System rachunkowości przedsiębiorstwa Wykład nr 3 dr Przemysław Kabalski Katedra Rachunkowości Wydział Zarządzania pkabal@interia.pl

Księgi rachunkowe według ustawy Art. 9. Księgi rachunkowe prowadzi się w języku polskim i w walucie polskiej Art. 13 ust. 1. Księgi rachunkowe obejmują zbiory zapisów księgowych, obrotów (sum zapisów) i sald, które tworzą: dziennik księgę główną księgi pomocnicze zestawienia obrotów i sald kont księgi głównej oraz sald kont ksiąg pomocniczych.

Księgi rachunkowe według ustawy Dziennik (art. 14) zawiera chronologiczne ujęcie zdarzeń, jakie nastąpiły w okresie sprawozdawczym zapisy w dzienniku muszą być kolejno numerowane sposób zapisów powinien umożliwiać ich jednoznaczną identyfikację ze sprawdzonymi i zatwierdzonymi dowodami księgowymi Księga główna (art. 15) konta księgi głównej zawierają zapisy o zdarzeniach w ujęciu systematycznym na kontach księgi głównej ujmuje się zarejestrowane uprzednio lub równocześnie w dzienniku zdarzenia, zgodnie z zasadą podwójnego zapisu zapisów na poszczególnych kontach księgi głównej dokonuje się chronologicznie Księgi pomocnicze (art. 16) konta ksiąg pomocniczych zawierają systematyczne zapisy będące uszczegółowieniem i uzupełnieniem zapisów kont księgi głównej na tych kontach można stosować, obok lub zamiast jednostek pieniężnych konta te prowadzi się np. dla środków trwałych, należności i zobowiązań, sprzedaży, kosztów

Proces przetwarzania transakcji w rachunkowości Źródło: Harrison W.T., Horngren Ch.T., Financial Accounting, Prentice Hall, 2001.

Istota podwójnej (dualistycznej) rachunkowości Pierwszy opis podwójnej rachunkowości (podwójnej księgowości, ang. double-entry bookkeeping, double-entry accounting) został opublikowany w traktacie L.Paciolego Summa de Arithmetica, Geometria, Proportioni et Proportionalita z 1494 r. Podwójna rachunkowość ma uzasadnienie w koncepcji dualistycznej uznającej dwie strony (dwa wymiary, dwa efekty) każdej transakcji (aspekt i kontraspekt) Do rejestracji tak postrzeganych transakcji księgowi używają tzw. kont T-owych

Środki pieniężne w kasie Konto T-owe Środki pieniężne w kasie Debet Kredyt lub lub Winien Ma Każda transakcja ma aspekt (wymiar) „debetowy” i jednocześnie „kredytowy” Każda transakcja jest zatem ujmowana na dwóch (co najmniej) różnych kontach po przeciwnych stronach w tej samej wartości (zasada podwójnego zapisu)

Zasady ujmowania transakcji na kontach = + Aktywa Zobowiązania Kapitał własny Debet Kredyt Debet Kredyt Debet Kredyt + - - + - + Zwiększenia aktywów ujmuje się na stronie „debet”, a zmniejszenia na stronie „kredyt” Odwrotnie jest w przypadku pasywów (zobowiązań i kapitału własnego); zwiększenia są rejestrowane na stronie ‚kredyt”, a zmniejszenia na stronie „debet”

Zasady ujmowania transakcji na kontach Koszty Przychody Debet Kredyt Debet Kredyt + - - + Koszty ujmuje się na stronie „debet” kont kosztów Przychody ujmuje się na stronie „kredyt” kont przychodów

Zasady ujmowania transakcji na kontach Źródło: http://www.sgk.gofin.pl/11,2301,123040,konta-wynikowe-funkcjonowanie-zasady-dzialania-i-powiazanie.html

