pod względem religii. Mieszkali tu wyznawcy kościoła rzymskokatolickiego, którzy stanowili większość, grekokatolików, judaizmu, prawosławnych, protestantów i muzułmanów. Polska była wówczas największym skupiskiem ludności żydowskiej w Europie i drugim na świecie, po Stanach Zjednoczonych. Mieszkało tu wówczas 3 miliony Żydów, którzy stanowili około 10% wszystkich obywateli kraju.

Większość polskich Żydów zamieszkiwała miasta i miasteczka centralnej i wschodniej Polski. Największe gminy żydowskie znajdowały się w Warszawie, Łodzi, Wilnie, Krakowie oraz we Lwowie. Łącznie w tych miastach mieszkało około ponad 25% polskich Żydów. Ludność żydowska zajmowała się głównie handlem oraz rzemiosłem, natomiast niewielu Żydów utrzymywało się z rolnictwa. Wielu wykonywało tzw. wolne zawody, np. lekarza czy prawnika.

Religią wyznawaną przez Żydów jest judaizm : jego podstawą jest wiara w jednego Boga, najważniejszą księgą jest Tora, czyli Pięcioksiąg. Społeczność tę dzieli się na Żydów ortodoksyjnych i reformowanych (postępowych). Żydzi ortodoksyjni bardzo dokładnie przestrzegają wszystkich przepisów zawartych w Torze.

Żydzi postępowi i ortodoksyjni różnili się podejściem do tradycji, a przez to inaczej obchodzili święta religijne, inaczej wyglądały modlitwy w ich synagogach. Niektórzy odróżniali się strojem: o ile większość nosiła stroje takie jak wszyscy dookoła, zgodne z obowiązującą wtedy modą, wielu Żydów ortodoksyjnych ubierało się na czarno, zakładali tzw. chałaty, nosili też długie brody i pejsy. Ponadto wielu tradycyjnych polskich Żydów na co dzień mówiło w języki jidysz (języku żydowskim), podczas, gdy pozostali posługiwali się polskim.

Koszer To regulowany przepisami religijnymi stan rytualnej czystości, odnoszący się głównie do pożywienia, naczyń oraz ubioru. Za koszerne uważa się mięso zwierząt parzystokopytnych, należących do przeżuwaczy, oraz ryb mających łuski i płetwy. Zakazane jest mieszanie mięsa z produktami mlecznymi. Naczynia kuchenne muszą być obmyte przed użyciem. W przypadku tkanin nie można mieszać bawełny z lnem.

Kalendarz żydowski Szwat - styczeń Adar - luty Nisan - marzec Ijar - kwiecień Siwan - maj Tamuz - czerwiec Aw - lipiec Elul - sierpień Tiszri - wrzesień Cheszwan - październik Kislew - listopad Tewet - grudzień

Święta żydowskie Szabat To cotygodniowy dzień odpoczynku, trwający od zachodu słońca w piątek do godziny po zachodzie słońca w sobotę. W tym dniu należało się powstrzymywać od wszelkiej pracy. Pobożni Żydzi nie mogli oddalać się od miejsca zamieszkania na więcej niż 2 000 łokci (nieco ponad jeden km). Zakaz można było złamać w przypadku zagrożenia życia, zdrowia lub mienia. Po modlitwie w bożnicy domownicy zasiadali do kolacji, poprzedzonej zapaleniem przez panią domu szabatowych świec i wygłoszeniem specjalnego błogosławieństwa. Następnie rodzice błogosławili dzieci, a pan domu odmawiał kidusz (modlitwę nad kielichem wina). Najważniejszym składnikiem szabatowej wieczerzy była chała (słodkie pieczywo drożdżowe ukształtowane w warkocze). Tradycyjną potrawą był czulent, czyli rodzaj zapiekanki z mięsem i różnymi dodatkami zależnymi od regionu. Szabat kończy się specjalną modlitwą hawdalą mającą oddzielić czas świąt od czasu pracy.

2. Purim (14 Adar) Obchodzi się na pamiątkę cudownego ocalenia Żydów w Persji od zagłady, w czasach króla Achaszwerosza. W dniu święta obowiązkiem każdego Żyda jest dwukrotne wysłuchanie Księgi Estery. Dzieci przynoszą do synagogi kołatki, którymi hałasują za każdym razem, gdy czytający wypowiada imię Hamana. W Purim wydaje się przyjęcia i bale. Świętowaniu towarzyszy także odgrywanie Purim Szpil, czyli zabawnego przedstawienia opartego na Księdze Estery.

