Zasady psa i ppsa Podmioty psa Copyright by Dariusz R. Kijowski Wykład III Zasady psa i ppsa Podmioty psa Copyright by Dariusz R. Kijowski

Zasady psa zasada rzetelnego postępowania – prawo do sprawiedliwego procesu sądowego Prawo do sprawiedliwego procesu sądowego (dalej „SPS”) to elementarna część zasady demokratycznego państwa prawnego Zapewnienie prawa do SPS to zobowiązanie każdego sygnatariusza EKPC i państwa członkowskiego UE Na prawo do SPS składa się: prawo dostępu do sądu, prawo do sprawiedliwej procedury sądowej i prawo do wyroku

prawo dostępu do sądu w sprawach administracyjnych prawo dostępu do sądu to: Stworzenie struktur niezawisłych i niezależnych organów, do których osoba poszukująca ochrony może się zwrócić o rozstrzygnięcie Ustanowienie stosownych procedur, w których ma przebiegać postępowanie Zaniechanie tworzenia materialnych i ekonomicznych barier uniemożliwiających lub istotnie utrudniających skorzystanie z dostępu do sądu

niezawisłość sędziów i niezależność sądów Niezawiśli sędziowie to sędziowie 1) profesjonalni, niezwiązani żadnymi wytycznymi w zakresie orzekania 2) podlegający tylko konstytucji i ustawom 3) nie ponoszący odpowiedzialności służbowej za działalność orzeczniczą 4) których nie można usunąć z urzędu inaczej, niż na drodze pozbawienia stanowiska orzeczeniem sądowym

niezawisłość sędziów i niezależność sądów Niezależne sądy to sądy: ustanowione przez ustawę orzekające w składach osób korzystających w zakresie orzekania z przymiotu niezawisłości podlegające nadzorowi ograniczonemu jedynie do nadzoru judykacyjnego sądów wyższej instancji oraz do spraw administracyjnych (zgodności czynności urzędowych z obowiązującym prawem i regulaminami sądowymi mające zapewnione przez władzę wykonawczą warunki organizacyjne i materialne do wykonywania wymiaru sprawiedliwości (nie muszą tego czynić organy kierujące sądami)

prawo do sprawiedliwej procedury jawność postępowania sądowego tajność narad sędziowskich nad orzeczeniami możliwość wypowiedzenia się przed sądem prawo do pomocy prawnej swobodna ocena dowódów – zasada prawdy materialnej wyłączenia ze składy sędziów, których udział w sprawie może budzić wątpliwości co do bezstronności sądu i możliwość wystąpienia o to każdej strony prawo do uzyskania wyroku w sprawie i jego publicznego ogłoszenia prawo do zaskarżenia orzeczenia wydanego w pierwszej instancji

Prawo do wyroku o zasadności żądania ochrony sądowej sąd rozstrzyga wyrokiem wyrok zapada po rozpoznaniu sprawy i w rozsądnym terminie wyrok rozstrzyga o wszystkich kwestiach zgłoszonych przez uprawnionego do skargi, w których sąd jest właściwy i władny orzekać nie narusza prawa do sądu ograniczenie się do orzeczenia formalnego, jeżeli stan sprawy sądowoadministracyjnej uniemożliwia merytoryczne jej rozstrzygnięcie

Zasady ppsa Zasada pomocy prawnej Art. 6. Sąd administracyjny powinien udzielać stronom występującym w sprawie bez adwokata lub radcy prawnego potrzebnych wskazówek co do czynności procesowych oraz pouczać ich o skutkach prawnych tych czynności i skutkach zaniedbań. Art. 244. § 1. Prawo pomocy obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego. Przyznawane jest na wniosek, w zakresie całkowitym lub częściowym

Zasady ppsa Zasada pomocy prawnej Art. 246. § 1. Przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej następuje: 1) w zakresie całkowitym - gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania; 2) w zakresie częściowym - gdy wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

Zasada pomocy prawnej § 2. Osobie prawnej, a także innej jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, prawo pomocy może być przyznane: 1) w zakresie całkowitym - gdy wykaże, że nie ma żadnych środków na poniesienie jakichkolwiek kosztów postępowania; 2) w zakresie częściowym - gdy wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania.

