„Posłuchajcie opowieści o Alku, Rudym, Zośce i kilku innych cudownych ludziach, o niezapomnianych czasach 1939-1943 roku, o czasach bohaterstwa i grozy.” Tak rozpoczyna się utwór Aleksandra Kamińskiego pt: „Kamienie na szaniec”. Jest to fragment historii poruszający aktualną w tamtych dniach problematykę wojennej zawieruchy i walki z okupantem. Trzech przyjaciół - Jan Bytnar, Aleksy Dawidowski i Tadeusz Zawadzki – kończą warszawskie liceum im. S. Batorego. Zdali maturę - przed nimi studia, realizacja życiowych planów. Są wakacje 1939 roku, przyjaciele z upodobaniem oddają się górskim wędrówkom. Wszyscy należą do 23. Warszawskiej Drużyny Harcerskiej. Jesienią wybucha wojna. Ani jeden z ich nie ma wątpliwości, gdzie jest ich miejsce i jakie mają obowiązki. W okupowanej przez Niemców Warszawie prowadzą walkę konspiracyjną w ramach Małego Sabotażu, potem walczą w Grupach Szturmowych. Przyjmują pseudonimy: Zośka, Rudy, Alek. Powieść jest wstrząsającym dokumentem poświęcenia, oddania i patriotyzmu młodych Polaków. Rudy, Alek i Zośka oraz wielu ich przyjaciół ginie w obronie niepodległej Polski. Oddają życie ofiarnie i bez protestów, nie mają wątpliwości, że trzeba walczyć. Stanowią wzór wzajemnego oddania i przyjaźni - organizują Akcję pod Arsenałem, by odbić Rudego z rąk Gestapo, a on sam, mimo nieludzkich tortur, nie wydaje nazwisk kolegów. Trzej główni bohaterowie książki giną: Rudy zamęczony przez Gestapo umiera niemal na rękach swoich kolegów, którzy odbili go w Akcji pod Arsenałem. Alek - ranny w czasie tej akcji umiera prawie jednocześnie z Rudym. Od tego czasu Zośka nie może sobie znaleźć miejsca. Pisze pamiętnik, bliscy mają nadzieję, że uda mu się przeboleć śmierć przyjaciół. Jednak i on ginie - jako jedyny w akcji pod Sieczychami.

Rodzaj literacki ,,Kamienie na szaniec” są utworem epickim, ponieważ: występuje dwóch narratorów: -pierwszy z nich używa formy gramatycznej „my” i należy do środowiska Szarych Szeregów. Podobnie jak bohaterowie utworu, uczestniczy w wydarzeniach, o których opowiada i jest elementem świata przedstawionego. Nie zachowuje wobec swoich relacji dystansu i jest prawie niewidoczny; -drugi narrator jest świadkiem wydarzeń, które relacjonuje i ma do nich pewien dystans, który uwidacznia się w komentarzach. Dodatkowo zaznacza swoją obecność, oceniając opisywane sytuacje i załączając komentarze, które nie dotyczą rzeczywistości literackiej, występuje świat przedstawiony, bohaterowie i zdarzenia realistyczne.

Gatunek literacki Utwór Kamińskiego zaliczany jest do literatury faktu, nie ma w nim fikcji literackiej. Autor stworzył wiarygodną relację głównie o ludziach, których znał osobiście, i o wydarzeniach, w których uczestniczył sam lub poznał ich przebieg z relacji świadków. Wszelkie przedstawione przez niego fakty zostały zweryfikowane przez historyków, nawet w najdrobniejszych szczegółach. Dlatego opowieść ma cechy powieści autobiograficznej. Książka powstawała „na gorąco”, bezpośrednio pod wpływem przeżytych wypadków (cechy reportażu). Kamienie na szaniec łączą cechy opowieści, reportażu i elementy gawędy harcerskiej. Charakteryzuje je luźna kompozycja i afabularny układ treści.

