Ryzyko w transakcjach zagranicznych i metody jego ograniczania

Plan zajęć: Typy ryzyka w transakcjach zagranicznych Postawy przedsiębiorców wobec ryzyka walutowego Zabezpieczanie przed ryzykiem walutowym Rynek instrumentów terminowych Postrzeganie ryzyka walutowego przez przedsiębiorstwa w Polsce Podsumowanie

Ryzyko walutowe (kursowe) Niebezpieczeństwo pogorszenia się sytuacji finansowej na skutek niekorzystnej zmiany kursu walutowego. Jego przyczyną są niemożliwe do dokładnego przewidzenia wahania kursów walutowych, przy czym zmiany te mogą zarówno powodować straty, jak i stwarzać możliwość dodatkowych zysków.

Podział ryzyka walutowego Ryzyko transakcyjne Ryzyko konwersji Ryzyko ekonomiczne

Ryzyko transakcyjne Niepewność, co do strat i zysków wynikających bezpośrednio z wahań kursowych w odniesieniu do konkretnych transakcji. Jest to ryzyko zmian wartości w walucie obcej w przeliczeniu na walutę krajową w rezultacie wymiany handlowej. Z punktu widzenia rachunkowości, ryzyko transakcyjne ma wpływ na rachunek zysków i strat przedsiębiorstwa. Pojawia się podczas ustalania list cen w walucie obcej, przyjmowania/składania wiążącego zamówienia handlowego na zakup/sprzedaż dóbr i usług oraz podczas międzynarodowego przepływu kapitału (tj. wypłata dywidend, nakłady kapitałowe, wypłaty dla managerów i zarządu itp.).

Ryzyko transakcyjne Eksporter otrzymujący należność w obcej walucie poniesie stratę w przypadku deprecjacji owej waluty w stosunku do waluty krajowej Importer dokonujący zapłaty w obcej walucie, w tej samej sytuacji zrealizuje dodatkowy zysk. Niepewność, co do wartości eksportu i importu w walucie krajowej, ze względu na wahania kursu wymiany walut, może stać się jednym z czynników hamujących rozwój wymiany międzynarodowej.

Ryzyko transakcyjne Jest to jedyne ryzyko kursowe, któremu firmy powinny przeciwdziałać przy użyciu instrumentów pochodnych. Należy pamiętać, że transakcje zabezpieczające ryzyko walutowe w żaden sposób nie wyeliminują ryzyka księgowego, które pojawia się na przykład w momencie, gdy ceny towarów/produktów firmy importującej w Polsce wahają się wraz z wahaniami kursów walutowych Ciężar ponoszenia kosztów związanych z fluktuacjami kursów walutowych w całości może być wtedy przerzucony na końcowego odbiorcę. Ewentualna próba zabezpieczania ryzyka księgowego może wpędzić przedsiębiorstwo w poważne kłopoty finansowe.

Ryzyko konwersji Występuje wtedy, gdy władze jednego kraju ograniczają administracyjne możliwość zamiany jednej waluty na inną. Ryzyko konwersji (bilansowę) - związane jest z brakiem w danej firmie równowagi między zobowiązaniami i należnościami lub między aktywami i pasywami w obcej walucie. Ryzyko bilansowe jest to ryzyko, gdzie po przeliczeniu według kursów walutowych z dnia tworzenia bilansu różnią się od siebie umieszczone w nim wartości pasywów i aktywów wyrażone w walucie krajowej. Spowoduje to zysk lub stratę dla przedsiębiorstwa, co wpływa na bilans przedsiębiorstwa.

Ryzyko bilansowe Pojawia się w wyniku procesu konwersji elementów zagranicznych filii w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym firmy matki. Przeliczeniowe, widoczne w sprawozdaniach finansowych.

Ryzyko ekonomiczne związane jest z niebezpieczeństwem niekorzystnych zmian ogólnych warunków ekonomicznych w wyniku zmian relacji cen na rynku wewnętrznym w stosunku do cen światowych znajdujących swe źródło w wahaniach kursów wymiany walut. Zmiany te przybrać mogą w przypadku deprecjacji waluty krajowej formę spadku stopnia konkurencyjności w stosunku do producentów podobnych lub innych dóbr, zmian polityki rządu w reakcji na wahania kursu lub inflacyjnej presji płac. Zmiany kursów walut mają więc bezpośredni wpływ na wyniki firm działających na skalę międzynarodową, pośrednio jednak mają także wpływ na wyniki firm działających wyłącznie na rynku wewnętrznym.

