Wpływ systemu rentowego i orzecznictwa na aktywność zawodową osób z niepełnosprawnościami Aleksander Waszkielewicz Komisja Ekspertów ds. Osób z Niepełnosprawnością przy RPO Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego Debata „Rynek pracy dla osób z niepełnosprawnościami” Warszawa, 31 stycznia 2013 r.

Konwencja a system wsparcia Prawo do odpowiedniego poziomu życia (art. 28 ust. 1) i pomocy socjalnej (ust. 2). Pomoc państwa m.in. o charakterze kompensacyjnym – pokrywanie zwiększonych wydatków (art. 28 ust. 2 lit. c). Prawo do pracy, z której można się utrzymać, prawo do pracy w otwartym środowisku pracy (art. 27 ust. 1). Prawo do powrotu do pracy (art. 27 ust. 1 lit. e) i prawo do pierwszego wejścia na rynek pracy (pośrednio z art. 27 ust. 1). Każdy jest – co do zasady – zdolny do pracy (pośrednio z art. 3 lit. a).

Potrzeby w kontekście systemu wsparcia (rentowego) Kompensowanie wyższych kosztów funkcjonowania związanych z niepełnosprawnością, podjęcie pracy zwykle je zwiększa. Wsparcie posiadanej zdolności do pracy – uzupełnienie potencjalnie ograniczonych przychodów z pracy (np. niepełny wymiar pracy, mniejsza wydajność, trudności w zdobyciu wysokich kwalifikacji). Większe problemy w znalezieniu pracy, zwłaszcza w małych miejscowościach, w tym dłuższy czas poszukiwania zatrudnienia. Większa potrzeba i intensywność korzystania z usług ochrony zdrowia, konieczność rehabilitacji społecznej. Przeciwdziałanie ubóstwu.

Kryteria wsparcia obecnego systemu rentowego Niepełnosprawność nie wymaga wsparcia. Problemy takie jak: wyższe koszty funkcjonowania, trudności w znalezieniu pracy, potrzeba uzupełniania przychodów z pracy nie są adresowane. Wspierane są tylko osoby niezdolne do pracy.

Orzecznictwo na cele rentowe (1/2) Niezdolność to pracy to brak możliwości podjęcia pracy w ogóle (całkowita ndp) lub tylko poniżej kwalifikacji (częściowa ndp). Orzekanie niezdolności do pracy (zamiast zdolności do pracy) – skupianie się na deficytach, utrwalanie stereotypów. Podjęcie pracy (nawet historyczne) oznacza zdolność do pracy i utratę prawa do renty. „Trudna” niepełnosprawność (utrata ręki, poruszanie się na wózku, dysfunkcja wzroku lub słuchu), jeśli nie uniemożliwia pracy (na przykład umysłowej), nie daje prawa do renty.

Orzecznictwo na cele rentowe (2/2) Brak mierników niezdolności do pracy, regulacje niedookreślone i miękkie, miejscami sprzeczne – nieprzewidywalność systemu. Orzecznicy (lekarze) nie oceniają czynników medycznych tylko ekonomiczne (niezdolność do pracy). Czasowość orzeczeń. Mała „ziarnistość”, stopniowalność orzeczeń. Wielość systemów rentowych i orzecznictwa. Duży udział orzeczeń kwestionowanych przez sądy powszechne.

Wpływ na rynek pracy Zjawisko pułapki świadczeniowej – bierność zawodowa świadczeniobiorców z obawy przed utratą świadczeń. Racjonalny wybór: ograniczone, pewne świadczenie może być oceniane jako lepsze niż potencjalnie wyższe, bardzo niepewne wynagrodzenie za pracę. Pracują hazardziści. Pracujący nie mają dostępu do innych elementów systemu wsparcia z powodu kryterium dochodowego. System zamiast zachęcać do pracy, usuwa z rynku pracy i spycha na margines i w ubóstwo.

Propozycja reformy systemu wsparcia Wzorem innych krajów zamiast obecnego systemu (renty, dodatek pielęgnacyjny, świadczenia opiekuńcze, system rehabilitacji, ulga podatkowa, pomoc społeczna, inne świadczenia): stała „renta z tytułu niepełnosprawności” kompensująca wyższe koszty funkcjonowania, „renta wspierająca pracę” uwarunkowana stopniem zdolności do pracy, kompensująca ograniczoną możliwość generowania przychodów z pracy, wygaszana przez wzrost przychodów, zasiłek dla bezrobotnych (świadczenie wygasające).

Dziękuję za uwagę Aleksander Waszkielewicz Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego mejl Aleksander.Waszkielewicz@firr.org.pl tel. 508 21 33 22 WWW www.firr.org.pl