Metodologia badań

Metoda – to tyle, co określony, powtarzalny i wyuczalny sposób, schemat czy wzór, postępowanie świadomie skierowane na realizację pewnego celu poprzez dobór środków odpowiednich do tego celu; Metoda naukowa – to tyle co pewien określony sposób postępowania zmierzającego świadomie do realizacji pewnego celu, czy pewnej kategorii celów poznawczych w nauce.

Na naukę możemy spojrzeć jak na system ludzkiej działalności zmierzającej do realizacji pewnych celów, bądź też jako wytwory tej działalności. Celem czynności składających się na naukę jest rozwijanie, rozszerzanie i pogłębianie wiedzy o danej dziedzinie. Nie chodzi tu jednak o zwykły przyrost twierdzeń, ale o odwzorowanie rzeczywistości. Do nauki zalicza się takie twierdzenia , które zostały należycie uzasadnione w sposób dostępny intersubiektywnej kontroli. Nauki dzieli się na: - formalne (dedukcyjne) – oparte o dedukcyjne udawadnianie twierdzeń z aksjomatów – oparcie na niezawodnym rozumowaniu; - empiryczne (indukcyjne) – wyniki powstają na szerokiej obserwacji danej dziedziny rzeczywistości – jest to jednak metoda zawodna.

Rozwój nauki jest procesem ciągłym Rozwój nauki jest procesem ciągłym. Opiera się na badaniach naukowych podejmowanych przez pojedynczych badaczy lub zespoły. Badania mają różny zasięg i czas trwania. W każdym badaniu można wyodrębnić pewne elementy składowe, czyli czynności badawcze. Czynności typowe na pewnym etapie badań to metody danej nauki. Metody badawcze to zalecane lub faktycznie stosowane w danej nauce schematy czynności służących do udzielania odpowiedzi na formułowane w niej pytania. W naukach empirycznych to typowe i powtarzalne sposoby zbierania, opracowywania, analizy i interpretacji danych, służących do uzyskiwania optymalnie uzasadnionych odpowiedzi na pytania.

1. Jest uświęcona przez tradycje - bazuje na powtarzalności, obyczajach, przyzwyczajeniach - nie ma w niej miejsca na głębszą refleksję dotyczącą przyczyn, uwarunkowań rozpatrywanej kwestii (brak pytania: Dlaczego tak –a tak jest?) - skupia się głównie na sferze życia moralnego i związanym z nim systemem wartości (co jest słuszne/co niesłuszne; co istotne/co nieważne) - odznacza się dużą stabilnością, odpornością na zamianę nawet w pojawieniu się nowych udokumentowanych informacji - zawartym elementom informacyjnym towarzyszy pierwiastek wartościujący (ewaluacyjny) – ujęcie w kategoriach dobro-zło i inne dychotomie - rządzi się pochopnością uogólnień (stereotypami) Wiedza pozanaukowa:

2. Wiedza pochodząca z doświadczenia życiowego - powołanie się na osobiste, przeżyte przez siebie doświadczenia ma powodować prawdziwość, słuszność i zasadność. Wartość takich informacji może zależeć od: - stanu emocjonalnego (gniew, strach) - warunków w jakim przebiega proces doświadczania (szpital, przychodnia, zetknięcie z przyjacielem) - zasobu informacji o postrzeganym obiekcie - światopoglądu (dany punkt widzenia). Wiedza pozanaukowa:

3. Wiedza zdroworozsądkowa – mieszanina wiedzy tradycyjnej i pochodzącej z doświadczenia. Cechuje ją: – predyspozycja do wypowiadania się w sposób zdecydowany nawet wówczas, gdy nie ma się do tego wystarczającej podstawy; - podsuwa szybkie wyjaśnienia, wytłumaczenia; - cieszy się popularnością (szybka, odwołuje się do znanych, zrozumiałych elementów. Wiedza pozanaukowa:

Cechuje je: - empiryczność – wiedza naukowa bazuje na wynikach bezpośredniego obserwowania świata ale dokonywane są one na określonych zasadach - metodach - systematyczność – metodyczność, postępowanie wg określonego schematu, procedury, sposobu. Sposób ten musi być na tyle sprecyzowany aby różni badacze badając taką samą rzeczywistość mogli osiągnąć zbliżone, porównywalne wyniki - poszukiwanie przyczyn – odpowiedzi na pytania: na skutek czego…, co spowodowało, że….? Znajdowanie przyczyn zjawisk wskazuje czemu zapobiegać, a jakie zachowania wywoływać - tymczasowość- zmiany w społeczeństwie, zmiany w nauce - obiektywizm (uwolnienie od subiektywizmu) Źródła wiedzy naukowej – są rezultatem, wynikiem posłużenia się taką metodą zdobywania obiektywnej wiedzy o rzeczywistości, która wymaga systematycznej obserwacji

Przeszkody w zdobywaniu obiektywnej wiedzy: 1. Specyficzne właściwości przedmiotu badań - ludzkie zachowania zależą od czasu i miejsca - są to często zachowania pozorowane (fakt wpływu obserwacji) - ludzkie zachowania są uwarunkowane licznymi czynnikami, czasem nie sposób ich wyliczyć - utrudnione wykrywanie związków przyczynowo- skutkowych, których poznanie jest najważniejszym celem nauki – wynika to z ograniczonych możliwości stosowania eksperymentów - jednostki, grupy, zbiorowości ulegają zmianom pod wpływem poddania się procesowi badawczemu (ludzie zaczynają myśleć o niektórych problemach) Przeszkody w zdobywaniu obiektywnej wiedzy:

Przeszkody w zdobywaniu obiektywnej wiedzy: 2. Problemy natury metodologicznej: Co badać? Indywidualizm (jednostki) czy holizm (całości) Pierwsi mówią, ze tylko jednostki są realne, z jednostek składają się całości. Drudzy twierdzą, ze również całości społeczne są realne a na dodatek są emergentne (niezależne) od jednostek i wpływają na ich właściwości. Całości rządzą się swoimi prawami i one kształtują cechy jednostek, a nie odwrotnie. Przykład: styl życia lekarzy Stanowisko pośrednie zwane jest redukcjonizmem metodologicznym (niektóre cechy całości i części się współtworzą, inne są względem siebie emergentne). Rzeczywistość społeczna jest układem: - jednostek ludzkich i ich cech - ról społecznych w systemie struktury społecznej - małe grupy (rodziny, grupy koleżeńskie) - wielkie grupy (klasy społeczne, naród) Przeszkody w zdobywaniu obiektywnej wiedzy:

Przeszkody w zdobywaniu obiektywnej wiedzy: 2. Problemy natury metodologicznej: Jak badać? – jaką metodę badań uznać za najlepszą w gromadzeniu informacji na temat danego przedmiotu. Problem: skuteczności (uzyskanie wiarygodnego obrazu); najmniej dokuczliwy dla badanych; najłatwiejszy w stosowaniu, najtańszy. – jaką technikę i jakie narzędzie uznać za najbardziej skuteczne w gromadzeniu informacji - w jakiś sposób weryfikować uzyskane wyniki Przeszkody w zdobywaniu obiektywnej wiedzy:

Przeszkody w zdobywaniu obiektywnej wiedzy: Spory metodologiczne między : racjonalistami i empirykami (teoria czy praktyka) : pozytywistami i humanistami : zwolennikami podejścia ilościowego i jakościowego : analiza ilościowa (statystyczna) czy jakościowa : czy korzystać z ustaleń poprzedników czy być innowacyjnym : czy w badaniach pomijać warstwę ontologiczną (bytu) i skupiać się na empirii (zjawiskach obserwowalnych, dostępnych zmysłom) : jak wykorzystywać wyniki badań (czy funkcje poznawcze – budowa teorii; czy pragmatyczne – socjotechniczne, kształtowania rzeczywistości społe). Przeszkody w zdobywaniu obiektywnej wiedzy:

Przeszkody w zdobywaniu obiektywnej wiedzy: 3. Cechy samego badacza: – uwikłanie ideologiczne (tendencyjna interpretacja, wybiórczy charakter problematyki badawczej, przyjęciu określonego kierunku w formułowaniu hipotez, eksponowanie w raportach określonych danych) - stosowanie własnych sądów wartościujących – branie własnych życzeń za realną rzeczywistość - uleganie wpływom (np. teorii) - rola cech psychofizycznych i środowiskowych badacza - chęć połączenia pragnień obiektywnego poznania rzeczywistości z pragnieniem zmienienia go - formułowanie wosków niekonkluzywnych (nie wynikających z przesłanek) Przeszkody w zdobywaniu obiektywnej wiedzy:

Rady dla badacza - być świadomym sposobu wartościowania - realizować uczciwie i rzetelnie - formułować poprawne wnioski - unikać nieprecyzyjnych stwierdzeń (eliptycznych) - podejmować się badań do których ma się odpowiednie przygotowanie - nie angażować się ideologicznie - nie ulegać oczekiwaniom sponsora Rady dla badacza

- wymagają zgromadzenia danych empirycznych Badania empiryczne – muszą być wykonane zgodnie z wymaganiami obranej metody a nie dowolnie - wymagają zgromadzenia danych empirycznych - poszukują czynników (społecznych, psychologicznych), które warunkują ludzkie zachowania Badania – różnorodność znaczenia terminu Badania przedsięwzięcie określonego rodzaju czynności, które umożliwiły znalezienie wiarygodnej podstawy do odpowiedzi na interesujące badacza pytania.

Cel badań empirycznych: - deskryptywne – opisowe; odpowiadają na pytania jak jest? Jak rzeczy się mają - predywistyczne (prognostyczne) ; odpowiadają na pytania: jak będzie? - eksplanacyjne (wyjaśniające); opowiadają na pytanie: dlaczego tak jest? Jakie są przyczyny takiego stanu rzeczy? - oceniające (szacujące) ; pytania o skuteczność działania w określony sposób Cel badań empirycznych:

Rodzaje badań empirycznych: Ze względu na cel wyróżnia się: - badania teoretyczne – nastawione na budowę teorii - badania stosowane – mają zaspokoić doraźne potrzeby społeczne (dostarczyć informacji) Granica miedzy nimi jest płynna i nieostra. Inny podział ze względu na cel to: - badania weryfikacyjne – sprawdzające , czy twierdzenia o zachowaniu związków pomiędzy cechami (zmiennymi) są prawdziwe - badania diagnostyczne - ustalenie właściwości badanego przedmiotu bądź zasad jego funkcjonowania (to tak ja lekarz stawia diagnozę) Rodzaje badań empirycznych:

Motywy wyboru przedmiotu i problematyki badań: - osobiste zainteresowanie (ale należy uważać na emocje) - chęć rozwiązania problemu społecznego (najczęściej rozwiązanie kwestii społecznej) - weryfikacja teorii - ponowienie badań, ale w zmodyfikowany sposób - poszukiwanie skutecznego sposobu działania w życiu praktycznym (np. jak reklamować badania przesiewowe słuchu). Motywy wyboru przedmiotu i problematyki badań:

Przedmiot badań społecznych Zbiorowości i zbiory społeczne Instytucje społeczne (w tym zasady, normy, role społeczne) Procesy i zjawiska społeczne Przedmiot badań społecznych

Proces badawczy związany jest również z określeniem typu badania Proces badawczy związany jest również z określeniem typu badania. Wyróżnić można podział na badania: - niereaktywne – badania na danych zastanych - oparte o dane wywołane: eksperyment, badania sondażowe, jakościowe badania terenowe, badania ewaluacyjne Typy badań