Prawidłowe kształtowanie mowy jest fundamentem wychowania człowieka. M.Sovak

"Mowa to czynność złożona, w której realizację - poza sferą słuchową - zaangażowanych jest wiele struktur mózgowych kierujących oraz scalających pracę układów anatomicznych i funkcjonalnych biorących bezpośredni udział w odbiorze i nadawaniu mowy".                                                     H.Nartowska        

Mowa nie jest umiejętnością wrodzoną Mowa nie jest umiejętnością wrodzoną. Człowiek nabywa te umiejętność w ciągu całego swojego życia  w kontaktach z ludźmi. Prawidłowe kształtowanie się i rozwój mowy dziecka jest podstawą w kształtowaniu  i rozwoju jego osobowości. Dzięki rozumieniu poznaje otaczający je świat, a dzięki umiejętności mówienia potrafi wyrazić swoje spostrzeżenia, pragnienia, uczucia oraz przeżycia. Kształtowanie się mowy dziecka ma ścisły związek z jego rozwojem społeczno - emocjonalnym. Częste kontakty werbalne z otoczeniem bogacą słownictwo, uczą prawidłowych zasad gramatycznych, właściwego posługiwania się melodią, akcentem i rytmem wypowiedzi.

Tempo przyswojenia przez dziecko mowy i języka ojczystego jest różne Tempo przyswojenia przez dziecko mowy i języka ojczystego jest różne. Pierwsze wyrazy pojawiają się w pierwszym lub drugim roku życia, ale w niektórych przypadkach rozwój ten może być opóźniony.

Okresy kształtowania się rozwoju mowy

Okresy rozwoju dziecka Okres kształtowania mowy Dźwięki Słownictwo forma wypowiedzi Okres prenatalny Etap przygotowawczy         0 – 9 miesiąca życia płodowego     Rozwój mózgu oraz narządów mowy ( nadawania i odbioru) Okres niemowlęcy Okres melodii  (sygnału apelu)   0 – 1 roku życia - głużenie -  gaworzenie - echolachia a e i m b p d t     - krzyk, - płacz

Okres poniemowlęcy Okres wyrazu             (sygnału jedno- klasowego) 1- 2 rok życia o u a e y p b m t d n l k ś ć    Wypowiedzenia: - jednoczłonowe - wyraz- zdanie - pseudo zdanie Okres zdania (sygnału dwuklasowego) 2 –3 rok życia a o u e y ę ą p b m w f p b m w f s z c t d n i r ś ź ć k g x s z c   ń 800- 1500 wyrazów:   -rzeczowniki  -czasowniki      -przymiotniki         -liczebniki         -przyimki         -spójniki         -zaimki   -przysłówki    - wypowiedzenia dwuczłonowe  - zdanie z podmiotem  i  orzeczeniem  - zdania: oznajmujące,   rozkazujące,   pytające,   wykrzyknikowe Okres przedszkolny Okres swoistej mowy dziecięcej                    (swoistych form językowych) 3 – 7 rok życia s z cz   r     wymowa opanowana 3500 a nawet 7000 wyrazów  (w zależności od środowiska wychowawczego) Pełna umiejętność budowania wypowiedzi  i posługiwania się formami, które obowiązują.

Podział wg Leona Kaczmarka I. okres melodii → od urodzenia do 1 roku życia II. okres wyrazu → od ukończenia 1 do 2 roku życia III. okres zdania → od ukończenia do 3 roku życia IV. okres swoistej mowy dziecięce → od ukończenia 3 do 7 roku życia

Wymawiane głoski u progu przedszkola - wiek ok. 3 lat (Kaczmarek): wszystkie samogłoski: i y e ę a o ą u spółgłoski: wargowe twarde i zmiękczone: p b p’ b’ m m’ wargowo-zębowe twarde i zmiękczone: f v f’ v’ środkowo-językowe: ś ź ć dź ń tylnojęzykowe zwarte twarde i zmiękczone: k g k’ g’ szczelinowa twarda: ch przedniojęzykowe zębowe zwarte: t d i półotwarta: n przedniojęzykowe dziąsłowe półotwarte: l l’ półsamogłoski: ł i j

U sześciolatków mowa powinna być już opanowana pod względem dźwiękowym U sześciolatków mowa powinna być już opanowana pod względem dźwiękowym. Zdarza się jednak, że dziecko nie potrafi jeszcze wymawiać głosek: sz,  ż (rz),  cz,  dż, r. Dziecko siedmioletnie powinno  wymawiać wszystkie głoski prawidłowo. Jednak i w tym wypadku okres ten może  przedłużyć się (rozwój bywa  wówczas nieco opóźniony). Opóźnienie to przejawia się najczęściej w nieumiejętności wymawiania takich głosek, jak: r, sz, ż(rz), cz, dż, rzadziej innych.

Dziecko wstępujące do szkoły porozumiewa się już swobodnie z otoczeniem w mowie potocznej. W wieku szkolnym następują jednak dalsze zmiany ilościowe i jakościowe w rozwoju mowy, pojawiają się nowe jej formy i rodzaje. W związku z nauką czytania i pisania wysubtelnia się słuch fonematyczny dziecka. To zapewnia coraz szybszą i sprawniejszą analizę słuchową dźwięków mowy oraz wzrokową analizę znaków graficznych.

