Wykonywanie europejskiego nakazu aresztowania przez Polskę Prezentacja wyników badań Kraków 2008

Zakres badań Przedmiotem badań aktowych było wykonywanie europejskiego nakazu aresztowania przez polski wymiar sprawiedliwości w latach 2005-2007. Dane opracowano w oparciu o: materiały pochodzące z Prokuratury Krajowej - Biuro Obrotu Prawnego z Zagranicą raport Sekretariatu Generalnego Rady UE raport ewaluacyjny z dnia 17 grudnia 2007 - sprawozdanie grupy ekspertów z dnia dotyczące praktycznego stosowania ENA oraz odnośnych procedur przekazywania osób między państwami członkowskimi.

Zakres badań Materiał do badań w sprawie efektywnego wykonywania ENA przez Polskę, pomimo zaistnienia wielu przeszkód, zostały opracowane w głównej mierze dzięki danym pochodzącym z 11 prokuratur apelacyjnych (45 prokuratur okręgowych). Mimo podejmowanych usilnych prób przeprowadzenia badań na aktach sądowych, nie udało się tego dokonać z powodu problemów temporalno-infrastrukturalno-personalnych.

Zakres badań Ilość ENA skierowanych do Polski. Państwa kierujące wnioski do Polski. Ilość spraw, w których nastąpiło przekazanie. Czas trwania postępowań w przedmiocie przekazania osoby w trybie ENA. Ilość wniosków prokuratora o odmowę przekazania osoby.

PROCEDURA WYSTĄPIENIA DO PAŃSTWA CZŁONKOWSKIEGO UE O PRZEKAZANIE OSOBY ŚCIGANEJ NA PODSTAWIE ENA Jeżeli miejsce pobytu osoby ściganej jest znane, sąd okręgowy, który wydał nakaz, przekazuje go bezpośrednio właściwemu organowi sądowemu państwa wykonania nakazu; odpis nakazu przekazuje się Ministrowi Sprawiedliwości wraz z informacją do jakiego państwa nakaz został przesłany do wykonania. W przypadku, gdy miejsce pobytu osoby ściganej nie jest znane sąd okręgowy przesyła odpis nakazu do komórki organizacyjnej KGP właściwej do współpracy z INTERPOLEM wraz z wnioskiem o wszczęcie poszukiwań międzynarodowych. Po ustaleniu miejsca pobytu osoby ściganej sąd okręgowy przekazuje ENA właściwemu organowi sądowemu państwa wykonania nakazu, a odpis postanowienia o wydaniu nakazu wraz z informacją do jakiego państwa nakaz został przesłany do wykonania przesyła Ministrowi Sprawiedliwości.

PROCEDURA WYSTĄPIENIA DO PAŃSTWA CZŁONKOWSKIEGO UE O PRZEKAZANIE OSOBY ŚCIGANEJ NA PODSTAWIE ENA Właściwy miejscowo sąd okręgowy na wniosek prokuratora może wydać ENA W razie podejrzenia, że osoba ścigana za przestępstwo popełnione na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przebywa na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Z powyższego wynika, że sąd okręgowy nie może wydać ENA bez wniosku prokuratora nawet gdy potrzeba wydania ENA ujawni się dopiero na etapie postępowania sądowego. Wydanie nakazu jest niedopuszczalne: 1) w związku z prowadzonym przeciwko osobie ściganej postępowaniem karnym o przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności do roku, 2) w celu wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej w wymiarze do 4 miesięcy albo innego środka polegającego na pozbawieniu wolności na czas nieprzekraczający 4 miesięcy. Nakaz powinien zostać przetłumaczony na język urzędowy państwa wykonania nakazu. Postanowienie o wydaniu ENA nie podlega zaskarżeniu (zob. uchwała SN z dnia 20.01.2005 r. sygn. akt I KZP 29/04, OSNKW 2005, Nr 1, poz. 3)‏.

