Kociewie – „nasza mała ojczyzna”

Hymn kociewski Pytasz sia, gdzie Kociewiaki Majó swoje dómi, Swe pachnące chlebam pola, Swoje sochy, broni? Gdzie Wierzyca, Wda Przy śrebnym fal śpsiwie Nieso woda w dal, Tam nasze Kociewie . Czy to my tu na Kociewiu, Czy Borusy w borach, Czy Lasaki, czy Kaszuby Na morzu, jeziorach Jedna Matka nas, Wszytkich kolybała, Pokłóńma sie w pas: Tobie, Polsko, chwała słowa: ks. Bernard Sychta 7marca 2003

Gdzie szukać Kociewiaków? Kociewie to region etniczno-kulturowy we wschodniej części Borów Tucholskich, położony w dorzeczu Wierzycy i Wdy, na lewym brzegu Wisły. Ze względu na to, że przynależność terenów do tego obszaru jest definiowana na podstawie kryteriów etnicznych oraz językowych (gwarowych) dotyczących zamieszkującej je ludności, to granice tego terytorium są płynne. Najbardziej prawdopodobne granice Kociewia wyglądają następująco: wschodnia granica na około 120-kilometrowym odcinku Wisły od wsi Topolinek koło Świecia do wsi Czatkowy koło Tczewa północno-zachodnia granica na linii Trąbki Wielkie –Wysin –Liniewo -Nowe Polaszki-Konarzyny południowo-zachodnia granica biegnąca przez Czarną Wodę, Osieczną, Lińsk, Lniano, Bukowiec, Gruczno do Topolina

Kilka słów o nazwie Kociewie Kociewie zamieszkuje ok. 300 000 mieszkańców. Stolicą Kociewia jest Starogard Gdański, natomiast największym miastem regionu jest Tczew. Pierwszy zapis nazwy w formie Gociewie pochodzi z 10 lutego 1807 r. z meldunku ppłk. Hurtiga do generała Jana Henryka Dąbrowskiego. Kolejne znane zapisy mają już formę Kociewie (Florian Ceynowa, Oskar Kolberg) - II połowa XIX wieku. W 2007 r. po raz pierwszy ogłoszono 10 lutego jako Światowy Dzień Kociewia.

Kociewiacy też swój „język” mają Kociewie posiada swoja własną gwarę. Oto kilka regionalizmów podanych za Maria Pająkowską – Kensik najczęściej używanych na Kociewiu. beczek - zapłakany; blyrwa - lub blerba - przezwisko na niebywale szkaradną dziewczynę albo też owca; brecha - łom; brukować - potrzebować; brzad - owoc; buksy - spodnie; bulwy - ziemniaki; bykowe - opłata za pokrycie krowy; chojniak - sosna, drzewo; chodaki - drewniane buty; chruściki - zawijane ciasteczka pieczone na oleju (por. faforek); chwatko - szybko; darować - trwać; dekel - pokrywka;

dulczyć - narzekać (por. jamrować); dycht - tak samo, podobnie; erbnąć - dziedziczyć; erbnięty - szalony; fafernuchy - cukierki jak kopytka z buraków cukrowych, drożdży, mąki żytniej i pszennej; faforek - wstążka; faksować - dowcipkować (faksiarz - dowcipniś); farfocel - kiedyś żupany miały to do siebie, że się mechaciły i szczególnie w jamie pępkowej gromadził się farfocel; farfocle - wszelakiego pochodzenia zanieczyszczenia np. w butelce; faryna - cukier (sypki); fjyrana - firana; frantówka - przyśpiewka; futrować - karmić;

gable - widły do ziemiaków; gapa - wrona; gloka - abażur; grapa - garnek; gulon i guła - indyk i indyczka; giry - nogi; gzub - dziecko; hahać - spać (o dzieciach); hajta - polowanie; haka - motyka; hanaj - kij; hładko - szybko, sprawnie; iglija - świerk (zapożyczenie z dialektów pruskich); jeno - tylko;

jo - tak; jaczka - kamizelka, kaftanik, kubraczek kałdun - brzuch; karować się - wchodzić bez zaproszenia, pchać się na siłę np. w kolejkę; kejter - pies; kietować - zamykać na klucz; kipa - kosz; klajster - klej; klatrować - wspinać się, wchodzić np. nie klatruj tamuj; klatry - włosy; klempa - krowa; klompy - buty; kluk - nos; klupówki - kalosze; knyp - nóż; koder - ścierka (por. "teptuch"); kryka - laska lub kij; kuch - ciasto;

kudły - włosy; lofer - łazik; łordzić - gdzieś biegać/jeździć; machlować - oszukiwać; munia - twarz, pysk; muszkibada (por. faryna) - cukier; musztrych - musztarda; najrzyć się - przyjaźnić się; nazat - z powrotem; obuwać - ubierać, zakładać np. obuj te buksy; ochab - zły człowiek; ognaryja - miejsce na uboczu, poza stołem, lub poza centrum domostwa; pachtować - dzierżawić, kraść; papla - topola; pochowa - pogrzeb; podobiadek - drugie śniadanie; potrampać - podeptać; powidzta mnie - powiedzcie mi; przyścipny - sprytny, cwany;