Dowody księgowe Art. 20 ust. 1. Do ksiąg rachunkowych okresu sprawozdawczego należy wprowadzić, w postaci zapisu, każde zdarzenie, które nastąpiło w tym okresie sprawozdawczym Art. 20 ust. 2. Podstawą zapisów w księgach rachunkowych są dowody księgowe stwierdzające dokonanie operacji gospodarczej, zwane dowodami źródłowymi: zewnętrzne obce – otrzymane od kontrahentów zewnętrzne własne – przekazane w oryginale kontrahentom, wewnętrzne – dotyczące operacji wewnątrz jednostki

korygujące poprzednie zapisy, Dowody księgowe Art. 20 ust. 3. Podstawą zapisów mogą być również sporządzone przez jednostkę dowody księgowe: zbiorcze – służące do dokonania łącznych zapisów zbioru dowodów źródłowych, które muszą być w dowodzie zbiorczym pojedynczo wymienione, korygujące poprzednie zapisy, zastępcze – wystawione do czasu otrzymania zewnętrznego obcego dowodu źródłowego, rozliczeniowe – ujmujące już dokonane zapisy według nowych kryteriów klasyfikacyjnych

Ujęcie zapasów według ustawy Art. 3 (Słowniczek). Rzeczowe aktywa obrotowe (zapasy) są to: materiały nabyte w celu zużycia na własne potrzeby, wytworzone lub przetworzone przez jednostkę produkty gotowe zdatne do sprzedaży lub w toku produkcji, półprodukty, towary nabyte w celu odsprzedaży w stanie nieprzetworzonym. Lektura obowiązkowa: Z.Kołaczyk, rozdział IV i V (s. 62-108) z podręcznika Rachunkowość finansowa, Wydawnictwo AE, Poznań 1997.

Ujęcie zapasów według ustawy Wycena zapasów Art. 28 ust. 1 Cena nabycia lub koszt wytworzenia nie więcej niż cena sprzedaży netto na dzień bilansowy Cena nabycia lub koszt wytworzenia Dzień pozyskania (nabycia lub wytworzenia) zapasów Dzień bilansowy Wycena bilansowa Wycena w momencie początkowego ujęcia, tzw. wycena początkowa

Ujęcie zapasów według ustawy Art. 28 ust. 2. Cena nabycia jest to: cena zakupu (kwota należna sprzedającemu bez podlegających odliczeniu podatku VAT oraz podatku akcyzowego) + obciążenia o charakterze publicznoprawnym (w przypadku importu) + koszty bezpośrednio związane z zakupem i przystosowaniem składnika aktywów do stanu zdatnego do używania lub wprowadzenia do obrotu (w tym koszty transportu, załadunku, wyładunku, składowania lub wprowadzenia do obrotu) - rabaty, opusty, inne podobne zmniejszenia i odzyski

Ujęcie zapasów według ustawy Art. 28 ust. 3. Koszt wytworzenia jest to: koszty bezpośrednio związane z danym produktem (wartość zużytych materiałów bezpośrednich, koszty pozyskania i przetworzenia związane bezpośrednio z produkcją, inne koszty poniesione w związku z doprowadzeniem produktu do postaci i miejsca, w jakich się znajduje w dniu wyceny) + zmienne pośrednie koszty produkcji + stałe pośrednie koszty produkcji w części odpowiadającej poziomowi tych kosztów przy normalnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych* * Normalne wykorzystanie zdolności produkcyjnych jest to przeciętna, zgodna z oczekiwaniami w typowych warunkach wielkość produkcji za daną liczbę okresów lub sezonów, przy uwzględnieniu planowych remontów

Ujęcie zapasów według ustawy Koszty ogółem koszty Koszty zmienne Koszty stałe produkcja

Ujęcie zapasów według ustawy Przykład. Firma „Let’s Dance” zajmuje się kompleksową organizacją wieczorków tanecznych. Zgromadzono następujące informacje o działalności firmy za ostatnie pół roku: wynajęcie sali na jedną imprezę kosztowało – do 100 osób – 2.000 zł (mała sala), powyżej 100 osób – 3.500 zł (duża sala), wynajęcie zespołu na jedną imprezę kosztowało – 1.500 zł, koszty konsumpcji i wystroju stołów – łącznie na wszystkie imprezy 160.000 zł, koszt zatrudnienia na jeden wieczór osoby z obsługi (gotowanie, sprzątanie i podawanie potraw) – 300 zł/zatrudnioną osobę, liczba gości na wszystkich imprezach łącznie – 2.000, standardowa obsada osób obsługujących imprezę – 6 osób na 50 gości, następnie dodatkowo 1 osoba od 51 do 100 gości, 2 osoby od 101 do 150 gości itd. Imprezy są standardowe, tzn. za każdym razem wystrój stołów i menu są takie same. Na podstawie powyższych danych ustal, które koszty zaliczyć można do stałych, a które do zmiennych. Ustal jednostkowy koszt zmienny. Podaj jednostkowy i całkowity koszt imprezy na 60 osób oraz na 200 osób. Podaj koszty imprezy od 101 do 150 osób.

