WCZESNA FILOZOFIA NOWOŻYTNA XV-XVII wiek HISTORIA ETYKI (HISTORIA FILOZOFII) WCZESNA FILOZOFIA NOWOŻYTNA XV-XVII wiek

Niccolò Machiavelli (1469-1527) a św Niccolò Machiavelli (1469-1527) a św. Tomasz z Akwinu (1225-1274) etyka i polityka

Celem działań ludzkich jest osiągnięcie szczęścia: Arystoteles: doczesnego św. Tomasz: wiecznego

Człowiek jest istotą niesamodzielną sens Arystotelesowskiej i Tomaszowej definicji człowieka jako istoty politycznej/społecznej (zoon politikon, animal sociale)

osiągnięcie szczęścia nie jest przedsięwzięciem samotniczym, indywidualnym, dokonuje się w środowisku społecznym i w ramach wspólnoty politycznej dzięki relacjom z innymi ludźmi, a także napomnieniom człowiek może ćwiczyć się w cnocie i dążyć do jej osiągnięcia.

Św. Tomasz: szczęście, czyli osiągnięcie cnoty, wymaga oprócz tego, w wymiarze ponadnaturalnym, łaski Bożej, dzięki której cnoty wyuczone (naturalne), wsparte zostają cnotami wlanymi. To warunek osiągnięcia szczęścia wiecznego.

Europa w XI-XIII w., Mały atlas historyczny, Warszawa: PPWK, 1979

Europa w XIII wieku

Arystoteles, a za nim św. Tomasz, twierdzą, że państwo jest pełną wspólnotą (civitas est communitas perfecta), która umożliwia ludziom osiągnięcie tego, co konieczne do życia z tego za wynika także, że „ludzie nie żyją sami, a żyją dobrze, na ile prawa państwowe ukierunkowują ich życie ku cnotom”.

pojedynczy człowiek nie jest w stanie ogarnąć całej wiedzy, która jest niezbędna do zaspokojenia różnych potrzeb, musi więc żyć „w gromadzie” wiedza cząstkowa, jaką dysponują pojedynczy ludzie zmusza do wzajemnego wspierania się i zarazem je umożliwia.

Funkcjonalna konieczność istnienia czynnika kierującego - władzy politycznej, władza polityczna zapewnia ład we wspólnocie politycznej, ludzie bowiem zabiegają o to, „co im odpowiada”, dążąc tym samym do celów rozbieżnych, nie są w stanie wytworzyć ładu samorzutnie, z wyjątkiem podziału pracy.

Władza polityczna: Analogia: władca - Bóg władca, jeśli rządząc zmierza do dobra wspólnego, spełnia wobec wspólnoty rolę analogiczną do roli Boga, sprawującego pieczę nad całością wszechświata,

podtrzymujący więzi społeczne i wytwarzający nowe, Państwo wspólnota naturalna, czynnik porządkujący, podtrzymujący więzi społeczne i wytwarzający nowe, narzędzie realizacji dobra wspólnego, niezbędny warunek osiągnięcia cnoty i szczęścia wiecznego.

Św. Tomasz traktuje problem ustroju politycznego, podobnie jak Arystoteles, biorąc pod uwagę: liczbę sprawujących władzę ich stosunek do dobra wspólnego.

Wyróżnia: - rządy jednostki, nielicznych i wielu rządy sprawiedliwe: monarchię, arystokrację i republikę rządy niesprawiedliwe: tyranię, oligarchię i demokrację („cały lud jest jakby tyranem”)

Nie traktuje republiki (odpowiednika Arystotelesowej politei) jako ustroju najlepszego, lecz opowiada się za monarchią, czyli za sprawiedliwym jedynowładztwem.

Niccolò Machiavelli (1469-1527) Główne dzieła: Książę, Rozważania nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Liwiusza

Niccolò Machiavelli (1469-1527) odszedł od wielowiekowej tradycji myślenia o polityce wyznaczył nowy sposób pojmowania problemów władzy politycznej, politycznego porządku i państwa.

Machiavelli, podobnie jak później Tomasz Hobbes (1588-1679), uważał, iż forma rządu (konkretna postać ustroju) nie ma istotnego znaczenia.

Władza choćby najskuteczniejsza musi mieć społeczne wsparcie, które gwarantuje trwałość porządku politycznego. Dlatego władca musi sprawiać wrażenie, że działa zgodnie z wzorcami etycznymi (cnotami), które podziela lud.

ochrona racji stanu to warunek trwałości państwa działania władzy politycznej w ramach prawa nieuchronny konflikt polityki i zasad etycznych

Podobnie jak św. Tomasz z Akwinu Machiavelli uważał za uzasadnione: złamanie prawa przez władzę polityczną ze względu na pożytek społeczny (ratio publicae utilitatis), gdy działa ona w warunkach wyższej konieczności dla obrony państwa zasada działania państwa: „konieczność nie zna prawa/prawo nie obejmuje konieczności” (necessitas legem non habet).

Różnica w stosunku do tradycji chrześcijańskiej (inspiracja tradycją rzymską): konieczność przywrócenia równowagi w państwie przez zdobycie władzy politycznej, nawet w wyniku obalenia władzy legalnej, lecz nieudolnej.

Tego rodzaju rezultaty mogą osiągać ludzie silni, władcy lub jednostki dążące do władzy, obdarzeni virtù.

Virtù (cnota, z łac. virtus), pojmowana inaczej niż przez starożytnych: rozumność, umiejętność podejmowania decyzji, rozwaga, zdolność przewidywania skutków działań, chytrość Wszystko jest podporządkowane interesom państwa.

W filozofii politycznej Machiavellego: racja stanu, zastępuje kategorię etyczną dobra wspólnego, odejście od koncepcji wychowania obywateli (paideia), a tym bardziej poddanych, mechanizmy socjalizacyjne są ważniejsze: wytwarzają w ludziach trwałe sposoby postępowania, czyniąc ich bardziej przewidywalnymi.

W księdze VIII Księcia Machiavelli wskazuje na konieczność ograniczenia stosowania przemocy w utrwalaniu zdobytej władzy:

„Okrucieństwa, można powiedzieć są dobrze użyte (jeżeli wolno o złym powiedzieć, że jest dobre) wówczas, gdy zostają wywarte raz jeden w koniecznej potrzebie utrwalenia władzy, w następstwie zaś już się do nich nie wraca, wyzyskując natomiast władzę utrwaloną ku jak największemu pożytkowi poddanych. (Książę, Ks. VIII)”