PROCEDURA WYSTĄPIENIA DO PAŃSTWA CZŁONKOWSKIEGO UE O PRZEKAZANIE OSOBY ŚCIGANEJ NA PODSTAWIE ENA W 2004 r.(od maja) Polska wydała 619 ENA W 2005 r. Polska wydała 1265 ENA W 2006 r. Polska wydała 2355 ENA W 2007 r. Polska wydała 3479 ENA

Procedura wykonywania ENA Etap poprzedzający złożenie wniosku przez Prokuratora Organami uprawnionymi do przyjmowania ENA (bezpośrednio od organów innych państw członkowskich UE, Interpolu lub Prokuratury Krajowej) są właściwe miejscowo prokuratury okręgowe; Prokurator przesłuchuje osobę, której dotyczy nakaz europejski, informując ją przed przesłuchaniem o treści nakazu, możliwości wyrażenia zgody na przekazanie lub zgody na niestosowanie zasady specjalności; Prokurator okręgowy kieruje sprawę do właściwego miejscowo sądu okręgowego z wnioskiem o wydanie postanowienia o przekazaniu osoby ściganej lub wydanie postanowienia o odmowie przekazania osoby ściganej; Prokurator wnosi jednocześnie o zastosowanie wobec tej osoby tymczasowego aresztowania lub, jeżeli szczególne względy przemawiają za odstąpieniem od stosowania tego środka, innego środka zapobiegawczego; Jeżeli przepisy prawa polskiego stanowią, że ściganie osoby, wobec której wydano nakaz europejski jest uzależnione od zezwolenia właściwej władzy (np. zezwolenie Sejmu na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej posła) wówczas przed skierowaniem sprawy do sądu okręgowego prokurator uzyskuje zezwolenie władzy, od którego ustawa uzależnia ściganie

Procedura wykonywania ENA Etap postępowania przed sądem W przedmiocie przekazania i tymczasowego aresztowania orzeka sąd okręgowy na posiedzeniu; W posiedzeniu mają prawo wziąć udział prokurator i obrońca; Przed zastosowaniem tymczasowego aresztowania w związku z rozpoznaniem nakazu, sąd zobowiązany jest wysłuchać osobę ściganą; Jeżeli osoba ścigana wyrazi taką wolę, sąd przyjmuje od niej do protokołu oświadczenie o zgodzie na przekazanie lub o zgodzie na niestosowanie zasady specjalności; Postanowienie w przedmiocie przekazania podlega zaskarżeniu do sądu apelacyjnego za pośrednictwem sądu okręgowego; Termin do wniesienia zażalenia wynosi zasadniczo 7 dni z wyjątkiem sytuacji, gdy osoba ścigana wyraziła zgodę na przekazanie lub niestosowanie zasady specjalności; Zaskarżeniu podlega też postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania lub zastosowania innego środka zapobiegawczego;

Procedura wykonywania ENA Etap postępowania przed sądem Prawomocne postanowienie w przedmiocie przekazania podlega zaskarżeniu kasacją nadzwyczajną w trybie art. 521 k.p.k. wnoszoną przez Rzecznika Praw Obywatelskich lub Prokuratora Generalnego; Terminy do wydania postanowienia w przedmiocie przekazania (z zastrzeżeniem regulacji szczególnych) wynoszą: - zasadniczo 60 dni od zatrzymania osoby ściganej; - w przypadku złożenia przez osobę ściganą oświadczenia o wyrażeniu zgody na przekazanie lub niestosowanie zasady specjalności termin wynosi 10 dni i jest liczony od dnia złożenia oświadczenia; Termin przekazania wynosi zasadniczo 10 dni od uprawomocnienia się postanowienia o przekazaniu; Protokoły przekazania osób przekazywane są do sądów okręgowych i zalegają w aktach sądowych; Odpis postanowienia w przedmiocie wykonania nakazu europejskiego wraz z dokumentacją (np. odpis nakazu europejskiego, informację o terminie przekazania) sąd okręgowy przesyła Ministrowi Sprawiedliwości.

Procedura wykonywania ENA Podstawy prawne Konstytucja: w 2006 roku został znowelizowany art. 55 Konstytucji, co miało związek z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 kwietnia 2005 r. Znowelizowany art. 55 jednoznacznie dopuszcza możliwość przekazania obywatela polskiego na podstawie ENA. Została ona jednak ograniczona na dwóch poziomach: - wymóg podwójnej karalności – czyn objęty wnioskiem stanowił przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej lub stanowiłby przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej w razie popełnienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zarówno w czasie jego popełnienia, jak i w chwili złożenia wniosku. - przesłanka terytorialności – czyn objęty wnioskiem ma być popełniony poza terytorium RP Kodeks Postępowania Karnego: zawiera w odrębnych rozdziałach (Rozdziale 65a i 65b) regulację dotyczącą występowania do państwa członkowskiego UE o przekazanie osoby ściganej na podstawie ENA oraz występowania państwa członkowskiego UE o przekazanie osoby ściganej na podstawie ENA. Regulamin urzędowania sądów powszechnych oraz Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury zawierają regulacje o charakterze technicznym, np. dotyczące przesyłania odpisu nakazu Ministrowi Sprawiedliwości.