Zasady ppsa zasada sprawności procesu Art. 7. Sąd administracyjny powinien podejmować czynności zmierzające do szybkiego załatwienia sprawy i dążyć do jej rozstrzygnięcia na pierwszym posiedzeniu Zasadzie tej służą przepisy przewidujące sporządzenie wyroku z uzasadnieniem w 14 od ogłoszenia (141), rozpoznanie postępowania w trybie uproszczonym (119- 122, mediacje (115-118), umarzanie postępowania gdy jest zbędne (161 - po cofnięciu skargi lub bezprzedmiotowego)

Zasada sprawności procesu sądowego Strona może przeciwdziałać przewlekłości postępowania, korzystając ze środków prawnych przewidzianych w ustawie z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843). ocena zarzutu przekroczenia przez sąd rozsądnego terminu rozpoznania sprawy (przewlekłość postępowania) powinna uwzględniać przeciętny czas oczekiwania na rozpatrzenie sprawy w prawidłowo funkcjonującym sądzie (NSA GPP 1/04)

Zasady ppsa – zasada ochrony prawa przemiotowego Art. 8. Prokurator oraz Rzecznik Praw Obywatelskich mogą wziąć udział w każdym toczącym się postępowaniu, a także wnieść skargę, skargę kasacyjną, zażalenie oraz skargę o wznowienie postępowania, jeżeli według ich oceny wymagają tego ochrona praworządności lub praw człowieka i obywatela. W takim przypadku przysługują im prawa strony.

zasada ochrony prawa przemiotowego Sąd nie jest związany zarzutami i wnioskami skargi (orzeka w granicach sprawy, której skarga dotyczy – art. 134 PPSA) oraz każdym cofnięciem skargi (sąd uzna cofnięcie skargi za niedopuszczalne, jeżeli zmierza ono do obejścia prawa lub spowodowałoby utrzymanie w mocy aktu lub czynności dotkniętych wadą nieważności – 60).

Zasady ppsa – jawność rozpoznania Art. 10. Rozpoznanie spraw odbywa się jawnie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.  

Zasady ppsa – zasada jawności Rozpoznawanie spraw (art. 90) i ogłaszanie wyroków (139.2.) na posiedzeniach jawnych Organizacja społeczna, w zakresie swojej działalności statutowej, może brać udział w postępowaniu w przypadkach określonych w niniejszej ustawie (9) Udział w charakterze uczestnika może zgłosić (…) także organizacja społeczna, jeżeli sprawa dotyczy zakresu jej statutowej działalności (33 § 2)

Zasada jawności - wyjątki Np. Odmowa uwzględnienia wniosku, o udostępnienie przez IPN do wglądu kopii dotyczących wnioskodawcy dokumentów następuje w drodze decyzji administracyjnej (art. 31.1. ustawy o IPN - KŚZPNP), na którą przysługuje odwołanie do Prezesa IPN (art. 31.3.), a na decyzję Prezesa – skarga do SA (art. 32.3), którą sąd rozpoznaje niejawnie (art. 33.4.). Podobnie jest z decyzjami o odmowie wydania certyfikatu bezpieczeństwa i cofnięciu go (art. 48k ustawy o ochranie informacji niejawnych.

Zasada jawności - wyjątki Art. 96. § 1. Sąd z urzędu zarządza odbycie całego posiedzenia lub części przy drzwiach zamkniętych, jeżeli publiczne rozpoznanie sprawy zagraża moralności, bezpieczeństwu państwa lub porządkowi publicznemu, a także gdy mogą być ujawnione okoliczności objęte tajemnicą państwową lub służbową.

Zasada jawności - wyjątki § 2. Sąd na wniosek strony zarządza odbycie posiedzenia przy drzwiach zamkniętych, jeżeli wymaga tego ochrona życia prywatnego strony lub inny ważny interes prywatny. Postępowanie dotyczące tego wniosku odbywa się przy drzwiach zamkniętych. Postanowienie w tym przedmiocie sąd ogłasza publicznie.

Zasada prawdy materialnej Orzeczenie sądu ma być oparte o rzeczywisty stan rzeczy (sprawy) Podstawą orzekania – akta sprawy administracyjnej , chyba że organ nie dostarczył akt i odpowiedzi na skargę w ustawowym terminie (133.)  Sąd może z urzędu lub na wniosek stron przeprowadzić dowody uzupełniające z dokumentów, jeżeli jest to niezbędne do wyjaśnienia istotnych wątpliwości i nie spowoduje nadmiernego przedłużenia postępowania w sprawie (106.3)