Ujęcie zapasów według ustawy Przykład. W przedsiębiorstwie produkcyjnym (produkcja maszynowa) w minionym okresie sprawozdawczym poniesiono następujące koszty: a) bezpośrednie produkcji – 210.000 zł, b) zmienne pośrednie produkcji – 120.000 zł, c) stałe pośrednie produkcji – 120.000 zł, d) zarządu – 30.000 zł, e) sprzedaży – 10.000 zł. Wytworzono 300 sztuk produktu „Alfa” poświęcając na to 2.400 maszynogodzin. Normalne zdolności produkcyjne wynoszą 3.200 maszynogodzin. W okresie sprawozdawczym sprzedano 200 sztuk produktu „Alfa” za 2.000 zł. Przygotuj rachunek zysków i strat.

Ujęcie zapasów według ustawy Art. 28 ust. 5. Cena sprzedaży netto jest to możliwa do uzyskania na dzień bilansowy cena sprzedaży bez podatku VAT i akcyzowego, pomniejszona o rabaty, opusty itp. oraz koszty związane z przystosowaniem składnika aktywów do sprzedaży i dokonaniem tej sprzedaży, powiększona o należną dotacje przedmiotową.

Ujęcie zapasów według ustawy Przykład . 1 marca 20X1 r. w magazynie spółki handlowej „Gianni” znajdowało się 50 mb dzianiny nabytej po 20 zł/mb. W marcu miały miejsce trzy dostawy dzianiny: 1) 1.03. - 100 mb po 22 zł/mb, 2) 3.03. - 50 mb po 23 zł/mb, 3) 7.03. - 200 mb po 24 zł/mb. 20 marca sprzedano jednemu kontrahentowi 300 mb dzianiny po 28 zł/mb. Nie było żadnych innych transakcji kupna i sprzedaży dzianiny. Oblicz wartość rozchodu materiałów oraz wartość zapasu stosując metodami zgodnymi z ustawą o rachunkowości (art. 34 ust. 4).

Ujęcie zapasów Spółka nabyła zapasy za 100.000 zł za gotówkę. Środki pieniężne 100.000 100.000 = Aktywa Zapasy +100.000 Środki pieniężne -100.000 Pasywa bez wpływu Spółka nabyła za 100.000 zł zapasy na kredyt kupiecki. Zapasy Zobowiązania handlowe 100.000 100.000 = Aktywa Zapasy +100.000 Pasywa Zobowiązania +100.000

Ujęcie środków trwałych według ustawy Art. 3 (Słowniczek). Środki trwałe są to rzeczowe aktywa trwałe i zrównane z nimi, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, kompletne, zdatne do użytku i przeznaczone na własne potrzeby jednostki. W szczególności zaliczamy do nich: nieruchomości, maszyny, urządzenia, środki transportu i inne rzeczy, ulepszenia w obcych środkach trwałych, inwentarz żywy. Art. 3 (Słowniczek). Środki trwałe w budowie są to zaliczane do aktywów trwałych środki trwałe w okresie ich budowy, montażu lub ulepszenia już istniejącego środka trwałego.