Podstawy prawne Fakultatywne i obligatoryjne podstawy odmowy wykonania ENA Obligatoryjne podstawy odmowy wykonania ENA: przestępstwo, którego dotyczy nakaz europejski, w wypadku jurysdykcji polskich sądów karnych, podlega darowaniu na mocy amnestii; chodzi w istocie o abolicję, czyli zaniechanie ścigania przestępstwa. zakaz ne bis in idem - „w stosunku do osoby ściganej zapadło w innym państwie prawomocne orzeczenie co do tych samych czynów oraz, w wypadku skazania za te same czyny, osoba ścigana odbywa karę lub ją odbyła albo kara nie może być wykonana według prawa państwa, w którym zapadł wyrok skazujący”, okoliczność, że w stosunku do osoby ściganej zapadło prawomocne orzeczenie o przekazaniu do innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej. przeszkoda wieku - osoba, której dotyczy nakaz europejski, z powodu wieku nie ponosi według prawa polskiego odpowiedzialności karnej za czyny będące podstawą wydania nakazu europejskiego. okoliczność, że naruszałoby to wolności i prawa człowieka i obywatela.

Podstawy prawne Fakultatywne podstawy odmowy wykonania ENA: Okoliczność, że nakaz został wydany w związku z przestępstwem popełnionym bez użycia przemocy z przyczyn politycznych. Fakultatywne podstawy odmowy wykonania ENA: przeszkoda podwójnej karalności: wyłącznie, gdy przestępstwo będące podstawą wydania nakazu niestanowiące przestępstwa wg prawa polskiego należy do innych przestępstw niż opisane w art. 607w k.p.k. w stosunku do osoby, której dotyczy nakaz zostało wszczęte w RP post. karne o przestępstwo, które stanowi podstawę nakazu; wobec osoby ściganej, w związku z czynem będącym podstawą wydania nakazu europejskiego zapadło prawomocne orzeczenie o odmowie wszczęcia postępowania, o umorzeniu postępowania lub inne orzeczenie kończące postępowanie w sprawie; według prawa polskiego nastąpiło przedawnienie ścigania lub wykonania kary, a przestępstwa, których to dotyczy, podlegały jurysdykcji sądów polskich; nakaz europejski dotyczy przestępstw, które według prawa polskiego zostały popełnione, w całości lub w części, na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym;

Podstawy prawne za czyn zabroniony, którego dotyczy nakaz europejski, w państwie wydania nakazu europejskiego można orzec karę dożywotniego pozbawienia wolności albo inny środek polegający na pozbawieniu wolności bez możliwości ubiegania się o jego skrócenie. Organy biorące udział w „operacji ENA” Sąd Okręgowy (pełni centralną rolę w postępowaniu w przedmiocie przekazania na podstawie nakazu europejskiego, wydając m.in. postanowienia kończące to postępowanie) i Sąd Apelacyjny (rozpoznaje zażalenia na postanowienia w przedmiocie przekazania na podstawie nakazu europejskiego; występuje do SN o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy)‏. Ministerstwo Sprawiedliwości Departament Wykonywania Orzeczeń i Probacji (ewidencjonowanie nakazów europejskich wydawanych przez inne państwa członkowskie UE, monitorowanie terminowości wykonywania ENA oraz informowanie Eurojustu o opóźnieniach i przyczynach opóźnień w wykonywaniu ENA, nieingerując w merytoryczną zawartość nakazów).

Podstawy prawne Prokuratura Krajowa - Wydział Obrotu Prawnego z Zagranicą (nadzorowanie i koordynacja działań podejmowanych przez powszechne jednostki organizacyjne prokuratury w zakresie realizacji i wdrażania procedur związanych z europejskimi nakazami aresztowania); prokuratorzy okręgowi (występują z wnioskami do sądu o przekazania albo odmowę przekazania na podstawie nakazu europejskiego; z wnioskami o wydanie ENA). KGP-Biuro Wywiadu Kryminalnego z Sirene (Wydział ds. Sirene jest jednostką, która jedynie przekazuje określone informacje między podmiotami, aby ułatwić realizację ich funkcji) oraz Straż Graniczna i Biuro Prewencji i Ruchu Drogowego (uczestniczą w fizycznym przekazaniu osoby; osoby przekazywane są drogą lądową (przejścia graniczne) lub powietrzną (porty lotnicze).