Słuch fonematyczny według I Słuch fonematyczny według I. Styczek oznacza „umiejętność rozróżniania najmniejszych elementów składowych wyrazów czyli fonemów”, oznacza to ,że dziecko potrafi odróżnić głoskę ”a” od głoski ”e”. Umiejętność ta umożliwia też rozróżnianie wyrazów, które zbudowane są z fonemów danego języka

W okresie tym dzieci tworzą wiele form nie używanych przez dorosłych W okresie tym dzieci tworzą wiele form nie używanych przez dorosłych.  Jest to jednak tylko nieudolne naśladownictwo mowy otoczenia,  a nie zamierzona twórczość. Neologizmy czasem są wspólne większej liczbie dzieci, często jednak bywają właściwe tylko danemu dziecku. np. zakluczyć drzwi – zamknąć drzwi na klucz

Po 6-7 roku życia dobiega końca tzw Po 6-7 roku życia dobiega końca tzw. okres krytyczny dla rozwoju mowy, co oznacza, że teraz mowa może być już co najwyżej korygowana, ale już nie kształtowana. Proces rozwoju mowy ulega spowolnieniu, w końcu wygasa, a wszelkie konsekwencje zakłóceń czy zaniedbań we wcześniejszym okresie życia będzie teraz o wiele trudniej wykorzenić. Przez całe życie człowiek dodaje nowe wyrazy do swojego słownictwa, ale jest mało prawdopodobne, by był w stanie zmienić przyswojone wcześniej zasady gramatyki. (J.Aitchison)

Stan wymowy uzależniony jest od: ogólnego rozwoju dziecka, jego systemu nerwowego, aparatu słuchowego, sprawności narządów mowy. Mowa dziecka zależy od wyżej wymienionych czynników, ale także w dużej mierze od sytuacji w jakiej dziecko znajduje się w danym momencie oraz od atmosfery panującej w domu rodzinnym. Błędy wymowy charakterystyczne dla danego wieku są dowodem normalnego rozwoju dziecka. Dają się usunąć przez codzienną pracę mięśni narządów mowy oraz rozwijanie wrażliwości słuchowej dziecka.

Rodzaje zaburzeń mowy najczęściej występujących u dzieci 6-7 letnich:

Największą grupę wad wymowy spotykanych w szkole na etapie nauczania początkowego stanowią wady artykulacyjne zwane dyslalią. Jest to nieprawidłowość w wymawianiu jednej głoski, wielu głosek, a nawet niemal wszystkich głosek wyrazu. Wymowa jest wtedy niewyraźna, mało zrozumiała. Dyslalia obejmuje także: - opuszczanie dźwięków, np. krowa – kowa, stołek – tołek, - brak głosek miękkich, np. pies- pes, - zmiękczanie głosek, np. szczotka – ściotka, - mowę bezdźwięczną, np. woda – fota, żaba – szapa, mowę nosową (najczęściej spowodowaną rozszczepem podniebienia).

Drugim co do częstotliwości występowania u dzieci rodzajem zaburzenia mowy jest jąkanie. Najogólniej mówiąc, jąkanie polega na zaburzeniu koordynacji narządów: oddechowego, artykulacyjnego i fonacyjnego. Obserwuje się wzmożone napięcie mięśni związanych z aktem mowy, np. wiązadła głosowe zaciskają się, zachodzą jedno na drugie, głos wydobywa się z trudem.

Najczęściej spotykane wady wymowy u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym: ·  SEPLENIENIE MIĘDZYZĘBOWE Podczas realizacji głosek: s, z, c, dz lub sz, rz, cz, dż lub ś, ź, ć, dź język jest wsuwany między zęby. ·  SEPLENIENIE BOCZNE Podczas realizacji głosek: s, z, c, dz lub sz, rz, cz, dż lub ś, ź, ć, dź język jest ułożony niesymetrycznie i strumień powietrza uchodzi prawą bądź lewą stroną. ·  SEPLENIENIE PROSTE Dotyczy głosek: s, z, c, dz lub sz, rz, cz, dż lub ś, ź, ć, dź, mogą one być zastępowane np. szkoła=skoła lub śkoła; czapka=capka lub ćapka.

KAPPACYZM I GAMMACYZM głoski k oraz g zastępowane są odpowiednio przez głoski t oraz d, np. kot = tot. MOWA BEZDŹWIĘCZNA Zamiana p = b; t = d; f = w; s = z np. dom = tom, woda = foda, koza = kosa, kura = góra. RERANIE nieprawidłowa realizacja głoski r. NOSOWANIE nosowe brzmienie głosek ustnych (wrażenie kataru, zatkanego nosa).

BIBLIOGRAFIA: Kaczmarek L. ,Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1977 Logopedia, I. Styczek, Warszawa 1979 Opracowała: Logopeda Marta Stokowska