Ujęcie środków trwałych według ustawy Wycena środków trwałych Art. 28 ust. 1 Cena nabycia lub koszt wytworzenia pomniejszone o odpisy amortyzacyjne , a także odpisy z tytułu trwałej utraty wartości Cena nabycia lub koszt wytworzenia Dzień pozyskania (nabycia lub wytworzenia) środka trwałego Dzień bilansowy Wycena bilansowa Wycena w momencie początkowego ujęcia, tzw. wycena początkowa

Ujęcie środków trwałych według ustawy Art. 31 ust 1. Wartość początkową środka trwałego powiększają koszty jego ulepszenia, polegającego na przebudowie, rozbudowie, modernizacji lub rekonstrukcji i powodującego, że wartość użytkowa (mierzona okresem używania, zdolnością wytwórcza, jakością produkcji, kosztami eksploatacji lub innymi miarami) po ulepszeniu przewyższa wartość użytkową posiadaną przy przyjęciu do używania Spółka zapłaciła 100.000 zł za ocieplenie budynku. Środki pieniężne Środki trwałe xxx xxx 100.000 100.000 = Aktywa Środki trwałe +100.000 Środki pieniężne -100.000 Pasywa bez wpływu

Amortyzacja środków trwałych według ustawy Art. 31 ust 2. Wartość początkową środków trwałych zmniejszają odpisy amortyzacyjne dokonywane w celu uwzględnienia utraty ich wartości na skutek używania lub upływu czasu Amortyzacja środka trwałego o cenie nabycia 100.000 zł za pierwszy rok jego użytkowania wynosiła 20.000 zł. Środki trwałe Umorzenie Amortyzacja 100.000 20.000 20.000 Wartość netto środka trwałego = 100.000 – 20.000 Koszt działalności Korekta (-) wartości środka trwałego Wartość brutto środka trwałego

Ujęcie środków trwałych według ustawy Art. 32. ust. 1. Odpisów amortyzacyjnych od środka trwałego dokonuje się drogą systematycznego, planowego rozłożenia jego wartości początkowej na ustalony okres amortyzacji. Wartość początkowa (cena nabycia lub koszt wytworzenia) - Wartość końcowa = Wartość amortyzowana Systematycznie rozłożona w okresie użytkowania środka trwałego

Ujęcie środków trwałych według ustawy Okres użytkowania jest to oczekiwany czas, przez który środek trwały będzie dla przedsiębiorstwa dostępny do użytkowania lub liczba jednostek produkcji (bądź podobnych jednostek), która zgodnie z oczekiwaniami zostanie uzyskana przez jednostkę przy użyciu środka trwałego Wartość końcowa (rezydualna) jest to szacowana kwota, jaką jednostka bieżąco uzyskałaby z tytułu zbycia środka trwałego, po odjęciu szacowanych kosztów zbycia, gdyby ten środek trwały był już w wieku i stanie oczekiwanym na zakończenie okresu użytkowania

Ujęcie środków trwałych według ustawy Zgodnie z interpretacją Amerykańskiego Stowarzyszenia Księgowych z 1957 roku amortyzacja stanowi zmniejszenie korzyści ekonomicznych z tytułu użytkowania aktywów trwałych Podobnie w MSSF, środki trwałe (także wartości niematerialne) postrzegane są jako pewien zasób korzyści ekonomicznych (potencjał „usługowy”). Jeżeli zasób ten ulega systematycznemu wyczerpywaniu (wskutek użytkowania, upływu czasu lub wskutek działania obydwu tych czynników jednocześnie), to składnik aktywów powinien podlegać amortyzacji naliczanej w taki sposób, aby jak najbardziej wiernie odzwierciedlić ten proces wyczerpywania. Zgodnie z MSSF, metoda amortyzacji powinna odzwierciedlać oczekiwany tryb wykorzystywania środka trwałego (dosłownie: „...konsumowania korzyści ekonomicznych”) W teorii i praktyce rachunkowości występuje wiele metod amortyzacji (m.in. liniowa, degresywna, naturalna) Niektórzy badacze uważają, że żadnej z metod amortyzacji nie da się obronić w pełni, tzn. wykazać jej bezdyskusyjnej wyższości nad innymi Lektura obowiązkowa: Gmytrasiewicz M., Karmańska A., rozdział pt. „Amortyzacja aktywów trwałych” (s. 68-92) książki Rachunkowość finansowa, Difin, Warszawa 2002.

Ujęcie środków trwałych według ustawy Przykład. Spółka transportowa kupiła samochód za 120.000 zł. Zarząd zakłada, że będzie używał go przez 4 lata, po czym sprzeda. Wartość końcową oszacowano na 40.000 zł. Przewiduje się, że przebieg samochodu będzie wynosił w kolejnych latach: 60.000 km, 100.000 km, 120.000 km i 80.000 km.