Wnioski o przekazanie osób kierowane przez państwa członkowskie UE do polskich prokuratur w latach 2005 - 2007 Aspekt graficzny

Ilość wniosków państw członkowskich UE o przekazanie osoby kierowanych do wszystkich prokuratur w latach 2005-2007 W 2005r. -173, w 2006r. -203, w 2007r. -215

Z uwzględnieniem poszczególnych państw Ilość wniosków państw członkowskich UE o przekazanie osoby kierowanych do wszystkich prokuratur w 2005 roku Z uwzględnieniem poszczególnych państw

Z uwzględnieniem poszczególnych państw Ilość wniosków państw członkowskich UE o przekazanie osoby kierowanych do wszystkich prokuratur w 2006 roku Z uwzględnieniem poszczególnych państw

Z uwzględnieniem poszczególnych państw Ilość wniosków państw członkowskich UE o przekazanie osoby kierowanych do wszystkich prokuratur w 2007 roku Z uwzględnieniem poszczególnych państw

Ilość wniosków państw członkowskich UE o przekazanie osoby kierowanych do wszystkich prokuratur w latach 2005-2007 W 2005r. -173, w 2006r. -203, w 2007r. -215,

z uwzględnieniem poszczególnych prokuratur Ilość wniosków państw członkowskich UE o przekazanie osoby kierowanych do wszystkich prokuratur w 2005 r. z uwzględnieniem poszczególnych prokuratur 22

z uwzględnieniem poszczególnych prokuratur Ilość wniosków państw członkowskich UE o przekazanie osoby kierowanych do wszystkich prokuratur w 2006 r. z uwzględnieniem poszczególnych prokuratur 23

z uwzględnieniem poszczególnych prokuratur Ilość wniosków państw członkowskich UE o przekazanie osoby kierowanych do wszystkich prokuratur w 2007 r. z uwzględnieniem poszczególnych prokuratur 24

Ilość wniosków państw członkowskich UE o przekazanie osoby, kierowanych do poszczególnych prokuratur apelacyjnych w latach 2005-2007

Ilość wniosków o przekazanie osoby kierowanych do prokuratury białostockiej W 2005r.- 21, w 2006r.- 21, w 2007r.- 11,

Ilość wniosków o przekazanie osoby kierowanych do prokuratury gdańskiej W 2005r.- 21, w 2006r.- 19, w 2007r.- 22,

Ilość wniosków o przekazanie osoby kierowanych do prokuratury katowickiej W 2005r.- 1, w 2006r.- 15, w 2007r.- 15, 28

Ilość wniosków o przekazanie osoby kierowanych do prokuratury krakowskiej W 2005r.- 1, w 2006r.- 15, w 2007r.- 15, 29

Ilość wniosków o przekazanie osoby kierowanych do prokuratury lubelskiej W 2005r.- 2, w 2006r.- 17, w 2007r.- 9, 30

Ilość wniosków o przekazanie osoby kierowanych do prokuratury łódzkiej W 2005r.- 1, w 2006r.- 2, w 2007r. - 5, 31

Ilość wniosków o przekazanie osoby kierowanych do prokuratury poznańskiej W 2005r.- 56, w 2006r.- 30, w 2007r.- 38, 32

Ilość wniosków o przekazanie osoby kierowanych do prokuratury rzeszowskiej W 2005r.- 4, w 2006r.- 4, w 2007r.- 10, 33

Ilość wniosków o przekazanie osoby kierowanych do prokuratury szczecińskiej W 2005r.- 12, w 2006r.- 37, w 2007r.- 30, 34

Ilość wniosków o przekazanie osoby kierowanych do prokuratury wrocławskiej W 2005r.- 42, w 2006r.- 32, w 2007r.- 41, 35

Ilość wniosków o przekazanie osoby kierowanych do prokuratury warszawskiej W 2005r. - 7, w 2006r. - 10, w 2007r.- 19, 36

Europejskie nakazy aresztowania skierowane przez prokuratorów do sądów okręgowych w latach 2005 - 2007 Aspekt graficzny

Z uwzględnieniem poszczególnych państw Ilość nakazów europejskich skierowanych do sądów okręgowych w latach 2005-2007 Z uwzględnieniem poszczególnych państw