Zasada prawdy materialnej Fakty znane z urzędu i powszechnie znane sąd bierze pod uwagę z urzędu (106.4) Sankcją naruszenia zasady – uchylenie orzeczenia W postępowaniu kasacyjnym – sąd nie prowadzi żadnego postępowania dowodowego - orzeka na podstawie akt I instancji

Zasady ppsa - zasada samodzielnego rozstrzygania zagadnień wstępnych To konsekwencja zasady prawdy materialnej Art. 11. Ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd administracyjny.

zasada samodzielnego rozstrzygania zagadnień wstępnych - wyjątki Art. 125. § 1. Sąd może zawiesić postępowanie z urzędu: 1) jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania administracyjnego, sądowoadministracyjnego, sądowego lub przed Trybunałem Konstytucyjnym 2) jeżeli ujawni się czyn, którego ustalenie w drodze karnej lub dyscyplinarnej mogłoby wywrzeć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy sądowoadministracyjnej; (…) W przypadku zadania pytania prawnego TK (124.1.5.) i do ETS – zawieszenie jest obligatoryjne (ale występowanie z pytaniami nie)

Zasada zaskarżalności orzeczeń wydanych w pierwszej instancji Wynika z art. 78 Konstytucji RP, przewidującej wyjątki określane ustawą i bezwzględnej zasady dwuinstancyjności postępowań sadowych (art. 176) Zdaniem doktryny wymaga, aby postępowanie toczyło się przed różnymi sądami, chociaż praktyka SN i TS wskazuje, że może być realizowana także przed tym samym sądem działającym w odmiennych składach o różnej liczebności

Zasada zaskarżalności orzeczeń wydanych w pierwszej instancji Wyroki wsa i postanowienia kończące postępowanie są zaskarżalne do NSA skargą kasacyjną (173), a wskazane w kilkunastu różnych przepisach ppsa oraz w art. 194 (10) postanowienia – zażaleniem Zaskarżalne postanowienia nie wymienione art. 194 PPSA to np. : odmowa dopuszczenia w charakterze uczestnika (33.2) o pozostawieniu nieuzupełnionego na wezwanie pisma procesowego bez rozpoznania (49.2.) odmowa przywrócenia terminu (86.3)

Zasada kontradyktoryjności (sporności, skargowości) W czystej wersji – obliguje sąd do działania wyłącznie na wniosek stron i pozycji biernej – gromadzenie i rozpoznanie materiału dowodowego uzależnione jest od aktywności stron Przed sądem występują strony o spornych interesach W ppsa obowiązuje w wersji ograniczonej – uruchomienie postępowania wyłącznie na wniosek uprawnionej strony, rozpoznanie – z zachowaniem uprawnień stron do inicjowania czynności sądu, ale przy równoczesnym zobowiązaniu sądu do rozpatrzenia zgodności z prawem działania administracji z własnej inicjatywy – obowiązuje zasada oficjalności.

Zasada równości stron Każda ze stron procesu ma w nim jednakowe możliwości wpływania na jego przebieg i jednakowe środki realizacji i ochrony swych interesów W psa tylko jedna ze stron – administrowany – może spowodować szczęcie postępowania; administrującemu nie służą żadne uprawnienia w tym zakresie, może jedynie zainspirować prokuratora Doktryna i orzecznictwo sądowe (łącznie z TK) konsekwentnie odmawiają organom administrującym występowania w imieniu państwa lub j.s.t. do SA ze skargą w sprawie, w której występowały równocześnie jako podejmujące akt uchylony lub zmieniony następnie w postępowaniu odwoławczym (są zamiary zmiany ustaw)

Zasada równości stron W toku postępowania organ administracji i jednostka są równoprawni – naruszenie zasady równego traktowania wystarcza do uchylenia orzeczenia przez NSA, a nawet może prowadzić do nieważności postępowania Najlepszym dowodem równości stron psa jest posługiwanie się w przepisach określających uprawnienia i obowiązki uczestników procesu nazwą „strona” lub „strony”

Zasada dyspozycyjności Przedmiotem postępowania oraz zastosowaniem instytucji procesowych dysponują strony Na skargę strony strona przeciwna może odpowiedzieć jej uwzględnieniem, strona może też skargę cofnąć Rozporządzanie materialnoprawne – to rozporządzanie uprawnieniami i obowiązkami, których dotyczy proces sądowy Rozporządzanie formalne – to rozporządzanie czynnościami procesowymi i samym tokiem postępowania Przeciwieństwem dyspozycyjności jest zasada oficjalności Psa jest „mieszanką” dyspozycyjności” i „oficjalności” (nie można go wszczęć z urzędu w żadnej instncji, ale po wszczęciu szereg czynności procesowych, a nawet rozpoznanie i orzeczenie może nastąpić z urzędu, oby mieściło się w granicach sprawy i funkcjach sądu.