Ryzyko transferu Występuje, gdy na mocy decyzji danego kraju zostaje ograniczony lub całkowicie zakazany transfer należości.

Postawy przedsiębiorców wobec ryzyka walutowego Brak zabezpieczeń Zabezpieczenie selektywne Zabezpieczanie wszystkich płatności

Większość przedsiębiorstw z sektora MŚP nie zarządza ryzykiem kursowym.

Zabezpieczanie przed ryzykiem walutowym

Hedging wewnętrzny (naturalny) Wady i zalety hedgingu Hedging wewnętrzny (naturalny) Hedging zewnętrzny trudny w realizacji + brak kosztów transakcji lub ich niewielka wartość + umożliwia zabezpieczenie przed ryzykiem w sytuacji, gdy niemożliwy jest hedging wewnętrzny - koszty bezpośrednie i pośrednie

Ograniczenia w zastosowaniu hedgingu naturalnego Banki nie zawsze godzą się na podpisanie tego typu klauzuli waloryzacyjnej, np. przy kredytach średnio- i długoterminowych przewalutowanie możliwe jest nierzadko po pierwszym bądź drugim roku funkcjonowania umowy kredytowej. Zgoda banku na przewalutowanie wiąże się z koniecznością zapłacenia przez firmę prowizji liczonej z reguły od wartości przewalutowanej kwoty. Szczególnie jest to dotkliwe, gdy banki żądają zapłaty prowizji od pełnej kwoty podanej w umowie kredytowej w momencie jej podpisywania (!). banki wprowadzają nierzadko limity dotycząc liczby dokonywanych przewalutowań w czasie trwania umowy kredytowej

Rynek instrumentów terminowych Instrumenty terminowe (derywaty) stwarzają możliwość zabezpieczenia się przedsiębiorstwa przed ryzykiem walutowym pojawiającym się przy transakcjach zagranicznych. Niektóre instrumenty terminowe oferowane są przedsiębiorstwom przez banki, inne są do nabycia na giełdzie. Rynek instrumentów terminowych zaczął upowszechniać się od lat 70., początkowo na bazie instrumentów rynku kapitałowego - akcji i obligacji.

Podział transakcji terminowych Warunkowe (opcje, warranty) Bezwarunkowe (kontrakty forward, kontrakty futures, kontrakty swap)

Opcje Są możliwością (prawem) przeprowadzenia transakcji w przyszłości na warunkach już dziś określonych. Opcja może dotyczyć zakupu lub sprzedaży, np. waluty, stopy procentowej, akcji, obligacji, towarów na giełdzie. Cechą charakterystyczną opcji jest możliwość, a nie przymus zrealizowania umówionej transakcji. Ceną, którą posiadacz opcji płaci za jej posiadanie i możliwość realizacji, jest tzw. cena opcji.

Warranty Szczególna odmiana opcji. Podobnie jak opcje warranty są zobowiązaniem ich emitenta do sprzedaży lub kupna danego instrumentu finansowego po określonej z góry cenie. Różnica polega na fakcie, iż warrant jest instrumentem nierzeczywistym - to znaczy w praktyce nie zachodzi kupno lub sprzedaży instrumentu, ale tylko rozliczenie różnicy.

Charakterystyka opcji Są to instrumenty o charakterze niesymetrycznym, tzn. w zależności od rodzaju mogą przynosić nieograniczony zysk przy określonym koszcie początkowym albo nieograniczoną stratę przy założonej wielkości dochodu początkowego. Opcje przypominają umowy ubezpieczenia. Przedsiębiorstwo może wystąpić w roli „ubezpieczonego” poprzez nabycie opcji, jak również „ubezpieczającego”, gdy przyjmuje na siebie ryzyko niekorzystnych zmian kursów w przyszłości, licząc na utrzymanie dochodu (premii) otrzymywanego przy zakupie instrumentu. Celem przedsiębiorstwa nie jest jednak przejmowanie na siebie dodatkowego ryzyka, dlatego też najczęściej firmy dokonują jedynie zakupu opcji. Stosowane są także różnego rodzaju strategie opcyjnie, wśród których dużą popularnością cieszą się tzw. strategie zerokosztowe. W tym przypadku transakcja jest konstruowana w taki sposób, aby premia płacona i otrzymywana były sobie równe

Transakcje typu forward Polegaj. na kontraktowym ustaleniu warunków transakcji zrealizowanej w przyszłości. Tego typu transakcje, zwane są rzeczywistymi, Ich cechą charakterystyczną jest rzeczywiste dostarczenie produktu finansowego będącego przedmiotem umowy (np. przyszłe dostarczenie waluty lub udzielenie kredytu na wcześniej ustalonych warunkach). Różnią się od opcji tym, iż muszą być zrealizowane.