3. Pesach (15 - 22 Nisan) Jedno z najstarszych świąt żydowskich, upamiętnia uwolnienie Izraelitów z niewoli egipskiej. Pesach trwa siedem dni, podczas których zamiast chleba należy spożywać macę. Najważniejszą częścią święta jest wieczerza spożywana pierwszego wieczoru – seder. Na świątecznym stole powinno się znaleźć wino oraz symboliczne pokarmy ułożone na talerzu sederowym. Kolejność spożywania i odmawiania modlitw podczas tej wieczerzy jest ściśle ustalona. Ostatni dzień Pesach odpowiada dacie przejścia Izraelitów przez Morze Czerwone.

4. Szawuot (6 Siwan) Następuje siedem dni po Pesach. Główną ceremonią tego święta jest odczytywanie Dekalogu w udekorowanej kwiatami synagodze. Czytana jest również Księga Rut, ponieważ opisane w niej wydarzenia dzieją się w trakcie żniw i opowiadają o kobiecie, która z własnej woli przyjęła judaizm.

5.Rosz Haszana (1 Tiszri) Upamiętnia akt stworzenia świata przez Boga. Obchodzone jest również jako uroczystość żydowskiego Nowego Roku. Rosz Haszana ma w tradycji żydowskiej szczególne znaczenie, gdyż rozpoczyna 10 dni pokutnych, w czasie których Żydzi modlą się i żałują za grzechy. W synagogach rozbrzmiewa dźwięk szofaru (rogu baraniego), który ma wzywać grzeszników do skruchy. Dość powszechnym zwyczajem wśród Żydów wschodnioeuropejskich była taszlich, polegająca na wyrzucaniu okruchów nad brzegiem wody. Akt ten symbolizuje oczyszczanie z grzechów.

6. Jom Kipur (10 Tiszri - wrzesień) Upamiętnia dzień, w którym Mojżesz zszedł z Synaju z drugimi Tablicami Praw i oznajmił, że Bóg przebaczył ludowi Izraela kult złotego cielca. W Jom Kipur obowiązuje post i wstrzymanie się od pracy. Nakazuje się także rezygnację ze wszystkich cielesnych przyjemności. Świąteczny dzień wypełniają modły w synagodze.

7. Sukkot (15 – 20 Tiszri) Upamiętnia wędrówkę przez pustynię, podczas której Izraelici mieszkali w namiotach. Dlatego przez okres święta Żydzi modlą się i spożywają posiłki w szałasach stawianych na tarasie lub podwórzu. Sukkot jest również świętem dziękczynienia za plony. W liturgii wykorzystuje się cztery gatunki roślin: etrog, gałązkę palmową, liście mirtu oraz gałązki wierzby. Rośliny te związane są w jeden bukiet (lulaw), którym potrząsa się na cztery strony świata oraz ku górze i ku dołowi, co symbolizuje wszechobecność Boga.

8. Chanuka (25 Kislew – 2 Tewet) Zwana Świętem Świateł, została ustanowiona na pamiątkę cudu, jaki miał miejsce w 165r. p.n.e. Panująca wówczas w Palestynie grecka dynastia Seleucydów dążyła do narzucenia Żydom politeistycznej religii, posuwając się nawet do zbezczeszczenia Świątyni Jerozolimskiej. Żydowscy powstańcy pod wodzą Machabeuszy zwyciężyli Seleucydów i odzyskali Świątynię.

Pamiętajmy więc o tolerancji oraz o tym, że inne nie znaczy gorsze. Kultura żydowska znacznie różni się od naszej. Dziś wiele osób jest zamknięta na poznawanie nowych kultur i tradycji, gdyż tkwi w przekonaniu, że „inny, znaczy gorszy”. Ten pogląd całkowicie mija się z prawdą. Już w starożytności „Herodot nie oburzał się i nie potępiał inności, lecz starał się poznać ją, zrozumieć i opisać.” Jak wiemy, to właśnie wiedza poszerza nam horyzonty oraz usuwa lęk przed nieznanym. Nawet jeśli nie zgadzamy się z tym, co głoszą inne religie oraz narody, nigdy nie należy ich potępiać, stosować wobec nich przemocy ani nie wywyższać się nad innych. Każdy człowiek ma prawo do własnych poglądów i do wyznawania innej wiary. Jednak wszyscy jako ludzie jesteśmy sobie równi. Pamiętajmy więc o tolerancji oraz o tym, że inne nie znaczy gorsze.

Dziękujemy za uwagę Wykonały : Karolina Rajs, Weronika Zajdel i Ola Zych Opiekun : Joanna Bienia