Powstanie Styczniowe 1863 – 1864 r.

Przyczyny wybuchu powstania: Przegrana przez Rosję wojna krymska(1853-1856) z Wielką Brytanią i Francją. Skutkiem tego były reformy w Rosji – najważniejszą było uwłaszczenie chłopów rosyjskich. Bardzo zła sytuacja gospodarcza na wsi polskiej, brak uwłaszczenia chłopów oraz niedokończona zamiana pańszczyzny na czynsz. Zgoda Rosji na podjęcie bardzo skromnych reform w Królestwie Polskim np. amnestia, otwarcie polskich szkół wyższych: Akademii Sztuk Pięknych, Akademii Medyko-Chirurgicznej i Towarzystwa Rolniczego.

Ustępstwa Rosji spowodowały odrodzenie się polskiego życia narodowego, którego obrazem były manifestacje patriotyczne w Warszawie w latach 1860-1861. Jednak z drugiej strony Rosjanie wprowadzili od 1861 r. stan wojenny w Królestwie, zaborcy krwawo tłumili polskie demonstracje patriotyczne np. w IV 1861 r. podczas demonstracji na Placu Zamkowym w Warszawie zginęło sto osób! Bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania była branka, czyli próba przymusowego wcielenia do armii rosyjskiej najbardziej patriotycznej polskiej młodzieży.

Kozacy atakują Kościół św Kozacy atakują Kościół św. Anny podczas manifestacji w Warszawie 27 lutego 1861r. Wojsko rosyjskie strzela do manifestantów w Warszawie 8 kwietnia 1861r.

Branka młodzieży polskiej do armii carskiej (rosyjskiej) Biwak armii rosyjskiej w czasie stanu wojennego w Warszawie, 1861 r. Branka młodzieży polskiej do armii carskiej (rosyjskiej)

szkic Artura Grottgera Losowanie rekrutów do armii carskiej; szkic Artura Grottgera Branka; szkic Artura Grottgera

Najważniejsze stronnictwa powstańcze Stronnictwo białych : początek stronnictwu dali: Leopold Kronenberg i Edward Jurgens którzy chcieli najpierw ulepszyć gospodarkę Królestwa Polskiego i kulturę narodową, a dopiero potem na walczyć o niepodległość. Biali byli przeciwni wybuchowi powstania w tym czasie, stan Polski pod zaborem rosyjskim uważali za możliwy do pogodzenia z ich programem. Szlachtę uważali za najważniejszą siłę narodu. Do najwybitniejszych przedstawicieli białych należeli: Kronenberg, Jurgens i Karol Majewski.

Leopold Kronenberg Edward Jurgens Karol Majewski

Stronnictwo czerwonych: to są twórcy i dowódcy Powstania Styczniowego Stronnictwo czerwonych: to są twórcy i dowódcy Powstania Styczniowego. Początek stronnictwu dały manifestacje patriotyczne lat 1860 - 1861 w stolicy. Panowanie rosyjskie na ziemiach polskich uważali za obce i nielegalne. Powstanie narodowe miało zakończyć obcą przemoc. Opierali się na całym narodzie, również na chłopach, którym obiecywali uwłaszczenie i równość wobec prawa. Najważniejsi przedstawiciele czerwonych: Ignacy Chmieleński, Agaton Giller, Zygmunt Sierakowski, Zygmunt Padlewski, Jarosław Dąbrowski, Stefan Bobrowski, Aleksander Waszkowski. Osobne miejsce zajmuje ostatni dyktator powstania Romuald Traugutt, który był dyktatorem z woli białych, jednak wykonywał program społeczny czerwonych.

Ignacy Chmieleński Agaton Giller Zygmunt Sierakowski

Zygmunt Padlewski Stefan Bobrowski Jarosław Dąbrowski

Aleksander Waszkowski Romuald Traugutt

Zasięg powstania, jego uczestnicy i działania wojenne Powstanie objęło szczególnie ziemie Królestwa Polskiego. Poza granicami Królestwa Polskiego powstanie przybrało znaczne rozmiary na Kresach Wschodnich (przywódcami powstania byli tam Konstanty Kalinowski na Litwie i Edmund Różycki na Wołyniu). Ogólnie w powstaniu wzięło udział ok. 180 tys. ludzi, ale liczba powstańców nigdy nie przekraczała 30 tys. Przeciwko nim 100 tysięczna armia rosyjska, powiększona latem 1863 r. do 350 tys.