Zasada bezpośredności Rozpoznanie sprawy, a zwłaszcza przeprowadzenie dowodów musi odbyć się przed składem wyznaczonym do załatwienia sprawy – sędziowie mają osobiście zetknąć się z materiałem dowodowym – wszyscy (nie ma zastosowania zasada wymagalnego quorum, udzielanie pomocy urzędowej lub sądowej przez inny organ czy sąd) Wyrok może być wydany jedynie przez sędziów, przed którymi odbyła się rozprawa poprzedzająca bezpośrednio wydanie wyroku (art. 136) W II instancji strony mogą zrezygnować z rozprawy, ale i tak skład orzekający musi zapoznać się z aktami sprawy osobiście

Zasada ustności i pisemności Czynności stron w postępowaniu (czyli nie wliczając w to aktu uruchomienia postępowania) przeprowadzane są ustnie Wszczęcie postępowania oraz wszystkie czynności sądu muszą przybrać formę pisemną (skarga, zawiadomienia stron, akta sprawy administracyjnej i sądowoadm., dowody, protokół z posiedzenia i z rozprawy, orzeczenia)

Podmioty psa – sąd i jego skład Obowiązuje zasada orzekania kolegialnego i profesjonalnego (zawodowego) Art. 16. § 1. Sąd administracyjny orzeka w składzie trzech sędziów, z zastrzeżeniem § 2 i 3, chyba że ustawa stanowi inaczej (uchwały wyjaśniające wątpliwości oraz udzielające odpowiedzi na pytania prawne, na wniosek składu 3-osobowego, sprawy dyscyplinarne sędziów w II inst. – 7, a nawet – cała izba NSA lub cały ten sąd - w przypadkach, gdy wystąpi o to skład 7-osob. i Prezes tak zarządzi; natomiast skargi kasacyjne na postanowienia oraz oparte na zarzucie naruszenia procedury i zrzeczeniu się rozprawy przez skarżącego przy braku sprzeciwu strony przeciwnej -1). § 2. Sąd administracyjny na posiedzeniu niejawnym orzeka w składzie jednego sędziego, chyba że ustawa stanowi inaczej (np. o wyłączeniu sędziego – 3). § 3. Zarządzenia poza rozprawą wydaje przewodniczący.

Wyznaczanie składów sądu I instancji § 23. 1. Przewodniczący wydziału, z zastrzeżeniem § 27, przydziela sprawy sędziom wydziału, wyznaczając sędziego sprawozdawcę w sprawie zgodnie ze szczegółowymi zasadami przydziału spraw sędziom określonymi przez kolegium sądu. 2. Sędziego sprawozdawcę w kolejnych sprawach wniesionych do sądu wyznacza się przez wskazanie sędziego według kolejności na podstawie alfabetycznej listy sędziów wydziału. 3. Przewodniczący wydziału może wyznaczyć sędziego sprawozdawcę w kolejnych sprawach, odstępując od kolejności według alfabetycznej listy sędziów wydziału, jeżeli kolejne sprawy mogły być objęte jedną skargą lub pozostają one ze sobą w związku (reg. wewn.urz. wsa) §27 przewiduje losowanie składów ponownie rozpoznających sprawę, po wyłączeniu sędziego oraz skargi o wznowienie Podobnie jest w NSA (§ 32 i 36 reg.NSA)

Wyłączenie sędziego Sędzia jest wyłączony z mocy samej ustawy w sprawach: 1)w których jest stroną lub pozostaje z jedną z nich w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziałuje na jego prawa lub obowiązki; 2)swojego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia (także po ustaniu małżeństwa); 3)osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli (także po ustaniu tych więzów; 4)w których był lub jest jeszcze pełnomocnikiem jednej ze stron; 5)w których świadczył usługi prawne na rzecz jednej ze stron lub jakiekolwiek inne usługi związane ze sprawą;

Wyłączenie sędziego 6)w których brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jak też w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach, w których występował jako prokurator 7)w których brał udział w rozstrzyganiu sprawy w organach administracji publicznej, a także - 8) biorący udział w wydaniu orzeczenia objętego skargą o wznowienie postępowania – z rozpoznania tej skargi 9) orzekający w postępowaniu sądowym w sprawie skargi na decyzję - w postępowaniu sądowym dotyczącym tej samej sprawy po wznowieniu postępowania administracyjnego (art. 18 PPSA)