psiankny - piękny; pujek - kot; pupa - lalka; pyda - kij zakończony rzemieniami do bicia; rajby - swaty; ronkiel - burak pastewny; ruchanki - racuchy; rudle - sanki; rychło w czas - w ostatniej chwili; rychtować - ogólnie coś robić; ruczka - taboret, małe składane krzesełko; sklep - piwnica; skład - sklep;

kweres - bieda; sota - jesteście np. wy sota mieskie bówki; statory, statki - naczynia kuchenne; szałerek - schowek, komórka; szaszrować - robić zamęt, hałas; szlory - kapcie; s szmyrgnąć - rzucić/cisnąć coś np. w kąt; szneptuch - chustka do nosa; sznyta - blizna; sznytka - kromka chleba; szporować - oszczędzać; szportować - żartować (por. faksować); sztrymfy - rajstopy (wyraz pochodzi najprawdopodobniej z naleciałości niemieckich); szuńdy - zakładane na kark do noszenia np. koszy; szur - przezwisko np. "ty szurze jeden"; szuraj - wiata, składzik; ślipsie - oczy;

tamuj - tam np. tamuj my poszlim; teptuch - ścierka (por. "koder"); tolkować - plotkować; topek - nocnik; trusiek - królik; tryfta - droga, ścieżka; trygiel - garnek; tutka, tuta - papierowa torebka; tynta - atrament; uczba - nauka; uśpionka - kołysanka; wajczeć - płakać; wej - patrz; wetchnóńć - zatknąć, wcisnąć; wiater - wiatr; wilia - wigilia; wysatka - wyrośnięte buraki pastewne na nasiona; zakietować - zamknąć drzwi na klucz; zebuwać - rozbierać, zdejmować; złoić - zlać kogoś np. pasem; zug - przeciąg; żaga - piła;

Kociewska familija Stroje kociewskie - rys. Szymona Wardina, absolwenta Zespołu Szkół Kolejowych w Tczewie.

Tatko, ojciec – chłop Mamka – kobjyjta Córa – pupa Lólka – babcia Lólek – dziadek Syn- Knap, knabas

O jeściu na Kociewiu kilka przepisów kuchni regionalnej na podstawie książki M. Bartczak, „Polska kuchnia regionalna”

Zalewajka kociewska - 50 dag. mielonego mięsa wieprzowego - 1-2 jajka - cebula - bułka - porcja włoszczyzny - liść laurowy - ziele angielskie - po 2 łyzki kwaśnej śmietany i mąki do zaprawienia zupy - sól i pieprz - cukier - kwasek cytrynowy Sposób przyrządzenia; Do 1,5 litra wody wrzucamy wł oszczyznę, liść laurowy, ziele angielskie i gotujemy wywar. Mięso, jajka, drobno posiekaną cebulę oraz namoczoną i odsączoną bułkę mieszamy, posypujemy sola i pieprzem. Formujemy nieduże, okrągłe klopsy, wrzucamy je do wrzącego wywaru i gotujemy. Doprawiamy sola, pieprzem, cukrem i kwaskiem cytrynowym. Zalewajkę odstawiamy z ognia i zaprawiamy mąką rozprowadzoną z wodą z dodatkiem śmietany. Mieszamy, gotujemy. Danie podajemy z ugotowanymi ziemniakami.

Golce - 1kg ziemniaków - 300 dag twarogu - jajko - 2 łyzki mąki pszennej - cebula - sól - pieprz Sposób przyrządzenia: Jedna trzecia ziemniaków gotujemy, dwie trzecie ucieramy. Utarte i odsączone ziemniaki łączymy z gotowanymi oraz mąką. Z twarogu, jajka oraz posiekanej cebuli przyrządzamy masę twarogową, doprawiamy solą i pieprzem. Z ciasta ziemniaczanego formujemy kulki, wypełniamy je masa twarogową i zaklejamy. Kluski wrzucamy na osolony wrzątek i gotujemy, Az wypłyną na powierzchnię. Golce okrasza się na Kociewiu skwarkami i podaje z zasmażoną kapustą

Ruchanki kociewskie - 50 dag maki - 3 jajka -0,5 kostki masła lub margaryny -2 szklanki mleka -5 dag drożdży - łyżka cukru - opakowanie cukru wanilinowego - 2 duże jabłka - tłuszcz do smażenia - sól - cukier puder do posypania Sposób przyrządzania Drożdże rozcieramy z cukrem, łączymy z 0,5 szklanki ciepłego mleka i odstawiamy w ciepłe miejsce aż wyrosną. Resztę mleka podgrzewamy, wsypujemy cukier wanilinowy i sól, następnie stopniowo dodajemy mąkę, cały czas mieszamy, jajka oraz roztopione masło. Jabłka obieramy, kroimy w plasterki lub kostkę i dokładamy do ciasta razem z rozczynem. Mieszamy i odstawiamy do wyrośnięcia. Porcje ciasta nakładamy łyżką na rozgrzaną patelnię z tłuszczem, formujemy placuszki i smażymy na złoto z obu stron. Gorące ruchanki posypujemy cukrem pudrem.