Skład drukarski Studia podyplomowe Nauczanie na odległość Opracowywanie materiałów multimedialnych Wykład 2 dr Leszek Rudak

Wynalezienie druku Za wynalazcę uznaje się rzemieślnika chińskiego Bi-Shenga, który w 1041-42 opracował sposób drukowania pisma chińskiego za pomocą form zestawionych z pojedynczych elementów. Elementy były wykonane z gliny i wypalane. W XIV w. Wang Chen udoskonalił metodę Shenga i zastosował formy drewniane. Ruchome elementy odlewane z metalu (według grawerowanych matryc) wynalazł o 1450 r. J. Guttenberg.

Chińskie ruchome czcionki Ilustracja ze strony www.staff.amu.edu.pl/~mariuszk

Chińskie ruchome czcionki Ilustracja ze strony: www.bcps.org/offices/lis/models/chinahist/song.html

Wynalazek Guttenberga Wynalazki Guttenberga: wykorzystanie prasy do drukowania (dociskania papieru do matrycy strony) twarde (odporne na nacisk) metalowe czcionki system mocowania czcionek dający równą płaską powierzchnię farba drukarska, która dobrze pokrywa metalowe czcionki Ilustracja ze strony www.oss.wroc.pl (Zakładu Narodowego im. Ossolińskich)

Biblia Guttenberga Pierwsza drukowana książka w Europie. Ozdoby malowane ręcznie. Jedna z nielicznych ówczesnych prób druku kolorowego (atrament czarny i czerwony). Ilustracja ze strony www.bernardinum.com.pl (Wydawnictwa Bernardinum)

Czcionka Prostopadłościenny słupek z główką z wypukłym „oczkiem” (do druku wypukłego) na górnej płaszczyźnie. Oczko po pokryciu farbą drukarską zostawia ślad na papierze. Czcionka bez „oczka” – justunek do wyrównywania linii tekstu

Stopień pisma Stopień pisma to odległość między płaszczyznami sygnaturową i tylną czcionki. Stopień podaje się w punktach typograficznych. Punkt typograficzny 0,376065 mm Jednostki pochodne: Cycero = 12 pt = 4,513 mm Kwadrat = 48 pt = 18,051 mm (używane od ok. 1775 r. – F.A. Didot obecne od 1879 r. – H. Berthold)

Tradycyjne nazwy stopni pisma Nazwa Punkty mm Brylant 3 1,128 Średnian 14 5,263 Diament 4 1,504 Tercja 16 6,015 Perl 5 1,880 Dwugarmond 20 7,519 Nonparel 6 2,256 Półkwadrat 24 9,023 Kolonel 7 2,632 Dwuśrednian 28 10,526 Petit 8 3,008 Dwutercja 32 12,030 Borgis 9 3,383 Konkordans 36 13,534 Garmond 10 3,759 Kwadrat 48 18,045 Cycero 12 4,511

Rodzaje pisma drukarskiego Jednoelementowe – dwuelementowe Szeryfowe – bezszertyfowe Płaszczyznowe - konturowe

Klasy pisma drukarskiego Antykwa – romańskie (łacinka), 2 połowa XV w. Włochy (wersaliki – wzorowane na kapitale rzymskiej, litery tekstowe – na minuskule karolińskiej). Obecnie powszechna. Gotyckie – przełom XV-XVI w. Francja, Niemcy, Włochy (wzorowana na odręcznym piśmie kodeksowym). Obecnie do druków akcydensowych. Ksenotyp – (hybrydy) połączenia różnych rodzajów pisma. Pismo współczesne, głównie do składania akcydensów. Pisanka – naśladujące pismo odręczne pisane różnymi narzędziami, zwykle pochyłe.

Klasy pisma - przykłady Antykwa Gotyk Ksenotyp Pisanka

Szczególne układy liter Ligatura – połączenie dwóch lub więcej liter w jeden znak graficzny (znane od średniowiecza z pisma ręcznego) Kerning – „podsunięcie” jednej litery w światło drugiej w celu optycznego wyrównania odstępu między literami.

Jaki krój pisma wybrać? Badania wykazują, że w przypadku długich tekstów pismo szeryfowe dwuelementowe jest łatwiejsze w czytaniu niż bezszeryfowe jednoelementowe. Prawdopodobnie tak jest dlatego, że zastosowanie szeryfów ułatwia oku poruszanie się wzdłuż linii poziomych, a zmienna grubość linii w piśmie dwuelementowym ułatwia odróżnianie kolejnych liter.

pismo bezszeryfowe okazuje się bardziej wyraziste. Jaki krój pisma wybrać? Z badań wynika także, że pismo bezszeryfowe okazuje się bardziej wyraziste. Jest tak zapewne dlatego, że wyrazistość wiąże się raczej z rozpoznawaniem znaków niż z czytaniem dużych bloków tekstu. W przypadku krótkich serii znaków, takich jak nagłówki, tytuły, łatwiej rozpoznać jednym rzutem oka pismo bezszeryfowe.