Wyłączenie sędziego Sąd wyłącza sędziego na jego żądanie lub na wniosek strony, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie (art. 19 PPSA) Wniosek o wyłączenie sędziego strona zgłasza na piśmie lub ustnie do protokołu posiedzenia w sądzie, w którym sprawa się toczy, uprawdopodabniając przyczyny wyłączenia. Strona, która przystąpiła do rozprawy, powinna uprawdopodobnić ponadto, że przyczyna wyłączenia dopiero później powstała lub stała się jej znana. Do czasu rozstrzygnięcia sprawy o wyłączenie sędzia może spełniać tylko czynności niecierpiące zwłoki (art. 20 PPSA)

Wyłączenie sędziego Sędzia powinien zawiadomić sąd o zachodzącej podstawie swojego wyłączenia i wstrzymać się od udziału w sprawie (21 PPSA) Art. 22 § 1. O wyłączeniu sędziego rozstrzyga sąd administracyjny, w którym sprawa się toczy (22.1. PPSA) § 2. Postanowienie wydaje sąd w składzie trzech sędziów, na posiedzeniu niejawnym, po złożeniu wyjaśnienia przez sędziego, którego wniosek dotyczy. § 3. W razie gdy sąd administracyjny, o którym mowa w § 1, nie może podjąć postanowienia z powodu braku dostatecznej liczby sędziów, Naczelny Sąd Administracyjny wyznacza inny sąd do rozpoznania wniosku.

Wyłączenie sędziego W przypadku zgłoszenia w złej wierze wniosku o wyłączenie sędziego sąd administracyjny, oddalając wniosek, może skazać zgłaszającego wniosek na grzywnę do wysokości przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie odrębnych przepisów (23 PPSA) Przepisy o wyłączaniu sędziów stosuje się odpowiednio do wyłączenia protokolanta, referendarza sądowego, asesora sądowego oraz prokuratora (24 PPSA)

Strony i uczestnicy postepowania Stronami PSA są: skarżący i organ administracji publicznej, którego działalność jest przedmiotem skargi (i sprawy). W PSA udział biorą także „uczestnicy” (art.32 PPSA) Zdolność występowania przed sądem jako stroną lub uczestnik PSA (zdolność sądowa) posiadają: osoba fizyczna i osoba prawna państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej oraz organizacje społeczne nieposiadające osobowości prawnej

Strony i uczestnicy psa – zdolność sądowa inne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, jeżeli przepisy prawa dopuszczają możliwość nałożenia na te jednostki obowiązków lub przyznania uprawnień lub skierowania do nich nakazów i zakazów, a także stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku wynikających z przepisów prawa organizacje społeczne, choćby nie posiadały osobowości prawnej, w zakresie ich statutowej działalności w sprawach dotyczących interesów prawnych innych osób (art. 25 PPSA)

Strony i uczestnicy psa Art. 26 §1. Zdolność do czynności w postępowaniu w sprawach sądowo- administracyjnych (zdolność procesową) mają osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych, osoby prawne oraz organizacje społeczne i jednostki organizacyjne, o których mowa w art. 25. § 2. Osoba fizyczna ograniczona w zdolności do czynności prawnych ma zdolność do czynności w postępowaniu w sprawach wynikających z czynności prawnych, których może dokonywać samodzielnie.

Strony i uczestnicy psa Osoba fizyczna niemająca zdolności do czynności w postępowaniu może je podejmować tylko przez swojego przedstawiciela ustawowego (art. 27 PPSA) Osoby prawne oraz jednostki organizacyjne mające zdolność sądową dokonują czynności w postępowaniu przez organy albo osoby uprawnione do działania w ich imieniu. Za Skarb Państwa podejmuje czynności w postępowaniu organ jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się postępowanie, lub organ jednostki nadrzędnej (art. 28 PPSA)

Strony i uczestnicy psa Przedstawiciel ustawowy lub organ albo osoby uprawnione do działania w ich imieniu, mają obowiązek wykazać swoje umocowanie dokumentem przy pierwszej czynności w postępowaniu (art. 29 PPSA) Dla strony niemającej zdolności procesowej, która nie ma przedstawiciela ustawowego, jak również dla strony niemającej organu powołanego do jej reprezentowania, sąd na wniosek strony przeciwnej ustanowi kuratora, jeżeli strona ta podejmuje przeciwko drugiej stronie czynność niecierpiącą zwłoki. Postanowienie sądu może zapaść na posiedzeniu niejawnym (art. 30 PPSA)