Manifest Tymczasowego Rządu Narodowego ogłaszający powstanie Konstanty Kalinowski Edmund Różycki Konstanty Kalinowski Edmund Różycki Manifest Tymczasowego Rządu Narodowego ogłaszający powstanie

Powstanie zaczęło się jako walka partyzancka i takim pozostało do końca. Od stycznia 1863 r. walką w Warszawie kierował naczelnik miasta Stefan Bobrowski, w Płockiem – Padlewski, w Kieleckiem – Marian Langiewicz, na Kujawach – Ludwik Mierosławski. W lutym 1863 r. Rosjanie przeszli do kontrnatarcia, rozbijając powstańców podlaskich pod Węgrowem (3 II 1863) i Siemiatyczami (7 II 1863). W Kieleckiem po bitwie pod Małogoszczem (24 II 1863) Langiewicz wycofywał się ku Galicji. Dzięki intrydze białych Langiewicz został w marcu dyktatorem powstania, jednak już po tygodniu, mimo stawienia oporu wojskom rosyjskim pod Chrobrzem (17 III 1863) i Grochowiskami (18 III 1863) w Kieleckiem, na granicy z Galicją został uwięziony przez Austriaków. Na Litwie pod Birżami (7-9 V 1863) zostali rozbici powstańcy dowodzeni przez Zygmunta Sierakowskiego, dowódcę Rosjanie powiesili w Wilnie.

Herb Powstania Styczniowego Węgrow 3 II 1863 Ludwik Mierosławski Marian Langiewicz Herb Powstania Styczniowego

Bitwa pod Węgrowem 3 luty 1863r.

Bitwa pod Małogoszczem 24 luty 1863

Bitwa; szkic Artura Grottgera Kucie kos; szkic Artura Grottgera Kucie kos; szkic Artura Grottgera Bitwa; szkic Artura Grottgera

Jesienią 1863 r. dyktatorem powstania został Romuald Traugutt Jesienią 1863 r. dyktatorem powstania został Romuald Traugutt. Trwał niezłomnie na stanowisku do chwili aresztowania w kwietniu 1864 r. Umocnił kierownictwo powstania i utworzył jednolitą armię powstańczą. Od jesieni 1863 powstanie zaczęło wygasać. Walki trwały jeszcze na Lubelszczyźnie, w Sandomierskiem, na Podlasiu, w Kieleckiem umocnił się gen. Józef Hauke-Bosak, ale w lutym 1864 r. jego siły zostały rozbite pod Opatowem. By odciągnąć chłopów od powstania car Aleksander II ogłosił w marcu 1864 r. dekrety uwłaszczeniowe nadające chłopom w Królestwie Polskim ziemię na własność w zamian za podatek gruntowy (to samo obiecywał chłopom powstańczy Rząd Narodowy). W sierpniu 1864 r. został stracony Romuald Traugutt, do grudnia działał ostatni naczelnik Warszawy Aleksander Waszkowski, stracony w lutym 1865 r. Ostatni oddział powstańczy księdza Stanisława Brzóski walczył do końca grudnia 1864 r. Sam Brzóska został schwytany przez Rosjan wiosną 1865 r. i powieszony.

gen. Józef Hauke-Bossak ks. Stanisław Brzóska kosynierzy 1863r.

Na pobojowisku: szkic Artura Grottgera Bitwa pod Żyrzynem 8 sierpień 1863r. Na pobojowisku: szkic Artura Grottgera Na pobojowisku: szkic Artura Grottgera

Żuawi śmierci- najdzielniejsi z dzielnych Oddział żuawów śmierci utworzył Francuz- Franciszek Rochebrune. Żuawi ślubowali, że nie cofną się w bitwie, ani nie poddadzą wrogowi- mogli tylko wygrać albo zginąć. W bitwie pod Miechowem( 17 II 1863) pokonali Rosjan broniących cmentarza, jednak większość żuawów zginęła; ale oddział stał się sławny. Z ochotników z Krakowa Rochebrune utworzył następnie Pułk Żuawów Śmierci. Pułk ten wsławił się w bitwie pod Chrobrzem (17 III 1863), gdzie żuawi odparli atak rosyjskich dragonów, pod Grochowiskami (18 III 1863), stanowili centrum polskiej obrony w lesie.