Jaki krój pisma wybrać? Tytuły i podtytuły – pismo bezszeryfowe (jednoelementowe) Tekst ciągły – pismo szeryfowe (dwuelementowe)

Jaki krój pisma wybrać? Co najwyżej dwa kroje pisma na jednej stronie. Nie łączyć dwóch bezszeryfowych lub dwóch szeryfowych. Różne kroje pisma muszą znacznie się różnić (bez kontrastu nie będzie harmonii).

zwykłe wyróżnione zwykłe Wyróżnienia: tak Pogrubienie (czyli pismo półgrube, a nie „wytłuszczenie”): zwykłe wyróżnione zwykłe Pochylenie (kursywa, italiki) Zmiana stopnia pisma (ale uwaga na interlinię)

zwykłe wyróżnione zwykłe Wyróżnienia: nie Podkreślenie – bo zmniejsza to czytelność tekstu: zwykłe wyróżnione zwykłe Wielkie litery i wersaliki – bo w czytaniu pomaga także obwiednia słów:

Składanie i łamanie Składanie – zestawianie tekstu i znaków graficznych przyszłej publikacji. W wyniku składania otrzymujemy skład: zestaw czcionek, linii i justunków (wypełnień). Łamanie – formowanie kolumn (czyli stron) książki lub czasopisma ze składu (szpalt, tabel, przypisów i in.) oraz ilustracji, ornamentów, linii itp. Łamanie to podział złożonego tekstu na wiersze, ustalenie długości wierszy, odstępów między wierszami (interlinii), liczby wierszy w szpalcie czy kolumnie.

Składanie tekstu Ilustracja ze strony www.citrinitas.com/history_of_viscom/press.html

Łamanie Istotą ładnego składu/łamania jest uzyskanie druku o wizualnie jednakowej gęstości czyli takiego, w którym odstępy sprawiają wrażenie jednakowych (zazwyczaj łatwiej jest to ocenić patrząc na tekst przymrużonymi oczami). Nie jest szczególnie ważna ich wielkość. Odpowiednio dopasowując interlinię (za pomocą justunku poziomego) możemy uzyskać elegancką kolumnę.

Łamanie – jak to zrobić? Każdy znak i odstęp podzielony jest na małe elementy – jednostki. Standardowy podział to 48 jednostek na znak. Stosując kerning (czyli wstawiając justunek między litery, lub usuwając go) możemy zmniejszać światło międzyliterowe o pojedyncze jednostki, co pozwala na bardzo precyzyjne dopasowanie odległości między literami i między wyrazami.

Akapit i interlinia Akapit to fragment tekstu, który ze względów merytorycznych chcemy oddzielić od pozostałych części. W obrębie akapitu odstępy miedzy wierszami powinny być jednakowe. Standardowo odstęp między wierszami stanowi 20% stopnia pisma. Uwaga: interlinia dostosowuje się do największego znaku (znaków) w wierszu.

Oddzielanie akapitów Zgodnie z tradycyjnymi zasadami akapit zaczyna się od wcięcia pierwszego wiersza. Wcięcie akapitowe powinno mieć szerokość równą stopniowi stosowanego pisma. Jest to w przybliżeniu równowartość dwóch odstępów albo szerokość dużej litery M. Akapit można też oddzielić większą odległością między ostatnim wierszem poprzedniego akapitu a pierwszym wierszem danego akapitu. Jednak nie należy stosować obu tych metod jednocześnie

Justowanie Justowanie to sposób wyrównania tekstu: Do lewej strony („chorągiewka”) Wyśrodkowanie Do prawej strony Do lewej i prawej strony (justowanie pełne) Jeżeli justowanie wymaga dzielenie i przenoszenia wyrazów to należy zachować reguły: Nigdy nie przenosić wyrazów w więcej niż dwóch kolejnych wierszach. Należy unikać przenoszenia więcej niż sześć razy w jednym akapicie.

Wdowy, bękarty i szewc Wdowa to pierwszy wiersz akapitu na dole strony, gdy pozostała część akapitu znajduje się na następnej stronie. Bękart to ostatni wiersz akapitu przeniesiony na następną stronę. Szewc to wiersz na końcu akapitu, mający mniej niż siedem znaków.

Dobre rady Do pisania tekstów stosuj czcionki szeryfowe. Nie łącz dwóch czcionek szeryfowych na jednej stronie. Nie łącz dwóch czcionek bezszeryfowych na jednej stronie. Przy łączeniu czcionek stosuj silne kontrasty. Nie stosuj więcej niż dwóch rodzajów czcionki na jednej stronie.

Dobre rady Nie podkreślaj wyrazów, bo jest to męczące dla oczu czytelnika. Nigdy nie pisz tekstu dużymi literami, nie używaj ich też zbyt często w nagłówkach. Wszędzie, gdzie to potrzebne, poprawiaj wygląd nagłówka za pomocą kerningu. Stosuj kursywę i pismo grube z umiarem - łatwo je przedawkować. Odstęp przed słowem pisanym kursywą, pisz również kursywą

Dobre rady Stosuj jednakowe odstępy między wierszami. Nie stosuj odstępów o szerokości jednego wiersza między akapitami tekstu. Stosuj albo wcięcie akapitowe, albo odstęp między akapitami. Stosuj wcięcie akapitowe o szerokości dużego M. Nie zostawiaj szewców, bękartów i wdów.

Dobre rady Nigdy nie dziel wyrazów w więcej niż dwóch kolejnych wierszach. Unikaj zbyt częstego dzielenia wyrazów w jednym akapicie. Gdy wiersz jest krótki, nigdy nie stosuj pełnego justowania. Wysuwaj znaki przestankowe z wyrównanego tekstu. Nie używaj znaku odstępu do wyrównywania tekstu.

Dobre rady Znaki przestankowe (oprócz nawiasu otwierającego) są „związane” z poprzedzającą literą; nawias otwierający jest związany z następującą literą. Źle: słowo . słowo , ( słowo Dobrze: słowo. słowo, (słowo