Charakterystyka transakcji forward Najczęściej wykorzystywane narzędzie Najprostsze w swej konstrukcji .

Transakcje typu futures Są podobnie jak transakcje typu forward, kontraktowym ustaleniem warunków transakcji zrealizowanej w przyszłości. Podobnie jak transakcje forward, a w przeciwieństwie do opcji, muszą być zrealizowane. Ich cechą charakterystyczną jest fakt, iż ich realizacja odbywa się bez dostarczania przedmiotu transakcji, a jedynie następuje dokonywanie rozliczeń bezgotówkowych między stronami umowy (transakcje nierzeczywiste).

Kontrakty swap (transakcje zamiany) IRS (interest rate swap) - polegają na zamianie płatności oprocentowanych według stałej stopy procentowej na oprocentowanie według zmiennej stopy procentowej. CS (currency swap) - polegają na zamianie płatności należnych w różnych walutach. CIRS (currency interest rate swap) – kombinacje IRS i CS.

Przykład transakcji swap Sytuacja wyjściowa: Firma płaci dostawcy za import w dolarach oraz otrzymuje płatności od odbiorców w euro. Dwa strumienie pieniężne w różnych walutach są przyczyną ryzyka walutowego.

Przykład transakcji swap b) Pełny obraz przepływów po zawarciu transakcji swapowej. Odsetki otrzymywane w dolarach równoważą kwotę płatności importowej.

Przykład transakcji swap c) Zawarcie swapa zamienia płatności w dolarach na płatności w euro. Fizyczne przepływy dolarowe znoszą się, natomiast pojawia się płatność w euro z tytułu kontraktu swapowego. Osiągnięty został cel transakcji: zamiana płatności w dolarach na płatności w euro.

Zalety swapów Podstawową zaletą tego typu transakcji jest jej elastyczność. O Odzwierciedlają ją różne warianty swapów, w zależności od momentu rozpoczęcia umowy kontraktu (np. swapy rozpoczęte w momencie zawarcia umowy lub odłożone, obowiązujące w określonym terminie późniejszym), zakończenia kontraktu (np. z prawem wcześniejszego zamknięcia kontraktu przez jedną ze stron). Elastyczność transakcji swap pozwala na zabezpieczenie nawet najbardziej skomplikowanych strukturalnie kredytów walutowych. Można nimi również zabezpieczać wieloletnie zobowiązania, sięgające nawet 30 lat. Walutowe kontrakty swap są dobrym narzędziem do zabezpieczania płynności w walutach, tj. do zabezpieczania ryzyka niedopasowania wpływów z wydatkami. Jeżeli w jednym miesiącu wydatki w walucie znacznie przekraczają wpływy, cześć płatności musiałaby zostać zrealizowana ze środków uzyskanych w drodze przewalutowania, z czym wiąże się powstanie ryzyka kursowego. W przypadku jednak, gdy przedsiębiorstwo oczekuje wpływów w kolejnych miesiącach, może je wykorzystać do zapłaty pełnej kwoty przez zawarcie odpowiedniej transakcji z bankiem. Jej warunki mogą być idealnie dopasowane do konkretnej sytuacji.

Cechy charakterystyczne instrumentów pochodnych Cywilistyczny charakter. Kontrakty terminowe - są niczym innym niż umowami między dwiema stronami, których przedmiotem jest dokonanie nabycia na przykład papierów wartościowych, waluty czy depozytów bankowych o stałym oprocentowaniu, zawierane są na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego. Ich konstrukcja prawna zatem oparta na zasadzie swobody umów, co pozwala stronom „ułożyć stosunek prawny” wedle ich uznania, o ile treść lub ich cel nie sprzeciwiają się właściwości stosunku, ustawie lub zasadom współżycia społecznego.

Prawa pochodne Dodatkowo, transakcje terminowe są zdefiniowane jako prawa pochodne w ustawie o publicznym obrocie papierami wartościowymi. W świetle tej ustawy, prawami pochodnymi są prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od ceny papierów wartościowych.

