HISTORIA CZŁOWIEKA W KWADRANS

POWSTANIE ZDOLNEJ MAŁPY Zdolna małpa, czyli człowiek, należy do rzędu ssaków zwanych naczelnymi. Rząd ten wyłonił się prawdopodobnie z ssaków owadożernych (od nich pochodzą dzisiejsze ryjówki). U naczelnych następowało zwiększanie objętości mózgu i jego udoskonalanie. Żywiły się one głównie owocami, których zdobycie było trudniejsze niż pokarmu roślinożerców, więc mózg służył między innymi jako trójwymiarowa mapa otoczenia. Rozejście się człekokształtnych i małp nastąpiło w miocenie.

JUTRZENKA HOMINIDÓW Najstarszym znanym hominidem jest Orrorin tugenensis. Żył on przypuszczalnie w czasie, kiedy rozdzieleniu uległy linie rodowe prowadzące od goryla, obu gatunków szympansów i człowieka.

Orrorin tugenensis Wzrost: ? Masa ciała: ? Objętość puszki mózgowej: ? Występowanie: tereny obecnej Kenii Czas: około 6,1-5,8 mln lat temu

CZAS AUSTRALOPITEKÓW Poza najwcześniejszym gatunkiem Ardipithecus ramidus, australopiteki zalicza się na ogół do jednej z dwu grup – masywnych, o silnej budowie ciała, bądź gracylnych, o budowie delikatnej.

Ardipithecus ramidus Wzrost: 125cm Masa ciała: ok.60kg Objętość puszki mózgowej: 300–350 cm³ Występowanie: tereny obecnej Etiopii Czas: ok. 4,4 mln lat temu

AUSTRALOPITEKI MASYWNE Miały one mocną żuchwę i duże zęby. W odróżnieniu od innych australopiteków, które były wszystkożerne paranthropusy (a.masywne) były wyspecjalizowanymi roślinożercami żywiącymi się orzechami, bulwami i innymi twardymi częściami roślin.

Paranthropus Boisei Wzrost: ? Masa ciała: ? Objętość puszki mózgowej: 515 cm³ Występowanie: Afryka Wschodnia Czas: ok. 2,3-1,2 mln lat temu

WSPÓŁŻYCIE Niektóre z tych masywnych form żyły w tym samym czasie, co wczesne gatunki z rodzaju Homo. Czy wchodziły sobie w drogę, czy raczej się ignorowały? Nie wiemy. Jednak sądząc ze sposobu, w jaki szympansy reagują na pojawienie się innych naczelnych, najbardziej prawdopodobne wydaje się, że w razie kontaktu nie były przyjaźnie nastawione. Mogło to prowadzić do zniknięcia masywnych australopiteków, które okazały się ślepą uliczką ewolucji.

Australopithecus afarensis Wzrost: 140cm Masa ciała: 40 – 50kg Objętość puszki mózgowej: 500-600 cm³ Występowanie: tereny obecnej Etiopii i Tanzanii Czas: 7 mln - 1,3 mln lat temu

NARODZINY RODZAJU HOMO Z drugiej linii australopiteków (gracylnych) ok. 2,4 mln lat temu powstał rodzaj Homo. W owym czasie istniały dwa gatunki Homininae, których cechy stanowiły mieszaninę cech australopiteków i późniejszych rodzajów Homo.

Homo habilis Wzrost: 110 - 135 cm Masa ciała: 45 kg Objętość puszki mózgowej: 750 cm³ Występowanie: Afryka Wschodnia Czas: 2,5-1 mln lat temu

HOMO HABILIS – CZŁOWIEK ZRĘCZNY Potrafił on wytwarzać proste narzędzia kamienne (jak pięściaki) Znaleziska tych obrobionych kamieni pozwalają stwierdzić, iż jednego kamienia używano do obróbki drugiego. Używanie jednego narzędzia do zrobienia innego nosi nazwę obróbki wtórnej. Uważa się, że umiejętność obróbki wtórnej odróżnia rodzaj Homo od innych hominidów.

NARZĘDZIA ASZELSKIE Przed blisko 1,8 mln lat temu nastąpił kolejny okres globalnego ochłodzenia, a zarazem pojawiły się nowe rodzaje narzędzi, zwane aszelskimi. Cechuje je obustronna obróbka krawędzi, pozwalająca otrzymać ostrze. W tym samym czasie kopalnym pojawiają się także dwa nowe gatunki rodzaju Homo – H. ergaster i H. erectus.

