Środki stylistyczne

SKŁADNIOWE ŚRODKI STYLISTYCZNE

Apostrofa – bezpośredni, często uroczysty zwrot do adresata (Boga, ojczyzny, pojęcia, rzeczy) stosowany w utworach poetyckich i w przemówieniu w celu wywołania odpowiedniego nastroju, np. Nie bądź bezpieczny, poeta pamięta; Oddzielili cię syneczku… Antyteza – zestawienie w wypowiedzi dwu przeciwstawnych myśli, np. Świat im w oczach zanikał… Nastały złe dreszcze. I już świata nie było, a trwali gdzieś jeszcze… Rzekł jeden: „Noc nadchodzi!” – A drugi rzekł: „Dnieje!”- Tak zmarli jednocześnie obydwaj Macieje.

Pytanie retoryczne – pytanie, które nie wymaga odpowiedzi, ponieważ jest ona oczywista lub niemożliwa do udzielenia; wypowiedź podkreśla uczucia, ożywia opis, np. Kochasz ty dom, rodzinny dom, Co wpośród burz, w zwątpienia dnie, Gdy w duszę ci uderzy grom, Wspomnieniem swym ocala cię?

Odmiany w zakresie kompozycji Anakolut – odstąpienie od składniowej poprawności, np. Otwórz oczy, to jesteś tryskającym powietrzem zdrój żywy Inwersja – figura, która polega na zamianie naturalnego szyku w zdaniu, nadaje wypowiedzi ton uroczysty albo podkreśla jedno ze słów, np. Chcąc być widzem wielkich bojów, Już u zwierzyńca podwojów Król zasiada

Odmiany w zakresie kompozycji Elipsa – opuszczenie w tekście wyrazu lub wyrazów, których można się domyślić na podstawie kontekstu lub sytuacji; służy naśladowaniu mowy potocznej, np. Raptem – bombowce. I już kucają na dachy, sypią bomby. Już ich nie ma. Już są. Dalsze. Bliższe. Już wlatują w barokową. My też. One na oślep. My też. My to ja. Z drugim. Jak ja. My. We dwóch. Tu. Tylko. Ni stąd, ni siąd. Bo już. Są! Wpadliśmy. Do jednoczegoś piętrowego…

Powtórzenie Anafora – powtórzenie tego samego wyrazu, zwrotu lub zdania na początku wersów lub strof, np. Czekają wieczór dzieci, Czekają drugi, trzeci, Czekają tydzień cały; Nareszcie zapomniały

Powtórzenie Epifora - powtórzenie tego samego wyrazu, zwrotu lub zdania na końcu wersów lub strof, np. I niebo jak biała Niagara. I drogę jak biała Niagara. I pamięć jak biała Niagara. O tobie jak biała Niagara.

Powtórzenie Paralelizm – powtarzanie struktury składniowej, np. porzucić pług porzuć ziemię otwórz oczy Do powtórzeń składniowych zaliczamy również refren – strofę lub wers powtarzające się w stałych miejscach.

Wymienne stosowanie różnych typów zdań – zdania dłuższe przeważają w narracji i rzeczowych opisach. Zdania krótkie, równoważniki zdań występują często w żywej akcji, w opisach dynamicznych, uwydatniają uczucia. Zestawienie zdań krótkich i długich wprowadza ładunek ekspresji. Wykrzyknienie – konstrukcja składniowa (wyraz, często wykrzyknik lub wołacz, albo grupa wyrazów), w której mówiący podkreśla swoją postawę uczuciową, np. O rety! Tam do licha! Super!

Przerzutnia – przeniesienie części zdania z jednego wersu do następnego, w celu uwydatnienia słowa lub grupy słów; urozmaica tok rytmiczny wiersza, np. Barwy za słońca są. A ono nie ma Żadnej osobnej barwy, bo ma wszystkie. I cała ziemia ma poemat, A słońce nad nią przedstawia artystę.