Ilość nakazów europejskich skierowanych do sądów okręgowych w 2005 Z uwzględnieniem poszczególnych państw

Ilość nakazów europejskich skierowanych do sądów okręgowych w 2006 z uwzględnieniem poszczególnych państw

Ilość nakazów europejskich skierowanych do sądów okręgowych w 2007 Z uwzględnieniem poszczególnych państw

Ilość osób przekazanych z terytorium RP w wykonaniu Europejskiego Nakazu Aresztowania

Ilość osób przekazanych w wykonaniu ENA w 2005-2007 z uwzględnieniem poszczególnych prokuratur W 2005r. - 61, w 2006r. - 107, w 2007r. - 100,

Ilość osób przekazanych w wykonaniu ENA w 2005 Z uwzględnieniem poszczególnych prokuratur

Ilość osób przekazanych w wykonaniu ENA w 2006 Z uwzględnieniem poszczególnych prokuratur

Ilość osób przekazanych w wykonaniu ENA w 2007 Z uwzględnieniem poszczególnych prokuratur

Czas trwania postępowania w sprawach kierowanych do wykonania przez polskie władze Aspekt graficzny

Czas trwania postępowania Dane uzyskane z prokuratur apelacyjnych są wewnętrznie niespójne i uniemożliwiają poczynienie jakichkolwiek ustaleń badawczych, Poszczególne prokuratury apelacyjne przyjęły różne punkty czasowe, wyznaczające granice temporalne postępowania w przedmiocie przekazania osoby na podstawie europejskiego nakazu, albo nie określiły tych punktów czasowych, względnie określiły je w różny sposób w ramach poszczególnych lat albo określiły ramy czasowe bez konkretyzacji do odpowiednich lat, co uniemożliwia zestawienie i porównywanie uzyskanych informacji pochodzących z różnych powszechnych jednostek organizacyjnych Prokuratury

Wnioski prokuratora o odmowę przekazanie osób kierowane do sądów okręgowych w latach 2005 - 2007 Aspekt graficzny

Wnioski prokuratora o odmowę przekazania osoby wg poszczególnych prokuratur W 2005r. -10, w 2006r. -23, w 2007r. -27,

Wnioski prokuratora o odmowę przekazania, osoby wg poszczególnych prokuratur w 2005

Wnioski prokuratora o odmowę przekazania, osoby wg poszczególnych prokuratur w 2006

Wnioski prokuratora o odmowę przekazania, osoby wg poszczególnych prokuratur w 2007

Wnioski końcowe Dominacja wniosków o przekazanie pochodzących z Niemiec, zwłaszcza w zachodnich apelacjach, gdzie stanowiły 80-90 % wszystkich wniosków, ENA służy więc przede wszystkim zwalczaniu przestępczości przygranicznej, teza ta znajduje potwierdzenie także w liczbie wniosków kierowanych przez Litwę do prokuratur apelacji białostockiej. W związku z powyższym zdecydowanie najwięcej europejskich nakazów trafiało do apelacji poznańskiej, wrocławskiej, oraz szczecińskiej. Można zaobserwować sporą liczbę wniosków kierowanych do Polski przez Belgię, oraz Holandię, co z jednej strony wynika zapewne z ilości obywateli polskich wyjeżdżających do tych krajów, natomiast z drugiej strony może to być efekt popularności instrumentów współpracy międzynarodowej w praktyce organów sądowych tych państw.

Wnioski końcowe Do przekazania osoby w wykonaniu ENA dochodzi mniej więcej w połowie spraw zainicjowanych wnioskiem o przekazanie kierowanym do polskich organów sądowych, dzieje się tak po pierwsze dlatego, że nie zawsze udaje się ustalić miejsce pobytu osoby wobec której wydano ENA, a po wtóre ze względu na podejmowanie przez sądy decyzji o odmowie wykonania ENA. Do najczęstszych przesłanek odmowy przekazania osoby należą art. 607s § 1 k.p.k., czyli zakaz wydawania obywatela polskiego, bez jego zgody, w celu wykonania wobec niego kary pozbawienia wolności, a także art. 607p § 1 pkt 2, art. 607p § 2 oraz art. 607r § 1 pkt 5 k.p.k., co świadczy o konieczności uregulowania kwestii konfliktów jurysdykcyjnych pomiędzy państwami członkowskimi UE. Rezultaty badań jednoznacznie wskazują, iż instytucja ENA stała się integralnym elementem systemu wymiary sprawiedliwości w sprawach karnych w Polsce. 55