Ujęcie środków trwałych według ustawy Zgodnie z art. 32: Okres lub stawkę oraz metodę amortyzacji ustala się na dzień przyjęcia środka trwałego do używania Rozpoczęcie amortyzacji następuje nie wcześniej niż po przyjęciu środka trwałego do używania, a zakończenie nie później niż z chwilą zrównania odpisów amortyzacyjnych z wartością początkową, lub przeznaczenia środka trwałego do likwidacji, sprzedaży lub stwierdzenia niedoboru Poprawność okresów i stawek amortyzacji powinna być okresowo weryfikowana

Ujęcie środków trwałych według ustawy Art. 32 ust. 2. Przy ustalaniu okresu amortyzacji i stawki amortyzacyjnej uwzględnia się okres użyteczności ekonomicznej środka trwałego, na określenie którego wpływają m.in.: - liczba zmian, na których pracuje środek trwały - tempo postępu techniczno-ekonomicznego - wydajność środka trwałego (liczba godzin pracy, wielkość produkcji) - prawne lub inne ograniczenia czasu używania - cena sprzedaży netto pozostałości środka trwałego (wartość rezydualna)

Ujęcie środków trwałych według ustawy Art. 32 ust. 6. Amortyzacja uproszczona dla środków trwałych o niskiej jednostkowej wartości początkowej lub Odpisy zbiorcze Odpisy jednorazowe dla grupy środków trwałych zbliżonych rodzajem i przeznaczeniem

Ujęcie wartości niematerialnych wg ustawy Art. 3 (Słowniczek). Wartości niematerialne i prawne są to nabyte przez jednostkę, zaliczane do aktywów trwałych, prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania o przewidywanym okresie użyteczności ekonomicznej dłuższym niż rok, przeznaczone do używania na własne potrzeby jednostki, a w szczególności: autorskie prawa majątkowe, prawa pokrewne, licencje, koncesje, prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych oraz zdobniczych, know-how. Do wartości niematerialnych i prawnych jest zaliczana także nabyta wartość firmy oraz koszty zakończonych prac rozwojowych. Art. 33 ust. 1. Do wyceny wartości niematerialnych i prawnych oraz sposobów dokonywania od nich odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych stosuje się odpowiednio przepisy art. 31 ust. 2 i art. 32 ust. 1-4 i 6 (czyli zasady przewidziane dla środków trwałych)

Ujęcie wartości niematerialnych wg ustawy W bilansie (zarówno pod rządami ustawy, jak i MSSF) nie są wykazywane wytworzone we własnym zakresie znaki firmowe i towarowe, listy klientów, tytuły wydawnicze itp. pozycje W bilansie nie są wykazywane także wiedza, umiejętności i postawy pracowników Nakłady na szkolenia, podobnie jak na promocje i reklamę nie są uznawane za aktywa, lecz ujmowane bezpośrednio jako koszty w rachunku zysków i strat Pomijanie w bilansie składników, o których mowa w poprzednich akapitach skutkuje często dużą rozbieżnością miedzy wartością rynkową a wartością bilansową spółki Skłania to do pytania o sens bilansu jako wiarygodnej informacji o sytuacji finansowej i majątkowej jednostki gospodarczej

Trwała utrata wartości Art. 28 ust. 7. Trwała utrata wartości zachodzi wówczas gdy istnieje duże prawdopodobieństwo, że kontrolowany przez jednostkę składnik aktywów nie przyniesie w przyszłości w znaczącej części lub w całości przewidywanych korzyści ekonomicznych Uzasadnia to dokonanie odpisu aktualizującego doprowadzającego wartość składnika aktywów wynikająca z ksiąg rachunkowych do ceny sprzedaży netto, a w przypadku jej braku - do ustalonej w inny sposób wartości godziwej Art. 35c. W przypadku ustania przyczyny, dla której dokonano odpisu aktualizującego wartość aktywów, w tym z tytułu trwałej utraty wartości, równowartość całości lub odpowiedniej części uprzednio dokonanego odpisu aktualizującego zwiększa wartość danego składnika aktywów…