ZASADY OCHRONY LASÓW Opracował: Anna Pietruszka Zespół Szkół Przyrodniczo-Żywieniowych w Jeleniej Górze Technikum Architektury Krajobrazu Klasa I Rok szkolny 2011/2012

Lasy są niezwykle cennym elementem krajobrazowym: przyrodniczym i wizualnym Mają wysokie walory estetyczne i odgrywają ważną rolę w kompozycji krajobrazowej Lasy w Polsce zajmują ok. 28% powierzchni kraju (Finlandia – ok. 72%)

Główne zagrożenia lasów: Zanieczyszczenie środowiska, a w szczególności atmosfery Duża fragmentacja kompleksów leśnych – zwłaszcza w Polsce Środkowej, gdzie jednocześnie jest mała lesistość (problem izolacji przestrzennej kompleksów leśnych) Wzrost urbanizacji i uprzemysłowienia kraju – groźba wzrostu zanieczyszczenia powietrza i tworzenie barier ekologicznych, przyczyna fragmentacji ekosystemów leśnych

Główne zagrożenia lasów: Zmiany stosunków wodnych i niekorzystny bilans wodny kraju – zwłaszcza zagrożone są ekosystemy siedlisk wilgotnych i bagiennych, w tym lasy łęgowe Zagrożenie szkodnikami i chorobami roślin – zagrożenie to jest wywołane naruszeniem równowagi ekologicznej, zanieczyszczeniem środowiska i niezbyt dobrą kondycją lasów; jest następstwem w/w zagrożeń

Główne zasady i problemy ochrony ekosystemów leśnych Wielkość obszaru leśnego i łączność ekologiczna z innymi kompleksami leśnymi – dwa kluczowe warunki skuteczności ochrony; ekosystemy leśne powinny być jak największe i nieizolowane ekologicznie

Główne zasady i problemy ochrony ekosystemów leśnych Określenie celu ochrony (cele ogólne, cele szczegółowe) – jasne określenie celu pozwala na dobór odpowiednich zabiegów ochronnych do jego osiągnięcia Diagnoza stanu ekosystemów – wykonywanie inwentaryzacji przyrodniczej w rezerwatach, identyfikacja zagrożeń i problemów ochrony

Główne zasady i problemy ochrony ekosystemów leśnych Spis i opis gatunków szczególnie cennych, np. rzadkich i chronionych Sporządzenie listy gatunków drzew i krzewów: pożądanych (zgodnych z typami fitosocjologicznymi lasu), tolerowanych i do eliminacji (zagrażających gatunkom rodzimym, np. czeremcha amerykańska) Rozpoznanie zagrożeń i przyjęcie strategii ochrony

Główne zasady i problemy ochrony ekosystemów leśnych Przebudowa drzewostanów o zubożonej strukturze gatunkowej i wiekowej w celu upodobnienia ich do naturalnych fitocenoz – ten problem występuje na niemalże wszystkich obszarach leśnych; nie można robić zabiegów gwałtownie i wprowadzać dużych zmian, gdyż grozi to zniszczeniem dotychczasowych walorów (rozłożone na długie lata)

Główne zasady i problemy ochrony ekosystemów leśnych Stosowanie kategorii ochrony ścisłej, częściowej i krajobrazowej w rezerwatach przyrody zależy od celu ochrony i stanu ekosystemów chronionych Ochrona ścisła – całkowite zaniechanie ingerencji człowieka; stosowana rzadziej, jest bardziej odpowiednia dla klimaksowych zbiorowisk położonych wewnątrz dużych obszarów o charakterze naturalnym (np. wewnątrz dużych parków narodowych); obecnie nie jest zalecana dla większości rezerwatów ze względu na naruszenie równowagi ekologicznej w makroskali, chyba że celem jest badanie sukcesji i reakcji ekosystemów na atropopresję

Główne zasady i problemy ochrony ekosystemów leśnych Ochrona częściowa – ochrona czynna, możliwość (a nie obowiązek) wykonywania zabiegów ochronnych w celu przywrócenia staniu naturalnego ekosystemów i składników przyrody lub utrzymania ich w stanie zbliżonym do naturalnego; jest zalecana i konieczna dla większości obiektów ze względu na obcecne zaburzenie równowagi ekologicznej w skali lokalnej i makroskali

Główne zasady i problemy ochrony ekosystemów leśnych Ochrona krajobrazowa – stosowana na terenach rezerwatowych pozostających w gospodarczym wykorzystaniu; jest to nowa kategoria ochrony przewidywana dla parków narodowych i rezerwatów przyrody, polegająca na zrównoważonym rozwoju obszaru i zachowaniu cech charakterystycznych krajobrazu

Główne zasady i problemy ochrony ekosystemów leśnych Dla lasów poza rezerwatami zalecać stosowanie Zarządzenia nr 11 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych (95 r.) w sprawie doskonalenia gospodarki leśnej zgodnej z zasadami ekorozwoju (wybitnie ekologiczny charakter tego zarządzenia)

Główne zasady i problemy ochrony ekosystemów leśnych Możliwość uznania lasów za lasy ochronne Uwzględnianie pierwszeństwa procesów naturalnych, a nie sztucznych zmian, chyba że są one wynikiem naruszenia równowagi ekologicznej i przebiegają w niepożądanym kierunku lub są niezgodne z celem ochrony