Ostatnią bitwę stoczyli pod Krzykawką (5 V 1863), gdzie poległo ostatnich 21 żuawów śmierci ( w bitwie zginął też włoski ochotnik gen. Francesco Nullo). W środku twórca i dowódca żuawów śmierci Franciszek Rochebrune Twórca i Dowódca Żuawów Śmierci Potyczka żuawów śmierci z rosyjskimi dragonami

„Pułk Żuawów Śmierci”- Grupa Rekonstrukcji Historycznej Generał Francesco Nullo Generał Francesco Nullo

Skutki Powstania Powstanie zakończyło się klęską. Poległo 20 tys. powstańców, 2 tys. stracono i zmarło w więzieniach. 10 tysięcy powstańców Rosjanie zesłali do kopalń na Uralu, na Syberię zesłano 40 tysięcy osób. Powstanie Styczniowe było najdłużej trwającym i najbardziej masowym ruchem niepodległościowym w XIX wieku. W wyniku jego klęski w polskiej myśli politycznej dokonał się prawdziwy przewrót: czasowo zerwano z ideą zbrojnej walki o niepodległość.

Rosjanie przestali wierzyć, że da się rządzić Królestwem Polskim przez samych Polaków, kierowanych z Petersburga. Działania caratu zmierzały odtąd do pełnego połączenia Królestwa z Rosją. Temu celowi służyły: likwidacja odrębnego skarbu Królestwa Polskiego, Rady Stanu, komisji rządowych, Banku Polskiego. Zmieniono nawet nazwę Królestwa Polskiego na Przywiślański Kraj, który został podzielony na 8 guberni z generał gubernatorem na czele. Od 1880r. Rosjanie przystąpili do rusyfikacji szkolnictwa.

Zaborca uderzył też w Kościół katolicki: zakazano działalności większości zakonów, zamknięto większość klasztorów. Żałobne wieści; szkic Artura Grottgera Na pobojowisku; szkic Artura Grottgera Na pobojowisku; szkic Artura Grottgera

Już tylko nędza; szkic Artura Grottgera Wieszatiel w Wilnie; szkic Artura Grottgera Wieszatiel w Wilnie: generał gubernator Litwy Michał Murawiew wieszał w Wilnie przypadkowo złapanych przechodniów by w ten sposób wymusić posłuch…

Pożegnanie Europy; obraz Aleksandra Sochaczewskiego W drodze do katorgi; obraz Aleksandra Sochaczewskiego

Śmierć na etapie; obraz Jacka Malczewskiego Śmierć wygnanki; szkic Jacka Malczewskiego

Pochód na Sybir; obraz Artura Grottgera Sybiracy; obraz Artura Grottgera

Śmierć na taczce; obraz Aleksandra Sochaczewskiego Gudzińska, obywatelka Warszawy nad przeręblą

Wszystko stracone? Wydawać się mogło, że powstanie nie miało sensu, że wszystko stracone… . Ale przecież wolna Polska dzisiaj istnieje, a ci którzy ją wskrzeszali właśnie w powstańcach styczniowych widzieli swych poprzedników. Niektórzy z powstańców doczekali wolnej Polski. Z rozkazu specjalnego komendanta Józefa Piłsudskiego w styczniu 1919r. weterani Powstania Styczniowego uzyskali uprawnienia żołnierzy Wojska Polskiego. Prócz żołdu wyróżniały ich fioletowe mundury i czapki rogatywki z kokardą w barwach narodowych lub orłem.

Uprawnienia kombatanckie uzyskało ponad 3,5 tys powstańców Uprawnienia kombatanckie uzyskało ponad 3,5 tys powstańców. Ich ofiara i poświecenie zostały docenione również poprzez odznaczenie wszystkich dawnych powstańców krzyżem Virtuti Militarni i utworzenie dla nich schroniska w Warszawie. Uroczystość nadania krzyży Virtuti Militari żyjącym powstańcom styczniowym przez Naczelnika Państwa J.Piłsudskiego Uroczystość nadania krzyży Virtuti Militari żyjącym powstańcom styczniowym przez Naczelnika Państwa J.Piłsudskiego w Cytadeli Warszawskiej, gdzie 55 lat wcześniej Rosjanie powiesili dyktatora powstania R.Traugutta wraz z 4 członkami Rządu Narodowego.

Weterani Powstania Styczniowego w wolnej Polsce

Weterani powstania z wizytą u prezydenta Ignacego Mościckiego

Opracowanie: Mateusz Biernaciak Mariusz Kotyński W prezentacji wykorzystano materiały zamieszczane w serwisie internetowym wikipedia.pl i youtube.pl oraz w książce A. Radziwiłł, W. Roszkowski: Historia 1789-1871, Warszawa 1994.