Uczestnicy na prawach strony Osoba, która brała udział w postępowaniu administracyjnym, a nie wniosła skargi, jeżeli wynik postępowania sądowego dotyczy jej interesu prawnego, jest uczestnikiem tego postępowania na prawach strony – z mocy prawa Udział w charakterze uczestnika może zgłosić również osoba, która nie brała udziału w postępowaniu administracyjnym, jeżeli wynik tego postępowania dotyczy jej interesu prawnego, a także organizacja społeczna w sprawach innych osób, jeżeli sprawa dotyczy zakresu jej statutowej działalności – z woli sądu

Pełnomocnicy Art. 34. Strony i ich organy lub przedstawiciele ustawowi mogą działać przed sądem osobiście lub przez pełnomocników. Art. 35. § 1. Pełnomocnikiem strony może być adwokat lub radca prawny, a ponadto inny skarżący lub uczestnik postępowania, jak również rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia, a także inne osoby, jeżeli przewidują to przepisy szczególne.

pełnomocnicy § 2. Pełnomocnikiem osoby prawnej lub przedsiębiorcy, w tym nieposiadającego osobowości prawnej, może być również pracownik tej jednostki albo jej organu nadrzędnego. Dotyczy to również państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej. § 3. Osoba prawna lub zarząd spółki partnerskiej świadczący na podstawie odrębnych przepisów pomoc prawną przedsiębiorcy, osobie prawnej lub innej jednostce organizacyjnej, mogą udzielić pełnomocnictwa procesowego - w imieniu podmiotu, któremu świadczą pomoc prawną - adwokatowi lub radcy prawnemu, jeżeli zostały do tego upoważnione przez ten podmiot.

pełnomocnicy Pełnomocnik obowiązany jest przy pierwszej czynności procesowej dołączyć do akt sprawy pełnomocnictwo z podpisem mocodawcy lub wierzytelny odpis pełnomocnictwa. Adwokat, radca prawny, doradca podatkowy i rzecznik patentowy mogą sami uwierzytelnić odpis udzielonego im pełnomocnictwa. Sąd może w razie wątpliwości zażądać urzędowego poświadczenia podpisu strony. W toku sprawy pełnomocnictwo może być udzielone ustnie na posiedzeniu sądu przez oświadczenie złożone przez stronę i wciągnięte do protokołu (art. 37 PPSA)

Strona skarżąca Skargę do SA może wnieść 1) każdy, kto ma w tym interes prawny, 2) prokurator, 3) Rzecznik Praw Obywatelskich oraz 4) organizacja społeczna w zakresie jej statutowej działalności, w sprawach dotyczących interesów prawnych innych osób, jeżeli brała udział w postępowaniu administracyjnym (art. 50 § 1 PPSA)

Strona skarżąca Uprawnionym do wniesienia skargi jest również inny podmiot, któremu ustawy przyznają prawo do wniesienia skargi (50.2): wojewoda na uchwały i zarządzenia j.s.t. wojewoda na bezczynność j.s.r. w zakresie wyznaczenie wykonawcy zastępczego zadań z zakresu administracji rządowej w pomocy społecznej (129.3 UPS) oraz promocji zatrudnienia i regulacji rynków pracy (114.2. UPZiRP) Prezes Urzędu Patentowego, Prokurator Generalny Rzeczypospolitej Polskiej oraz Rzecznik Praw Obywatelskich na prawomocne orzeczenie Urzędu Patentowego, kończące postępowanie w sprawie, a rażąco naruszające prawo, Wyższy przełożony i MS na orzeczenie sadu dyscyplinarnego w służbie więziennej

Współuczestnictwo w PSA Kilku uprawnionych do wniesienia skargi może w jednej sprawie występować w roli skarżących, jeżeli ich skargi dotyczą tej samej decyzji, postanowienia, innego aktu lub czynności albo bezczynności organu (art.51 PPSA) Jeżeli sprawa dotyczy interesów prawnych innych osób, niż skarżący , są oni współuczestnikami (po stronie skarżącego lub po stronie przeciwnej), o ile brali udział w postępowaniu administracyjnym lub zostali dopuszczeni przez sąd (art. 33 PPSA)