Główne zasady i problemy ochrony ekosystemów leśnych Zalecane jest sporządzenie mapy i planu udostępnienia turystycznego rezerwatów leśnych Sposób zagospodarowania otoczenia – ma bardzo duży wpływ na skuteczność ochrony ekosystemów leśnych Najkorzystniejsze jest położenie rezerwatu w głębi dużego kompleksu leśnego lub na jego brzegu, ale w kontakcie z ekosystemami o charakterze naturalnym; nie należy wykonywać zrębu zupełnego w sąsiedztwie, a także innych cięć zmieniających istotnie stosunki wewnątrz rezerwatu

Główne zasady i problemy ochrony ekosystemów leśnych Zapewnienie łączności z innymi kompleksami leśnymi – bardzo istotny warunek dla długoterminowego przetrwania leśnych zasobów roślinnych i zwierzęcych (zmniejszenie izolacji biocenozy przez kształtowanie powiązań ekologicznych – dolesienia i zadrzewienia)

Główne zasady i problemy ochrony ekosystemów leśnych Niewskazane używanie środków chemicznych w celu ochrony drzewostanu na terenach rezerwatu leśnego i w sąsiedztwie – może działać bardzo ujemnie (czasem nie ma innego wyjścia) Niewskazane zmiany stosunków wodnych w otoczeniu – zwłaszcza w odniesieniu do roślinności siedlisk wilgotnych i mokrych; stare drzewostany trudniej przystosowują się do zmian

Główne zasady i problemy ochrony ekosystemów leśnych Sąsiedztwo nieleśne wokół rezerwatu – stwarza na ogół więcej problemów, zwłaszcza z zabudową, drogami szybkiego ruchu – pożądane utworzenie strefy buforowej na brzegu lasu lub zmiana użytkowania gruntów w sąsiedztwie na użytkowanie korzystniejsze z punktu widzenia ochrony Zagospodarowanie turystyczne zaleca się lokalizować w strefie przyleśnej, lub co najwyżej w strefie brzegowej lasu, ale bardzo rozważnie

Nienajlepszy stan zdrowotny lasów w Polsce spowodowany jest: Zanieczyszczeniami atmosfery (w tym transgranicznymi) Wadliwą gospodarką leśną (do początku lat 90.) Mniejszą odpornością drzewostanów i ich podatnością na choroby: Niezgodność drzewostanów z siedliskiem Uproszczona struktura gatunkowa i wiekowa Preferowanie gatunków szybko rosnących, ale mało odpornych na zanieczyszczenia powietrza

W ustawie o lasach (91 r.) na pierwszym miejscu – przed celami produkcyjnymi – postawiono cele ekologiczne gospodarki leśnej i ochronę lasów. Ustawa dała podstawę do podjęcia wielu ważnych przedsięwzięć z zakresu zrównoważonej gospodarki leśnej.

Ważniejsze przedsięwzięcia z zakresu zrównoważonej gospodarki leśnej: Krajowy Program Wzrostu Lesistości (do 2050 r. zwiększenie powierzchni lasów do 33%) Opracowanie „Polskiej polityki kompleksowej ochrony zasobów leśnych” Nowa „Instrukcja urządzania lasów” zawierająca istotne elementy dla ochrony różnorodności biologicznej w lasach

Ważniejsze przedsięwzięcia z zakresu zrównoważonej gospodarki leśnej: Zarządzenie nr 11 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych w sprawie doskonalenia gospodarki leśnej na podstawach ekologicznych Leśne Kompleksy Promocyjne – tworzone w celu prowadzenia modelowej gospodarki leśnej zgodnej z zasadami ekorozwoju „Polityka leśna państwa” – dokument przyjęty prze Radę Ministrów

Zwiększenie lesistości Ważniejsze szczegółowe przedsięwzięcia z zakresu zrównoważonego rozwoju lasów i leśnictwa Waloryzacja przyrodnicza lasów (w celu objęcia najcenniejszych szczególną ochroną i w celu uznawania lasów za ochronne) Zwiększenie lesistości Przebudowa drzewostanów o złej kondycji lub o niepożądanym składzie gatunkowym

Ważniejsze szczegółowe przedsięwzięcia z zakresu zrównoważonego rozwoju lasów i leśnictwa Znaczne ograniczenie stosowania rębni zupełnych na rzecz rębni złożonych oraz preferowanie odnowień naturalnych; zakaz wykonywania zrębów zupełnych przy drogach publicznych, zbiornikach wodnych i wokół rezerwatów Ograniczenie szerokości zrębów zupełnych (do 60m) i ich powierzchni (do 4 ha), unikanie prostych granic zrębów oraz pozostawienie grup starych drzew(na 5-10% powierzchni zrębu lub 20-30 sztuk na 1 ha)

Ważniejsze szczegółowe przedsięwzięcia z zakresu zrównoważonego rozwoju lasów i leśnictwa Zastępowanie dotychczasowych wieków rębności wiekami dojrzałości do odnowienia Półnaturalna hodowla lasu (w tym preferowanie znacznego zróżnicowania wiekowego i gatunkowego drzewostanów)

Ekologiczne zasady prowadzenia gospodarki leśnej i wzmożona ochrona lasów sprzyjają przetrwaniu leśnych zasobów genetycznych i podniesieniu walorów krajobrazowych.