Śląskie stroje ludowe – wersja rybnicka Gabriela Bonk Rybnik 2006

Kolorowy WIERZCHEŃ, szeroka ZOPASKA, na głowie kolorowa GALANDA, najlepiej z opadającymi na czoło mieniącymi się koralikami – to popularny wizerunek śląskiego stroju.

Barwny, często czerwony WIECHRZEŃ – to element stroju rozbarskiego, który nie występował w okolicach Rybnika

W okolicach Żor, Rybnika, Gliwic i Rudy Śląskiej stroje ludowe mają cechy mieszane. W ich formie i detalach widać wpływy stroju opolskiego, raciborskiego i bytomskiego.

Strój ludowy prezentowany w Miejskim Ośrodku Kultury w Żorach i wykorzystany w czasie pokazu kiszenia kapusty przez zespół Osiny.

Strój ludowy w regionie Rybnika w zasadniczych założeniach nie różnił się od stroju górnośląskiego.

Najwięcej wspólnych cech miał ze strojem bytomsko – rozbarskim i raciborskim

ŚLĄSKIE stroje ludowe naszego regionu / Centrum Regionalne przy SP nr 7 w Osinach ; opisy Zofia Przeliorz ; rysunki Ewa Getler, Irena Przeliorz. - Żory : Drukarnia Oldprint, 2001.

ŚLĄSKIE stroje ludowe naszego regionu / Centrum Regionalne przy SP nr 7 w Osinach ; opisy Zofia Przeliorz ; rysunki Ewa Getler, Irena Przeliorz. - Żory : Drukarnia Oldprint, 2001.

Kobieta w odświętnym stroju raciborskim – 1958 rok

Komplet kobiecego stroju ludowego w rybnickim od połowy XIX wieku do lat 40-tych XX wieku tworzyły

Długa, pofałdowana KIECA na staniku – LAJBIKU o półokrągłym dekolcie.

Pod KIECKĄ zakładano kilka spódnic krochmalonych, nadających kobiecie stożkowaty wygląd.

Na przełomie XIX i XX wieku kobiety nosiły pod KIECKĄ grube WATÓWKI, tj. spódnice przymocowane do LAJBIKA i pikowane jak kołdry.

JAKLA była wierzchnim okryciem w formie luźnej, rozszerzonej ku dołowi bluzki, z długimi rękawami i stójką.

Całość kompletu zdobiła ZOPASKA szyta z atłasu lub jedwabiu.

Komplety takie nosiły mężatki i panny

Stroje ludowe naszych prababć były niezwykle urodziwe

Tradycyjny strój rybnicki mężatek

Stroje ludowe ze Starej Wsi obok Raciborza Stroje ludowe ze Starej Wsi obok Raciborza. Pierwszy z prawej – interesujący strój wkładany z okazji chrztu.

Panny ubierały także biały płócienny KABOTEK (bluzkę) z rękawami zdobionymi do łokcia wraz z dekoltem i koronkową kryzą.

Ramiona zakrywano jedwabną lub bawełnianą chustką tzw Ramiona zakrywano jedwabną lub bawełnianą chustką tzw. MERYNKĄ w białej lub kremowej tonacji, często z wzorem drukowanych kwiatów i brzegiem wykończonym długimi frędzlami.

MERYNKĘ noszono zamiast pszczyńskiego OPLECKA albo rozbarskiego WIERZCHNIA

Piękne stroje ludowe ziemi rybnickiej.

Dziewczęta w strojach ludowych – fotografia z archiwum Sióstr Urszulanek (około 1933 roku)

Ubranie codzienne składało się szerokiej, w drobne fałdy układanej KIECKI, przyszytej do LAJBIKA, oraz JAKLI. Całość uzupełniała skromna ZOPASKA płócienna i chustka

ŚLĄSKIE stroje ludowe naszego regionu / Centrum Regionalne przy SP nr 7 w Osinach ; opisy Zofia Przeliorz ; rysunki Ewa Getler, Irena Przeliorz. - Żory : Drukarnia Oldprint, 2001.

Starka

Strój codzienny – Piekary Śląskie

Babcia Śląska

Na co dzień dziewczyny chodziły bez okrycia głowy, z warkoczami spuszczonymi w dół których zaplatane były kolorowe wstążki.

Ludowy obrzęd umywania rąk i nóg w Wielki Piątek

Marzanna

Podobny zestaw stroju wykorzystywano w celach reprezentacyjnych Podobny zestaw stroju wykorzystywano w celach reprezentacyjnych. Najważniejszą różnicą było nakrycie głowy.

Panny w uroczystych chwilach zakładały GALANDĘ

Mężatki zaś układały warkocze wokoło głowy w DUDLIK i nosiły czepiec zaopatrzony z przodu w duże kolorowe wstążki związane pod brodą.

Mężatki ubierały czepiec

Anna Szendzielorz w stroju starszej kobiety ze Starej Wsi spod Raciborza

Paweł Steller: Stara Ślązaczka (drzeworyt)

lub chustkę PURPURKĘ związana na ŻUROK

Na głowie i ŻUROKU noszono luźno nałożoną czarną chustkę tzw Na głowie i ŻUROKU noszono luźno nałożoną czarną chustkę tzw. TYBETKĘ, zawiązaną z przodu.

Większe rozmiary posiadała wełniana chusta turecka – SZPIGIEL składana w trójkąt i wkładana na głowę, sięgała poniżej połowy kiecki, noszona tylko w uroczysty dzień.