LEKSYKALNE ŚRODKI STYLISTYCZNE

Peryfraza (inaczej omówienie) polega na zastąpieniu wyrazu przez szereg innych, które byłyby jego równoważnikiem znaczeniowym. Charakterystyczną peryfrazą posłużył się Mickiewicz: Drugi stambulskie oddycha gorycze Lub pije chińskich ziół ciągnione treści. Eufemizm– wyraz lub peryfraza zastępująca słowo lub zwrot, które ze względu na tabu kulturowe czy religijne, na zabobon, na cenzurę lub autocenzurę (polityczną lub obyczajową), czy też na normy towarzyskie, pruderię, współczucie (empatia), poprawność polityczną, delikatność, uprzejmość, dobre wychowanie mówiącego nie może lub nie powinno być używane.

Epitet – wyraz (najczęściej jest nim przymiotnik) określający rzeczownik: "brzydkie kaczątko", "słodki całus" ,"zły bandyta", epitet jest również środkiem poetyckim. Porównanie Archaizm - wyraz, konstrukcja składowa lub związek wyrazowy, który wyszedł z użycia. Archaizmy to także wyrazy w formie przestarzałej, które są jeszcze używane, lecz postrzegane jako dawne. Te z kolei nazywamy anachronicznymi, np. waćpan - dawny zwrot grzecznościowy (skrót od "waszmość pan") powała - sufit, pułap

Hiperbola (gr. hyperbola, łac. superlatio, pol Hiperbola (gr. hyperbola, łac. superlatio, pol. wyolbrzymienie) – zabieg stylistyczny polegający na wyolbrzymieniu, przejaskrawieniu cech przedmiotów, osób, zjawisk. Może dotyczyć ilości, rozmiaru, stosunku emocjonalnego, przyczyny, znaczenia lub skutku. Stosowany dla wywarcia mocnego wrażenia, spotęgowania ekspresji. Hiperboli używa się również w mowie potocznej, np. gigantyczny zamiast duży, Powtarzałem ci to tysiąc razy!.

SŁOWOTWÓRCZE ŚRODKI STYLISTYCZNE

Neologizm (z gr. νεος + λογός - nowe słowo) – znak językowy tworzony najczęściej z potrzeby nazwania rzeczy lub zjawisk dotąd nie występujących w rzeczywistości danego języka. Zgrubienie (augmentativum) - wyraz utworzony za pomocą odpowiedniego formantu oznaczającego rzecz albo osobę większą od nazywanej wyrazem podstawowym. Zgrubienie może oznaczać pogardliwy stosunek do omawianego obiektu, szczególnie, kiedy wiąże się ze zmianą rodzaju, np. baba → babsko.

Zdrobnienie (deminutivum) - wyraz utworzony za pomocą odpowiedniego formantu oznaczającego rzecz albo osobę mniejszą od nazywanej wyrazem podstawowym. Zdrobnienie oznaczać może też pozytywny (lub pogardliwy) stosunek do omawianego obiektu Zdrobnienia są także środkiem stylistycznym i mają często mocne zabarwienie emocjonalne (przeważnie pozytywne, czasem ironiczne): wielkość: kot → kotek, stosunek pozytywny: usta → usteczka, stosunek pogardliwy: bunt → buncik, stosunek pozytywny: Karolina → Karolinka.

FONETYCZNE ŚRODKI STYLISTYCZNE

Onomatopeja – naśladowanie za pomocą środków językowych głosów i odgłosów otaczającej rzeczywistości, np. miau, kukuryku, ćwierkać, świstać, zgrzytać. Eufonia – przyjemne brzmienie wypowiedzi, kształtowane przez zestawienie głosek i unikanie połączeń trudnych do wymówienia Rym – powtórzenie jednakowych lub podobnych układów brzmieniowych w zakończeniach wyrazów zajmujących ustaloną pozycję w obrębie wersu (w poezji) lub zdania (w prozie). Aliteracja – powtórzenie jednakowych głosek w sąsiadujących ze sobą wyrazach w tekście lub na początku kolejnych wersów.

Rytm - źródłem rytmu w wierszu jest powtarzalność (wiersz wolny nie posiada rytmu).

Koniec