Homo ergaster Wzrost: ok. 180 cm Masa ciała: 55kg Objętość puszki mózgowej: 800–900 cm³ Występowanie: Afryka Wschodnia Czas: 1,9–1,6 mln lat temu

Homo erectus Wzrost: ok. 180 cm Masa ciała: 55kg Objętość puszki mózgowej: od 800 do 1200 cm3 Występowanie: środkowo-wschodnia Afryka, zachodnia i wschodnia Azja Czas: 1,8 miliona lat temu

Oba gatunki wspinały się na drzewa mniej sprawnie od Homo habilis, który być może całe życie spędzał wśród drzew. W ciągu ostatniego pół miliona lat z niektórych form powstały dwa odrębne gatunki: Homo sapiens i H. neanderthalensis. W okresie między 800 a 100 tysiącami lat temu ewolucja człowieka uczyniła wielki skok, dając początek formie, którą możemy nazwać archaicznym Homo sapiens.

Homo neanderthalensis Wzrost: ok. 160cm Masa ciała: 75kg – 90kg Objętość puszki mózgowej: od 1370 do 1900cm 3 Występowanie: Europa Czas: ok. 400 000 do ok. 24 500 lat temu

NASI NAJBLIŻSI KUZYNI Jest to najbliższy nam gatunek. Cechuje je solidniejszy szkielet kończyn, wydatniejsze wały nadczołowe, większy nos i mniejsza część twarzowa. Tworzyli różnego rodzaju narzędzia. Neandertalczycy mieszkali w jaskiniach albo prowadzili koczowniczy tryb życia. Podczas swoich polowań wykorzystywali naturalne pułapki, takie jak urwiska lub bagna, w które wpędzali zwierzynę.

MY SAMI Istnieje kilka teorii mających objaśnić powstanie człowieka współczesnego. Jedna z nich głosi, że w różnych częściach Afryki, Eurazji i być może Australii wcześniejsze Hominiae niemal równocześnie przekształciły się w populacje geograficzne dzisiejszego Homo sapiens. W kolejnej, często określanej jako ,,Pożenanie z Afryką”, twierdzi się, że człowiek dzisiejszy powstał z jakiejś populacji Homo około 200-100 tysięcy lat temu, prawdopodobnie gdzieś we wschodniej Afryce.

Homo sapiens fossilis (Człowiek z Cro-Magnon) Wzrost: ok. 180 cm Masa ciała: 60 – 75kg Objętość puszki mózgowej: 1600 cm Występowanie: Europa Czas: 43 tys. lat p.n.e – 10 tys. lat p.n.e

Homo sapiens Wzrost: 150-185cm Masa ciała: 50-80kg Objętość puszki mózgowej: od 1000 do 2000 cm3 Występowanie: obecnie na wszystkich kontynentach Czas: współcześnie

KONTROWERSYJNE KRZYŻOWANIE Najwięcej sporów wywołuje pytanie: czy współcześni ludzie utrzymywali stosunki seksualne z innymi gatunkami Homo spotykanymi na drodze migracji? Różnice między H. sapiens a neandertalczykami nie są większe niż między dwoma podgatunkami szympansów, a między H. erectus tylko nieco większe. Z czysto biologicznego punktu widzenia formy te są bardzo bliskie i wytwarzanie płodnych mieszańców było bardzo prawdopodobne. Mogły jednak istnieć bariery kulturowe i behawioralne. Jedno z badań wykazuje, że każdy Europejczyk ma w sobie ok. 4% genów neandertalczyka, jednakże nie są to informacje zupełnie pewne.

ZRYWY W EWOLUCJI CZŁOWIEKA Ewolucjonista Stephen Jay Gould zasugerował, że proces ewolucji człowieka przypominał raczej ,,szarpaninę”, którą dobrze oddaje metafora krzewu, nie zaś drabinę prowadzącą do doskonałości. Jak już widzieliśmy, ewolucja człowieka wydaje się składać z szeregu ,,zrywów”, w trakcie których dokonywało się wiele istotnych zmian. Według Goulda ich przyczyną było nierównomierne tempo rozwoju różnych części ciała, określane jako heterochronia. Człowiek po osiągnięciu dojrzałości seksualnej zachowuje wiele cech właściwych młodym małpom człekokształtnym, między innymi większy stosunek masy mózgu do masy ciała i małe kły.

KONIEC DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ Wykonanie: Maria Robaczewska IId Karolina Andrzejewska IIc Źródła: ,,Histroia Życia. Od początków do dzisiaj i teraz” Richard Southwood ,,Skąd przychodzisz, Adamie?” Josef Kleibl ,,Wikipedia, wolna encyklopedia” ,,WIRED SCIENCE” DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