Odświętne stroje zimowe okolic Bytomia i Raciborza – początek XX wieku

ŚLĄSKIE stroje ludowe naszego regionu / Centrum Regionalne przy SP nr 7 w Osinach ; opisy Zofia Przeliorz ; rysunki Ewa Getler, Irena Przeliorz. - Żory : Drukarnia Oldprint, 2001.

Do stroju odświętnego należała obszerna KIECKA obszyta u dołu szeroką wstążką z przyszytym LAJBIKIEM

Ozdobą stroju był duży krzyż wieszany na sznurach czerwonych korali.

Na początku XIX wieku gospodarze nosili spodnie – GALOTY szyte z jeleniej skóry i kamizelkę z długim KAPUDROKIEM (surdutem) szytym z granatowego sukna.

Koszule pod szyją podwiązywano JEDWOBKĄ, którą wiązano z przodu na węzeł.

Latem wkładali na głowę czarny wysoki kapelusz – KŁOBUK, w porze zimowej tchórzówkę albo baranicę.

ŚLĄSKIE stroje ludowe naszego regionu / Centrum Regionalne przy SP nr 7 w Osinach ; opisy Zofia Przeliorz ; rysunki Ewa Getler, Irena Przeliorz. - Żory : Drukarnia Oldprint, 2001.

Pod koniec XIX wieku męski strój ludowy zaniknął.

Pod wpływem mody miejskiej wykształcił się na Śląsku tzw Pod wpływem mody miejskiej wykształcił się na Śląsku tzw. ANCUG (garnitur)

ANCUG składał się z marynarki, spodni i WESTY (kamizelki).

W święta mężczyźni ubierali czarny ANCUG, koszulę ze sztywnym KRAGLIKIEM i krawatem lub JEDWOBKĄ. Na głowie nosili meloniki.

ŚLĄSKIE stroje ludowe naszego regionu / Centrum Regionalne przy SP nr 7 w Osinach ; opisy Zofia Przeliorz ; rysunki Ewa Getler, Irena Przeliorz. - Żory : Drukarnia Oldprint, 2001.

Do szycia garniturów używano także materiałów w pionowe prążki, co odzwierciedlało się w kompletach ślubnych w postaci sztuczkowych spodni, które wraz z surdutem tworzyły wytworny komplet.

Kobiecy strój ślubny zależał od majętności wstępującej w związek małżeński, ale zawsze był niezwykle uroczysty i odznaczał się powagą. Nigdy nie występował w nim kolor czerwony.

Elegancka czerń była głównym kolorem stroju panny młodej jeszcze do końca I wojny światowej. W tym kolorze była JAKLA, również ciemna była KIECA. Komplet ten uzupełniała kolorowa, acz zawsze stonowana ZOPASKA.

Orzepowice 1917 – zdjęcie pochodzi ze zbiorów Muzeum w Rybniku W rejonie Rybnika występował także chłopski strój ślubny w białej tonacji, zdarzało się to jednak niezwykle rzadko. Orzepowice 1917 – zdjęcie pochodzi ze zbiorów Muzeum w Rybniku

Niedobczyce 1920 – zdjęcie pochodzi ze zbiorów Muzeum w Rybniku Oprócz aspektu symbolicznego był on wynikiem przejmowania mody miejskiej przez środowiska wiejskie. Niedobczyce 1920 – zdjęcie pochodzi ze zbiorów Muzeum w Rybniku

Dla porównania – odświętne stroje „rozbarskie” z Dąbrówki Wielkiej

ŚLĄSKIE stroje ludowe naszego regionu / Centrum Regionalne przy SP nr 7 w Osinach ; opisy Zofia Przeliorz ; rysunki Ewa Getler, Irena Przeliorz. - Żory : Drukarnia Oldprint, 2001.

Odświętne stroje pszczyńskie

ŚLĄSKIE stroje ludowe naszego regionu / Centrum Regionalne przy SP nr 7 w Osinach ; opisy Zofia Przeliorz ; rysunki Ewa Getler, Irena Przeliorz. - Żory : Drukarnia Oldprint, 2001.

Barbara Bazielich: Śląskie stroje ludowe. Katowice: Śląsk, 1988 Barbara Bazielich: Śląskie stroje ludowe. Katowice: Śląsk, 1988. ISBN 83-216-0512-5 Barbara Bazielich: Strój ludowy na Śląsku. Chorzów: It@tis, 2001. ISBN 83-914403-2-X Barbara Bazielich jest autorką pozycji traktujących o śląskim stroju ludowym

W prezentacji wykorzystano informacje uzyskane w Rybnickim Muzeum oraz artykuł z tygodnika „Nowiny”: Mit czerwonego wierzchnia. Materiały ilustracyjne pochodzą głównie z książek Barbary Bazielich oraz z kalendarza: Z tej ziemi. Śląski kalendarz katolicki na rok 1996. Katowice: Księgarnia Świętego Jacka, 1995. ISBN 83-7030-166-5 Wykorzystano także przedwojenne publikacje książkowe, album rodzinny oraz materiały z kartoteki regionalnej Biblioteki Zespołu Szkół Urszulańskich w Rybniku

Za pomoc uzyskaną w Muzeum Rybnickim serdecznie dziękuję Gabriela Bonk

Tę prezentację, oraz kilka innych o tematyce regionalnej można pobrać z witryny: http://www.rybnik.pl/bsip