Podejście w literaturze do instrumentów pochodnych Literatura definiuje czasem kontrakty terminowe jako „umowę kupna - sprzedaży określonych aktywów w określonym czasie w przyszłości, po określonej cenie, lub instrument finansowy, który obliguje do kupna określonego dobra po ustalonej cenie w określonym dniu - czyli zobowiązuje do zawarcia określonej umowy. Cechą charakterystyczną transakcji terminowych jest fakt, iż nie wykształciły one w polskim języku prawnym odpowiedniego nazewnictwa, co może świadczyć o ich stosunkowo rzadkim jeszcze zastosowaniu w obrocie gospodarczym w Polsce, a także o rdzennie zagranicznym pochodzeniu.

Porównanie podstawowych instrumentów pochodnych Wykorzystania każdego z rodzajów instrumentów pochodnych można przyporządkować konkretnej sytuacji. Kiedy firma ma ustalony termin płatności i spodziewa się określonej negatywnej tendencji kształtowania się kursu walutowego, najkorzystniejsze wydaje się zawarcie transakcji forward. Jeżeli przedsiębiorstwo wyznaczy próg rentowności i uzna, że najważniejsze jest, aby jego koszty ukształtowały się na określonym poziomie (nawet za ceną zapłaty wysokiej premii), z pozostawieniem jednocześnie możliwości korzystania z pozytywnych tendencji rynkowych, najodpowiedniejszy jest zakup opcji kupna. Może również zdarzyć się, że satysfakcjonujące będzie określenie jedynie przedziału kształtowania się kursu zadowalającego dla firmy. W takiej sytuacji można zabezpieczyć się poprzez zastosowanie strategii zerokosztowej, jednak możliwość wykorzystania pozytywnych tendencji rynkowych jest w tym wypadku ograniczona.

Porównanie podstawowych instrumentów pochodnych Generalnie, opcje wykorzystywane są dla przepływów, których realizacja nie jest pewna, ale może wiązać się z wysokim ryzykiem, albo gdy przedsiębiorstwo nie ma pewności co do przyszłych tendencji rynkowych. Najczęściej transakcje forward i opcje wykorzystywane do zabezpieczania zobowiązań o krótkim horyzoncie czasowym, natomiast swapy są raczej elementem zarządzania długoterminowego (mogą bowiem syntetycznie odzwierciedlać schemat przepływów dotyczących całego okresu kredytowania). Podział ten jednak stopniowo zanika, ponieważ stale tworzone są nowe struktury o różnym horyzoncie czasowym. Swapy mogą być na przykład z powodzeniem stosowane do zarządzania krótkoterminową pozycją przedsiębiorstwa.

Postrzeganie ryzyka walutowego przez przedsiębiorstwa w Polsce Upłynnienie kursu złotego równoczesne z liberalizacją przepływów kapitałowych doprowadziło w Polsce do istotnego wzrostu ryzyka kursowego, w efekcie czego przedsiębiorstwa zaczęły coraz częściej wykorzystywać metody zabezpieczające przed tym ryzykiem, w tym instrumenty pochodne. Spółki, w których duża część pozycji bilansowych uzależniona jest od kursu walutowego, posiadające wielomilionowe należności lub zobowiązania w walutach obcych, jako pierwsze zaczęły wprowadzać zintegrowaną politykę zarządzania ryzykiem, jej zasady zaś prezentowały w sprawozdaniach finansowych. Przykładem jest Polska Telefonia Cyfrowa, która wprowadziła istotne zmiany w stosowanych przez siebie zadach rachunkowości i przyjęła zasady polityki księgowej zgodnie z regulacjami Międzynarodowych Standardów Rachunkowości.

Wielkość przepływów pieniężnych narażonych na ryzyko walutowe

Sposoby ograniczania przez przedsiębiorstwa ryzyka walutowego

Przyczyny nieskorzystania z ofert banków i instytucji finansowych z zakresu zarządzania ryzykiem walutowym

Podsumowanie Zarządzanie ryzykiem walutowym nie jest tożsame z jego unikaniem. Przy pomocy instrumentów dostępnych na rynku przedsiębiorstwo może zabezpieczyć swoje ryzyko walutowe. Istnieje wiele instrumentów służących zabezpieczeniu przed ryzykiem walutowym i wciąż powstają nowe. Przedsiębiorstwo powinno wykorzystać te instrumenty, których mechanizm jest mu dobrze znany.