Świat przedstawiony Czas akcji : 1939 czerwiec - 20 sierpnia 1943 Miejsce akcji : okupowana Warszawa Bohaterowie : Zośka , Alek, Rudy Wątki: -służba ojczyźnie - przyjaźń chłopców

Jan Bytnar (Rudy) Główny bohater, postać autentyczna, członek podziemnej organizacji Wawer, dowódca plutonu. Należał również do harcerskiego zastępu „Buki”, gdzie sprawował funkcję kucharza i był twórcą odznaki dla drużyny. Rudy był urodzonym intelektualistą, systematyczny, opanowany, oddawał się głębokim rozmyślaniom i refleksjom na temat rzeczywistości. Jego głównymi cechami charakteru były ; wielka odwaga, niezłomność i upór. Dążył do wytyczonych przez siebie celów. Był ambitny i starał się pokonywać własne słabości. Posiadał przeróżne talenty artystyczne, „Chłopiec miał piegowatą twarz i rudawe włosy. Cała istota Rudego ześrodkowała się w jego oczach i czole, odzwierciedlając wybitną inteligencję”. Ginie na skutek ran odniesionych przez katowanie przez gestapowców.

Tadeusz Zawadzki (Zośka) ,,Został (…) obdarzony niemal dziewczęcą urodą. Delikatna cera, regularne rysy, jasnoniebieskie spojrzenie i włosy złociste, uśmiech zupełnie dziewczęcy, ręce o długich subtelnych palcach…”. Zośka był człowiekiem wrażliwym i uczuciowym. Miał wyjątkowe zdolności i odznaczał się wybitną inteligencją. Czego się nie tknął – wszystko układało się pomyślnie. Prowadził notatki, w których zapisywał swoje myśli i uczucia. Był urodzonym organizatorem i przywódcą. Należał do organizacji Wawer. W czasie Małego Sabotażu przewodniczył w wielu akcjach. Był bardzo pomysłowy. Bił rekordy w rysowaniu "kotwic" na murach. Był to symbol Polski Walczącej. W czasie pracy odznaczał się dużym opanowaniem i spokojem. Rozplanowywał szczegółowo każdą akcję. Zginął śmiercią żołnierską w akcji pod Sieczychami.

Aleksy Dawidowski (Alek) ,, Alek był dryblasem. Wysoki, szczupły o niebieskich oczach i płowej czuprynie.” Alek był wysokim i zawsze uśmiechniętym młodzieńcem. Błękitne oczy i blond włosy były świetną oprawą jego wspaniałej i niebanalnej powierzchowności. Nie potrafił patrzeć na czyjąś krzywdę i chętnie wszystkim pomagał. Dzięki temu zyskał sobie wielu przyjaciół, którzy cenili go i wiedzieli, że można było na nim polegać. Aktywny działacz Małego Sabotażu, a potem żołnierz Szarych Szeregów. Przed wybuchem II wojny światowej należy do zespołu „Buków”. Zginął śmiercią bohatera, raniony podczas odbijania Rudego z rąk gestapo, oddając życie za przyjaciela.

Akcje dywersyjne - rysowanie kotwic na murach, - malowanie haseł np. ,,Tylko świnie siedzą w kinie,” - wieszanie flag polskich, a zrywanie niemieckich, - zerwanie płyty niemieckiej z pomnika Mikołaja Kopernika, - wybijanie szyb ze zdjęciami Niemców, - podkładanie gazów do sklepów niemieckich.

Geneza utworu Z genezą utworu A. Kamińskiego związane są prawdziwe wydarzenia z czasu II Wojny Światowej wraz ze słynną akcją pod Arsenałem (26 marca 1943r). Wtedy to odbito Rudego, którego jednak nie udało się uratować - zmarł w marcu 1943 roku. W tym samym dniu zmarł Alek, ranny w brzuch podczas tej akcji. Relacje o tych wydarzeniach otrzymał Kamiński od bezpośrednich uczestników akcji. Zośka długo nie mógł otrząsnąć się po śmierci Rudego i Alka. Napisał pamiętnik, który był inspiracją do napisania książki.

Skąd pomysł na tytuł? Autor zaczerpnął tytuł z wiersza Juliusza Słowackiego pt: „Testament mój”. Wiersz ten Słowacki pisał, gdy Polska był a pod zaborami. Miał świadomość, że odzyskanie niepodległości wymaga ofiar. Wiedzieli też o tym chłopcy z konspiracji. Byli spadkobiercami testamentu Słowackiego i wypełnili go. Utwór Słowackiego stanowił inspirację dla Zośki. Załamany po śmierci Alka i Rudego wyjechał na wieś i tam spisał pamiętnik. Wspomnieniom tym nadał tytuł "Kamienie rzucone na szaniec". Gdy dowiedział się, że Aleksander Kamiński chce napisać o jego przyjaciołach książkę, poprosił, by właśnie tak brzmiał jej tytuł.

Sylwia Wąs, Małgorzata Święch Dziękujemy za uwagę ! Sylwia Wąs, Małgorzata Święch